Internationaal klimaatcentrum in Groningen bestaat vijf jaar. 'Wij willen zorgen dat mensen niet hoeven te vertrekken, vóór ze in Ter Apel terechtkomen'

Hij stapte vanmorgen weer op Nederlandse bodem, uit het vliegtuig vanuit Kenia. Patrick Verkooijen (54) zag de allesverwoestende overstromingen in het Oost-Afrikaanse land, die volgden op een zomer van ongekende droogte. Tientallen bewoners verdronken recent, terwijl Kenia vorig jaar kampte met de ergste droogte in veertig jaar.

Het maakt Verkooijen extra strijdbaar om te zorgen voor mondiale klimaatadaptatie. De ‘Groningse jongen’ uit Veendam is nu vijf jaar lang CEO van het prestigieuze Global Centre on Adaptation. Vanuit die hoedanigheid hopt hij van vergadering naar vergadering met talloze presidenten en ministers van over de hele wereld.

Net als Verkooijen viert ook de vestiging van het klimaatcentrum in Groningen haar eerste lustrum. De onderzoekslocatie van het GCA belandde na druk lobbywerk op de Zernikecampus in Groningen. De banen die door het instituut naar het Noorden kwamen, werden Groningen gegund ter verzachting van het aardbevingsleed. Toen al spraken politici over ,,een ereschuld”. Het expertisecentrum in Groningen werd geopend onder het toeziend oog van Ban Ki-Moon, voormalig secretaris-generaal van de Verenigde Naties.

„Misschien is het beter dat ik eerst even wat uitzoom, voordat ik vertel wat er op maandagochtend half elf in Groningen gebeurt.”

„Ik ben vanmorgen teruggekomen uit Kenia, gisteren sprak ik met de Keniaanse president William Ruto. Tot voor kort ondervond zijn land ongehoord veel hinder van de extreme droogte. Nu gebeurt het tegenovergestelde: grote overstromingen in het oostelijk deel van het land. Het klimaat verandert nog meer dan vijf jaar geleden, toen we als Global Center on Adaptation gelanceerd werden in de Ridderzaal in Den Haag. Het was toen oktober 2018…”

„Precies. Dat was een week nadat het IPCC, die club van de mondiale wetenschappers, met hun rapport over 1,5 graad opwarming kwam. Toen vroegen de onderzoekers zich af: hoe zou de wereld eruit zien als die 1,5 graad of 2 graden zou opwarmen? Dat was de maximale opwarming die in het Akkoord van Parijs was afgesproken in 2016. Zowel bij 1,5 graad als bij 2 graden zie je sterke gevolgen op allerlei fronten, zoals in de voedselsector en bij het afsterven van koraal. Maar het was duidelijk dat het veel béter was om te proberen de opwarming tot 1,5 graad te beperken.

Weet je wat het pijnlijke nu is? We zaten in 2023 al op die anderhalve graad, zo blijkt uit rapporten van de Wereld Meteorologische Organisatie en het Europese klimaatcentrum Copernicus. Dat komt deels door natuurverschijnsel El Niño, maar het zal in de aankomende jaren zeker nog verder stijgen.”

„Dat denk ik niet. Klimaatadaptatie was vijf jaar geleden eigenlijk een beetje een ondergeschoven kind. Adaptatie had minder prioriteit, financiering en beleid dan klimaatmitigatie; het tegengaan van klimaatverandering.

Vergelijk het met de Wereldbank. Die is opgezet in 1946 voor de wederopbouw van Europa als reactie op de Tweede Wereldoorlog. Inmiddels is dat een internationale organisatie met een brede agenda voor ontwikkelingssamenwerking. Daar kun je ons mee vergelijken.”

„Wij zijn een internationale organisatie die zich richt op grote veranderingen. Geen kleine pilots, wij willen verschil maken bij grootschalige transformaties. Wij werken met programma’s waarbij miljarden geïnvesteerd worden in ontwikkelingslanden. Dat gebeurt door ontwikkelingsbanken, zoals de Wereldbank, African Development Bank, Asian Development Bank en het IMF. Stel: er wordt een weg aangelegd tussen Nairobi en Mombasa in Kenia. Dan kan het gebeuren dat klimaatmodellen worden genegeerd, waardoor vluchtroutes tijdens overstromingen ontbreken. Daarom denken wij bij zulke miljardeninvesteringen mee.

In de afgelopen twee jaar hebben wij alleen al in Afrika voor 7 miljard dollar aan projecten ontwikkeld, waarbij 700.000 banen zijn ontwikkeld. We krijgen veel vertrouwen vanuit landen. In ons bestuur zitten regeringsleiders van over de hele wereld.”

„Vlak voor de kerst is het leiderschapsteam van de Universiteit van Nairobi – de grootste universiteit van Afrika – hier in Nederland geweest. Bij dit soort bezoeken kunnen we kennis uitwisselen. In Kenia hebben ze bijvoorbeeld allerlei uitdagingen op het gebied van infrastructuur. Hoe zet dit land de beperkte fiscale middelen op een verstandige manier in voor havens, wegen en de energiesector?

Tegelijk kunnen we hier ook leren van de kennis van Kenianen. Zij hebben veel expertise over klimaatbestendige landbouw, waarbij ze werken met droogteresistente gewassen. Met zulke kennis – of het nou uit Groningen, Oxford, Accra of Nairobi komt – kunnen we op wereldwijd niveau de strijd met klimaatopwarming aangaan.”

„Het is best een uitdaging om genoeg financiering te krijgen. Voor hele continent Afrika is 100 miljard dollar nodig per jaar voor adaptatie. Nu is daarvoor 10 miljard beschikbaar. Dat geld kan niet alleen gemobiliseerd worden vanuit budgetten van de Afrikaanse landen. Dat zou ook niet rechtvaardig zijn. Zij hebben het probleem niet veroorzaakt, maar krijgen wel de rekening gepresenteerd.

Gisteren sprak ik nog met de president van Kenia. Hij zegt: ‘Kijk, als regeringsleider was ik niet verantwoordelijk voor de Covid-crisis. Ook niet voor de inval van Rusland in Oekraïne. Maar ik merk daar wel de economische gevolgen, de inflatie van. Zo is het ook met de klimaatcrisis. Wij ondervinden wel de meest ernstige gevolgen, terwijl Afrika als geheel wereldwijd verantwoordelijk is voor minder dan 4 procent van de broeikasgassen’.”

„Ik heb het niet zozeer over een ereschuld, maar meer over een slimme investering in die andere landen. Kijk, het aandeel van de migratie vanwege klimaatverandering is nu nog heel beperkt, maar wordt in de toekomst veel groter. Mensen trekken vanuit het platteland naar de krottenwijken of naar de grenzen van Europa. Zij belanden uiteindelijk in Ter Apel. Wat is nou een slimmere investering? Zorgen dat mensen niet hoeven vertrekken door bijvoorbeeld geld te spenderen aan klimaatbestendige landbouw óf hier de boel aan de achterkant proberen af te hechten?”

„Ik zie hoe ontwrichtend het is. Dat maakt mij alleen nog maar resoluter. Als je je aanpast aan het klimaat, kun je daarmee ook inzetten op economie, werkgelegenheid en sociale ontwikkeling. En het kleine steentje wat ik daaraan bij kan dragen als Groningse jongen uit Veendam, daar zet ik al mijn ziel en zaligheid voor in. Het maakt mij gefocust. Oké, wat gaan we dan doen? Wat gaan we concreet doen op maandagochtend om half elf?”

„Dan vergaderen we met de Wereldbank, de Afrikaanse Ontwikkelingsbank en het Ministerie van Financiën van Ghana. We houden landbouwprojecten tegen het licht. Om half twaalf hebben we overeenstemming. Dan hebben we een gesprek: kan de Universiteit van Accra informatie aanleveren? In de middag ontwikkelen we een plan voor het project in Ghana dat dan naar het bestuur van de Wereldbank gaat…

En dan, een paar maandagen later, staan we met alle partijen om half elf samen in Ghana. Dan starten we het programma. Weet je wat leuk is om te weten? Dit jaar, 2024, biedt ons werkprogramma 18 miljard dollar om te investeren in Afrika. 18 miljard!”