Tijdelijk staatssecretaris maakt zich zorgen over cultuur, media en controle op politiek

Met wat schilderijen aan de wand heeft ze nog net haar eigen accenten kunnen zetten in de werkkamer die ze in januari overnam van haar voorgangers Gunay Uslu en Steven van Weyenberg op het ministerie van OCW. De 49-jarige Fleur Gräper, jarenlang provinciebestuurder in Groningen, is toch maar even een half jaar staatssecretaris van Cultuur en Media geweest in het demissionaire kabinet-Rutte. Als komende week het nieuwe kabinet op het bordes verschijnt, is het voorbij.

,,Ik had niet gedacht dat het nog een halfjaar zou duren’’, zegt ze.

Waarom ze er überhaupt aan begon toen ze in januari gevraagd werd door Rob Jetten? Terwijl ze wist dat haar handen als demissionair bewindspersoon gebonden waren?

,,Als je in de politiek naar Den Haag kunt, is het een beetje als een topsporter die naar de Olympische Spelen kan. Als je voor zoiets benaderd wordt, is de kans niet groot dat je het niet gaat doen. Niet als je een beetje politiek verslaafd bent. Nou dat ben ik na vijfentwintig jaar wel. En natuurlijk lag er wel echt een aantal issues op tafel.’’

Ze heeft ook wel dingen bereikt, vindt ze. Extra geld voor kleine, meer en betere bibliotheken en een plan voor een Nationaal Slavernijmuseum. Ze kwam in actie toen het rapport over grensoverschrijdend gedrag bij de publieke omroep naar buiten kwam.

,,Ik was koud 2,5 week staatssecretaris toen het rapport-Van Rijn kwam. Dat was wel een bommetje in Hilversum. De omvang van het grensoverschrijdende gedrag was dusdanig dat we er snel mee aan de slag zijn gegaan. Het heeft veel gesprekken gekost voordat de omroepen en de NPO met een plan van aanpak aan de slag gingen.’’

,,Als je niet tegen weerstand kan moet je niet in de keuken komen, heb ik altijd geleerd. Misschien was het daardoor ook wel makkelijker omdat ik toch al wist wat er op me af zou komen. Maar het is me wel tegengevallen hoezeer het in Den Haag gaat over de personen en over het ten opzichte van elkaar positioneren. Dat vind ik af en toe best heel erg ingewikkeld.’’

Ze kreeg kritiek over zich heen over haar ‘slappe’ optreden in het vragenuurtje over pro-Palestijnse demonstranten die een optreden van zangeres Lenny Kuhr onmogelijk maakten. ,,Ik heb in dat debat niet één, maar wel twintig keer aangegeven dat antisemitisme onacceptabel was. Vervolgens werd mij verweten dat ik geen stelling nam.’’

Kamerleden van BBB, VVD, ChristenUnie en CDA vonden dat ze iets moest doen rond de toegang tot het theater. ,,Ja, maar dat kan niet. Dat zijn grote woorden maar niet de praktijk. Ondertussen ben ik gewoon aan het werk gegaan met de cultuursector om te voorkomen dat artiesten niet kunnen optreden.’’

,,Ik geloof dat we moeten doen wat gedaan moet worden en zeggen wat je kunt waarmaken. Dat is misschien niet zo stoer. Maar dat is wel hoe Nederland verder geholpen kan worden. Misschien heb ik deze instelling omdat ik in Groningen woon, maar als ik één ding heb geleerd is het wel dat mooie grote woorden gebruiken die je vervolgens niet waarmaakt, leidt tot ongelooflijk veel teleurstelling bij mensen in de politiek.’’

,,Achteraf terugkijkend zijn dingen heel erg opvallend aan dat debat geweest. Het is een vragenuurtje. Normaal gesproken duurt dat een minuut of twintig. Ik stond er na ruim drie kwartier nog steeds. Dat zegt ook iets over het voorzitterschap van dat vragenuurtje.’’

,,Ja. Er gebeurde van alles en nog wat in dat vragenuurtje. De vraag is of mijn antwoorden iets hadden kunnen veranderen in dat debat. In één keer sta je dan in de publieke belangstelling. Er worden filmpjes van vertoond op sociale media en je krijgt reacties. Maar als ik terugkijk op mijn zes maanden is dit niet het eerste wat in mij opkomt, zeg ik eerlijk.’’

,,De gesprekken die ik gevoerd heb over grensoverschrijdend gedrag bij de omroepen zijn bij mij veel meer binnengekomen. Ook veel positieve dingen. Enorm veel lichtjes in ogen die ik bij vrijwilligers heb gezien bij instellingen waar ik langs ben geweest, die genoten dat de staatssecretaris hen zag en er voor hen was om naar hun verhaal te luisteren.’’

,,De discussies die ik hier in huis heb gevoerd met ambtenaren over hoe maken we zaken beter? De tranen in de ogen die ik in Amsterdam heb gezien toen we het ondernemingsplan voor het Slavernijmuseum overhandigd kregen. Het gevoel van ‘wij worden erkend’ heeft mij diep geraakt.

,,Nou, ik zou dit niet elke week willen doen. Het zegt iets over het jezelf positioneren ten koste van de ander in plaats van op de inhoud debatteren. Over hoe maak ik de ander kapot ten faveure van mijn eigen positie. Dat is een ontwikkeling die volgens mij Nederland niet verder helpt. Want uiteindelijk zijn wij een coalitieland. Je zult het altijd met elkaar moeten doen. Nu doen we het in deze politieke samenstelling. Volgende keer doen we het weer in andere samenstellingen. Maar openstaan om met elkaar die samenwerking aan te gaan, ook als het moeilijk is, is belangrijk. En dat betekent dat je op zoek moet gaan naar wat zijn je overeenkomsten. We lijken helaas meer en meer bezig met waar verschillen we?’’

,,De politiek is een spiegel van de samenleving, maar het omgekeerde is ook waar. Een politicus heeft een voorbeeldfunctie. Ik maak mij zorgen om de polarisatie en grove omgangsvormen.’’

,,Als ik dan zie dat ik met een politiek te maken heb die regelmatig wil dat ik ingrijp bij allerlei cultuurinstellingen, die mij oproept om bepaalde journalisten of media aan te spreken omdat zij onafhankelijk hun mening uiten, dan vind ik dat een zorgelijke ontwikkeling.’’

,,Ik zie partijen in sommige gevallen het een zeggen en in andere gevallen het andere. Op het moment dat protesterende jongeren een journalist lastigvallen en dat protest gaat over Palestina, dan hoor ik opeens mensen zeggen: je moet van die journalisten afblijven. Vervolgens noemen die nog geen twee weken later andere journalisten ‘tuig van de richel’. Omdat ze de verkeerde vragen zouden stellen.’’

,,Ik vind dat de pers ten alle tijden vrij moet kunnen zijn om te handelen. We hebben de publieke omroep en kranten ongelooflijk hard nodig, juist in deze tijd waarin het door fake news en allerlei AI-toepassingen voor gewone burgers steeds ingewikkelder is om goed te zien wat betrouwbare informatie is.’’

Ze maakt zich ook zorgen over de btw-verhogingen op cultuur die het nieuwe kabinet wil doorvoeren. ,,De economische impact van cultuur is veel groter dan we denken. De bijdrage die de cultuur levert is meer dan Schiphol. Er werken meer mensen dan in de landbouwsector. De economische sector cultuur gaat heel veel last krijgen van de btw-verhoging. Er zal gesneden gaan worden. Dat betekent dat je minder diversiteit krijgt. De kans dat er Nederlandse producties komen in de musicalwereld wordt kleiner. Het is een verarming van onze cultuur, maar ook een verarming van onze economie.’’

,,Het is een sector die zwaar geraakt is in coronatijd. Ze gingen als eerste op slot en ze mochten als laatste los. Het publiek trekt nu net weer aan. Maar het is nog super dun en er zit geen vlees op de botten. Ondertussen zijn alle kosten hoger geworden; energieprijzen, personeelskosten. Met de afschaffing van de giftenaftrek komt er minder geld van buiten.’’

,,Dit gaat bezoekers kosten. Dat gaat ten koste van inkomens. Het Fries Museum heeft vorige week een brief naar de Staten van Friesland gestuurd over wat een bezuiniging zou kunnen betekenen. Dat betekent minder kinderen die naar hun museum kunnen, minder voorstellingen, minder tentoonstellingen, minder verhalen.’’

,,Er is een bezuiniging aangekondigd van 100 miljoen op de NPO. Het is totaal onduidelijk waar die 100 miljoen euro vandaan moet komen. Hadden we het al over die btw-verhoging op boeken en kranten? Dat is een gevaar voor de toegang tot informatie. Ik denk dat bij Dagblad van het Noorden en Leeuwarder Courant lezers zijn die de hogere prijzen die daaruit voortvloeien niet meer kunnen betalen en die zeggen op.’’

,,De controle op de politiek wordt verarmd, want zowel cultuur als media houden de politiek af en toe een spiegel voor. Als zij dat minder goed kunnen, wordt ook die spiegel vager.’’

,,Journalisten worden meer bedreigd, blijkt uit de cijfers van Persveilig. Onafhankelijke media zijn een van de fundamenten onder een democratie. Ik krijg schriftelijke vragen uit de Tweede Kamer om in te grijpen bij allerlei programma’s, omdat sommige Kamerleden het niet eens zijn met wat daar gebeurt. Niet op basis van allerlei organisatorische redenen, maar om inhoudelijke redenen. Dat brengt onafhankelijke media in gevaar.’’

Voor Gräper zelf is de Haagse politiek nu voorbij. Ze weet nog niet wat ze verder gaat doen, maar liefst iets in het bestuur. ,,Ik heb er heel erg van genoten dat ik dit heb mogen doen. Ik had een van de leukste portefeuilles, want met cultuur en media kan je alle uithoeken van het land in en heel veel mooie dingen zien en beleven. Dat was ook echt zo.’’