Welke kansen heeft Jimmy Dijk van de SP? DVHN vroeg het aan politieke experts: 'De kaarten liggen goed'

Voor een deel van Nederland is Jimmy Dijk de hoop in bange dagen. De 38-jarige Groningse ‘straatvechter’ zou in staat zijn ontevreden kiezers bij Geert Wilders weg te halen. ,,De kaarten liggen vrij goed voor de SP’’, zegt Joost Vullings, een van de politiek duiders die deze krant vroeg naar Dijks kansen.

Een verslaggever van tv-programma Bar Laat houdt sarrend de microfoon voor Jimmy Dijks gezicht in de wandelgangen van de Tweede Kamer. ,,U bent vanaf volgende week toch de nieuwe oppositieleider van Nederland? Wie anders? Rob Jetten dan? Kom op, Frans Timmermans slaat in debatten toch geen deuk in een pakje boter?’’

Jimmy Dijk trapt er niet in. ,,Oppositieleider? Nee joh, wat kan ik nou zeggen met onze vijf zetels? We moeten van ver komen. Ik ga ze gewoon aanspreken op wat ze niet waarmaken voor de mensen.’’

Maar stiekem staat hij te glimmen. Zou het?

In 2006, onder partijleider Jan Marijnissen, won de SP 25 zetels in de Tweede Kamer. Evenveel als GroenLinks-PvdA nu. In 2012, onder Emile Roemer, stond de SP zelfs eventjes bovenaan in de peilingen en was er kans dat de partij de premier zou leveren. Maar sinds de dochter van Jan Marijnissen het roer overnam, verloor de partij alle verkiezingen op rij.

Een paar weken na de alwéér verloren verkiezingen van 22 november vorig jaar stapte Lilian Marijnissen op. Jimmy Dijk, die een half jaartje daarvoor vanuit de Groningse gemeenteraad naar Den Haag was gekomen, nam het roer over.

Een straatvechter en kuitenbijtertje, zo wordt hij omschreven. Hij wil de SP de grootste partij maken van Nederland, begon hij met zijn kenmerkende bravoure.

In het begin kwam daar alleen niets van terecht. Na de vijf zetels in november zakte de SP in de peilingen verder naar beneden, tot drie zetels. Bij de Europese verkiezingen van juni behaalde de partij zelfs geen enkele zetel. Maar sindsdien begint langzaam het herstel richting zeven zetels in de peilingen.

,,Jimmy Dijk wordt goed gewaardeerd onder kiezers’’, zegt opinie-onderzoeker Asher van der Schelde van peilingbureau Ipsos. ,,Kiezers die hem kennen, waarderen hem gemiddeld met een 6.0. Alleen Henri Bontenbal (CDA) scoort nu hoger.’’

Daarbij past wel een kanttekening. Dijk is niet zo bekend bij de gemiddelde Nederlander. Alleen de eigen kiezersgroep kent hem, en die groep waardeert hem goed. ,,Maar bij Dijk zien we dat hij ook bij niet-SP’ers best goed scoort’’, vervolgt Van der Schelde. Zowel op links, GL-PvdA’ers waarderen hem met een 6,7, als op rechts, NSC-kiezers geven hem een 6,3. Zelfs onder PVV-kiezers scoort Dijk bijna een voldoende, een 5,2.’’

Aan die bekendheid werkt Dijk daarom hard. Hij is al tientallen malen verschenen in talkshows, waar hij vrij ontspannen aan tafel lijkt te zitten. Deze week was hij nog in actualiteitenprogramma’s zoals Goedemorgen Nederland. Hij deed mee aan de tv-quiz De slimste mens, al viel zijn score daar wat tegen.

Het wordt volgens de politieke duiders interessant op Dijk te letten bij de Algemene Beschouwingen volgende week. ,,Als hij zich duidelijk weet te profileren, zal zijn bekendheid stijgen’’, ziet Van der Schelde. ,,De positieve sfeer rondom Dijk heeft vooralsnog niet geleid tot zetelwinst. Maar dat dit wel mogelijk is, zien we bij het CDA. Henri Bontenbal wordt al ongeveer een jaar vrij goed gewaardeerd, maar daar zien we pas sinds deze zomer effect van in onze peiling. Het zou kunnen dat het nog even tijd nodig heeft bij de SP.’’

Tijdens de eerste debatten over het regeerakkoord voor de zomervakantie maakte hij al een degelijke indruk, door het kabinet aan te spreken op de sociaal-economische thema’s. Terwijl Frans Timmermans en Rob Jetten het rechtse kabinet vooral aanvielen op uitspraken over ‘omvolking’ en verontwaardigd spraken over ,,racistische complottheorieën’’ , bleef Dijk hameren op het geld in de portemonnee en de niet nagekomen belofte over het afschaffen van het eigen risico.

Daarmee heeft hij wel een zwakke plek van Geert Wilders en Pieter Omtzigt te pakken, meent politiek wetenschapper Gerrit Voerman, hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen. ,,In het verleden zijn veel ontevreden kiezers overgestapt van de PvdA en SP naar de PVV. Geert Wilders lijkt ook wat opgeschoven naar links op de sociaal-economische thema’s. Maar de nieuwe regering lijkt dat niet waar te maken. Het eigen risico wórdt dus niet afgeschaft.’’

Dijk gebruikt telkens het woord ,,werkende klasse’’, die volgens hem wordt uitgebuit door de rijken. Maar gaat het werken, dat oude socialistische gevoel weer nieuw leven in blazen? Voerman heeft er een hard hoofd in. ,,Of die retoriek aanslaat vraag ik me af. Wie rekent zich tegenwoordig nog tot de werkende klasse?’’

Voerman vindt wel dat Dijk sterk uit de hoek komt in de Tweede Kamer. ,,Hij is retorisch begaafd. Hij straalt wel power uit. Is ad rem, laat zich niet aan de kant schuiven. Maar of dat genoeg is? Denkt hij werkelijk dat de SP de grootste kan worden? Dat lijkt me toch heel lastig te worden.’’

Volgens Voerman moet de SP zich ook afvragen of de partij dat wel moet wíllen. ,,De middenpartijen hebben nog nooit behoefte gehad de SP er bij te vragen in een formatie. De SP wordt altijd genegeerd omdat het midden de standpunten te extreem vindt. Als je dan een keer heel veel zetels haalt maar je kan vervolgens weinig van je punten waarmaken, dan ga je een heleboel kiezers teleurstellen.’’

Maar ook al zou de partij wel groot willen worden, dan nog heeft Voerman er een hard hoofd in. ,,Links heeft het gewoon heel moeilijk de laatste jaren. Veel kiezers maken zich zorgen over thema’s waar links in hun ogen geen goed antwoord op heeft. Zoals migratie en klimaatmaatregelen. Veel kiezers zijn sociaal-economisch wel links maar sociaal-cultureel rechts.’’

Het onderwerp migratie is volgens Voerman een lastig punt voor de SP. ,,Daarover is de partij intern verdeeld, dat blijkt al jaren. Ze willen geen hard standpunt innemen tegen asielzoekers. De PVV heeft bepaalde sociaal-economische standpunten overgenomen van links, maar is wel hard op migratie.’’

Jimmy Dijk zelf ontkent overigens stellig dat zijn partij verdeeld is over migratie. Dinsdag werd hij er nog op aangesproken door journalisten in de Tweede Kamer. ,,De SP wijst al sinds de jaren 80 op het falende integratiebeleid waarbij mensen niet verplicht de taal en normen en waarden aangeleerd krijgen’’, reageerde hij. ,,Daar is nog steeds niet van geleerd.’’

Dijk zegt wel dat zijn partij binnenkort met nieuwe standpunten naar buiten komt. Hij denkt aan een hard cijfer over het migratiesaldo, zoals de 50.000 van Omtzigt. ,,En dat mensen die hier komen de taal moeten leren. En onze normen en waarden. Het kan niet zo zijn dat homo’s worden gediscrimineerd of vrouwen worden lastiggevallen door mensen die nieuw in wijken zijn komen wonen. Maar mensen die vluchten voor oorlog en geweld, moeten we blijven opvangen. De SP blijft een humane partij.’’

Het lastige is dat de SP alleen maar kan verliezen op het onderwerp migratie, analyseert hoogleraar Voerman. ,,Er is in de politiek zoiets als issue-ownership. Mensen die tegen migratie zijn, hebben het idee dat ze daarvoor het beste bij Geert Wilders terecht kunnen. Zoals ze voor het klimaat het beste bij GroenLinks terecht kunnen. Dat is ook de fout die de VVD heeft gemaakt bij de afgelopen verkiezingen. Door van migratie het belangrijkste thema te maken, hebben ze Wilders in het zadel geholpen.’’

Bovendien is er volgens Voerman toch echt een stevige dip van links in heel Europa. ,,Er is een flinke polarisatie. De extremen aan de rechterkant zijn jarenlang geen serieuze optie geweest, maar lijken nu in de ogen van veel kiezers aan de winnende hand. In Frankrijk en Groot-Brittannië lijkt links weer terug te komen maar daar is in Nederland nog niets van te merken. Dat verander je niet even door een sterk debat in de Tweede Kamer tijdens de Algemene Beschouwingen. Maar ik begrijp volkomen dat Dijk dat wel wil proberen. Dus hij moet flink aan de bak komende week. Dat is hem ook wel toevertrouwd.’’

Journalist Joost Vullings van Eenvandaag dicht de SP en Jimmy Dijk wat meer kansen toe dan hoogleraar Voerman. Met zijn analyses aan talkshowtafels en de meest beluisterde politieke podcast van Nederland, Vullings en Van der Wulp, is hij een belangrijke opiniemaker.

,,De kaarten liggen goed voor de SP’’, analyseert Vullings. ,,De partij werd eerder groot tijdens het eerste gedoogkabinet met de PVV van 2010 tot 2012. Wilders ging toen als gedoogpartner regeren met de VVD en het CDA. Jan Marijnissen was net weg en Emile Roemer steeg enorm in de peilingen.’’

Dat regeren met Wilders is nu weer het geval, ziet Vullings. ,,Op het moment dat de PVV verantwoordelijkheid draagt, raakt een deel van die achterban teleurgesteld. De PVV zegt natuurlijk wel dat ze links zijn op een aantal sociaal-economische onderwerpen, maar in hun stemgedrag zie je dat uiteindelijk vaak niet terug. Het gaat er dan om of Jimmy Dijk dat ook kan laten zien aan de kiezers.’’

De omstandigheden zijn daarom vrij goed voor de SP, meent hij. ,,De kunst in de politiek is dan of je de kansen ook weet te verzilveren. Marijnissen was daar nooit heel goed in maar misschien Jimmy Dijk wel?’’

Een bijkomende kans voor de SP is dat het toeslagenschandaal nog totaal niet opgelost lijkt te worden. ,,En er zit een WIA-affaire aan te komen die behoorlijk ernstig kan worden.’’ (WIA: Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen.) Vorige week bleek dat het UWV jarenlang te hoge en te lage uitkeringen heeft verstrekt. ,,Dat kan ook nog in hun voordeel uitpakken.’’

Vullings ziet ook dat de SP voorzichtig begint op te klimmen in de peilingen. ,,Jimmy Dijk is goed van start gegaan. Speelt op de bal, niet op de man. Zo’n positief gevoel komt langzaam maar kan nog een tijd doorgaan. Dat zie je ook bij het CDA onder Bontenbal.’’

Maar die nogal breed gevoelde afkeer van links dan, waar politiek hoogleraar Voerman op wijst? ,,Het voordeel van de SP is dat ze wel links zijn maar niet woke’’, zegt Vullings. Het gaat veel kiezers niet alleen om migratie maar om de hele linkselitaire wolk ideeën van politiek-correct taalgebruik rond anti-zwarte piet en transgenders. En om de klimaatmaatregelen, waar mensen in hun portemonnee last van denken te krijgen. ,,Met dat elitaire wordt de SP door veel kiezers niet geassocieerd.’’

Maar of het hameren op de ‘werkende klasse’ gaat werken? Vullings moet er om lachen. ,,Ze zeggen dat ze het geld gaan halen bij de rijken. Maar veel Nederlanders voelen zichzelf heel rijk. Die willen dat niet kwijt.’’