Coevorden en Groningen vieren zege op Bommen Berend in rampjaar 1672 klein beetje samen. Burgemeesters hadden Münster − de vijand van weleer − graag ook betrokken bij festiviteiten, maar animo bij Duitsers is gering
Kanongebulder bij het Kasteel in Coevorden tijdens de Garnizoensdag in 2019. Foto: Archief Jaspar Moulijn
Coevorden en Groningen hadden het in 1672 zwaar te verduren door Bommen Berend. De steden vieren 350 jaar later de zege op de bisschop van Münster deels samen. Tot spijt van beide burgemeesters laten de Duitsers het afweten.
Eerst maar even een kleine quiz voor de burgemeesters Renze Bergsma van Coevorden en Koen Schuiling van Groningen. Naast elkaar gezeten in de historische torenkamer van het Kasteel in Coevorden beloven ze niet bij elkaar af te kijken. Op straffe van verbanning naar de gevangenis onder hen, tenminste vroeger.
Aanleiding voor de test is de constatering van kunsthistoricus Ineke den Hollander dat Noord-Nederland er doorgaans maar bekaaid afkomt in boeken over het rampjaar 1672. Daarom verscheen onlangs van haar hand Een Schricklijck Jaer, met daarin juist een prominente rol voor Coevorden en Groningen. Is er inderdaad een verschil in kennis tussen de nog geen jaar geleden in Coevorden begonnen Brabander Bergsma en de in Groningen gewortelde Schuiling?
Burgemeesters Renze Bergsma van Coevorden (links) en Koen Schuiling van Groningen in de torenkamer van het Kasteel in Coevorden. Foto: Jan Anninga
Bergsma neemt al meteen een voorsprong bij de eerste vraag, wat het beroep was van de Coevorder stadsheld Meijndert van der Thijnen. Mede dankzij diens plan werden de troepen van de bisschop van Münster (Christoph Bernhard von Galen, alias Bommen Berend) na maandenlange bezetting verjaagd uit de kasteelstad. Leraar en koster, schiet Bergsma raak. Schuiling antwoordt met ‘de Rabenhaupt van Coevorden’.
De bestorming van Coevorden, geschilderd door Pieter Wouwerman. Bron: Rijksmuseum Amsterdam
Mooi bedacht, want dankzij legeraanvoerder Carl Rabenhaupt hield Groningen stand in de wekenlange belegering door Bommen Berend. Daarna bevrijdde Rabenhaupt samen met Van der Thijnen Coevorden, maar daarmee blijft de vraag fout beantwoord. 1-0 voor Bergsma dus.
‘Stadjers vluchtten niet’
Naar welke kant van de stad vluchtten de Stadjers tijdens die belegering? ,,Die vluchtten niet’’, meent Schuiling. Toch trok de halve stad naar de noordkant, waar in huisjes voor twee soms ineens tot dertig mensen bivakkeerden om de bommenregen vanaf de zuidkant van Groningen te ontlopen. Schuiling voegt eraan toe dat de stad was omgeven door ondergelopen landerijen, met uitzondering van het zuiden. Reden om toch een half puntje toe te kennen. Met ‘Groningen hield stand’ heeft Bergsma op zich gelijk, maar beantwoordt hij de vraag niet. Tussenstand? 1 tegen 0,5. Nog steeds Bergsma aan kop dus.
De belegering van Groningen. Illustratie: Beeldbank Groninger Archieven
De vraag in welke eeuw de eerste boeken verschenen over het rampjaar moet de doorslag geven. Bergsma zit ernaast met de 18de eeuw als antwoord, want al in de jaren na 1672 verschenen er boeken over het rampjaar. Schuiling gokt op twee paarden: óf de 17de óf de 22ste eeuw. Vooral dat laatste antwoord is raadselachtig, ook omdat hij net van de Coevorder burgemeester het boek Een Schricklijck Jaer heeft gekregen. Uitgegeven in 2022. Maar vooruit, toch een half punt voor het half goede antwoord. Eindstand: 1-1.
O ja, over de uitslag kan − helaas − niet worden gecorrespondeerd.
‘Over noordelijk aandeel in rampjaar 1672 hoorden we haast niets’
Waar Schuiling als schooljongen opgroeide met het Groningens Ontzet, was voor Bergsma het noordelijk aandeel in het rampjaar 1672 tot voor zijn komst naar Coevorden nagenoeg onbekend. ,,Natuurlijk kende ik wel de landelijke geschiedenis, maar over het noordelijk aandeel hoorden we haast niets. Daarin willen we verandering brengen. Met het boek Een Schricklijck Jaer dus, maar ook met al onze activiteiten om het 350-jarig ontzet te vieren.’’
De traditionele paardenkeuring op de Vismarkt tijdens het Groningens Ontzet in 2019. Foto: Archief Corné Sparidaens
Schuiling keek op de lagere school altijd uit naar 28 augustus. ,,Bommen Berend, dat wás me toch wat. De vlaggen die overal hingen, de paardenkeuring op de Grote Markt, het klokgelui vanuit de Martinitoren, het vuurwerk ’s avonds. Als kind was het ene nog mooier dan het andere. Voor de kermis had je al tijden gespaard. Als je geluk had, kreeg je een muntje voor de kermis in handen gedrukt van statige heren die uit een ander tijdperk leken. Ze waren in jacquets gekleed en hadden van die hoge hoeden op. Wat maakten zij een indruk op ons als jonge jongens. Het is de verbeelding die telt, ook nu nog. Pas later kwam ik erachter dat die keurige heren leden van de Koninklijke Vereeniging voor Volksvermaken waren, verantwoordelijk voor de viering van het Groningens Ontzet.’’
Het is onbekend hoe de Coevorder stadsheld Meijndert van der Thijnen eruit zag. Dit is de verbeelding van kunstenares Diane Brodie, gemaakt in 2021. Foto: Stedelijk Museum Coevorden
Coevorden en Groningen delen weliswaar dezelfde geschiedenis, maar het jubileum wordt toch vooral apart gevierd. Coevorden komt ook nog maar net kijken, want pas vijf jaar geleden was voor het eerst het evenement Garnizoensdagen. Als opmaat voor de jubileumfestiviteiten dit jaar.
Muzikanten zijn tevens acteur in theaterspektakel Bommen Berend
Wat zowel in Coevorden als Groningen plaatsvindt is het muziektheaterstuk Bommen Berend. Dat moet een overweldigende ervaring worden, waarbij leden van de Koninklijke Militaire Kapel Johan Willem Friso zowel hun instrumenten bespelen als een rol in het spektakel. ,,Ze zijn muzikant én acteur’’, zegt Bergsma. In Coevorden is het stuk 25 en 26 augustus te zien op locatie, in het magazijnencomplex van Defensie (het voormalige NAVO-depot). In Groningen in De Oosterpoort (28 augustus).
Herslag gedenkpenning
Ook gezamenlijk is de herslag van de gedenkpenning die al in 1672 verscheen, nog in het rampjaar zelf dus. Dat lijkt wel heel kort dag, want de bevrijding van Coevorden was toch op 30 december 1672? Nou, eigenlijk al wat eerder. Het noorden van Nederland ging in 1701 over van de juliaanse naar de gregoriaanse kalender, constateren Marcel Keurentjes en Alexander Moes in een artikel over de eerste penning. Hierin zit een verschil van 10 tot 13 dagen.
Christoph Bernhard von Galen, beter bekend als Bommen Berend. Illustratie: Beeldbank Groninger Archieven
Vrijwel meteen nadat ook Coevorden was bevrijd van de Münsterse troepen bracht het stadsbestuur van Groningen al de gedenkpenning uit. Met op de voorzijde het beleg van Groningen en op de keerzijde de bevrijding van Coevorden door de troepen van Rabenhaupt. ,,Wat interessant is aan deze penning, is dat gelijk de band tussen Groningen en Coevorden wordt benoemd’’, schrijven Keurentjes en Moes. ,,Beide steden worden daarmee in een verhaal tegen de bisschop van Münster geplaatst.’’
Geldgebrek in Groningen
De herdenkingspenning is ook uitgebracht in 1773 (een jaar later in verband met geldgebrek in Groningen), in 1872, in 1922 en in 1972. Coevorden verdwijnt evenwel steeds meer uit beeld bij de uitgaven. In 1773 is er enkel nog een verwijzing naar Coevorden op het bijbehorende perkament. In 1872, 1922 en 1972 wordt Coevorden niet meer genoemd. ,,Bij de opkomst van het Groningens Ontzet als feestdag van de stad worden de penningen ook aan die specifieke dag gekoppeld. De bevrijding van Coevorden door Rabenhaupt komt hiermee op de achtergrond te liggen’’, aldus beide auteurs.
Carl Rabenhaupt. Bron: Rijksmuseum Amsterdam
Bij de herslag van de eerste penning staan Groningen en Coevorden in ieder geval weer op kop en munt. Koninklijke Nederlandsche Munt laat op 26 augustus voor de eerste slag een historische slingerpers van 2500 kilo naar Coevorden komen. De penning komt uit in een oplage van 350 stuks en wordt enkel geleverd in een set met daarin ook de zilveren dukaten Kasteel Coevorden 2022 en Fraeylemaborg 2022.
Historische wandeltocht doet Münster toch niet aan
Gezamenlijk is ook de historische wandeltocht vanuit Coevorden naar Groningen op 27 en 28 augustus, opgezet door de makers van Tocht om de Noord. De tijd wordt 350 jaar teruggedraaid en de wandelaars ontdekken wat nu allemaal nog verwijst naar die tijd, belooft de organisatie. De hele route is 110 kilometer lang en kan in twee dagen worden afgelegd. Kortere aftanden zijn ook mogelijk.
Gezicht op Coevorden na 1672, door Gaspar Bouttats naar Jan Peeters. Illustratie: commons.wikimedia.org
Aanvankelijk zou de route ook via Münster lopen. ,,Maar dat bleek iets te ambitieus’’, zegt Roelie Lubbers, projectleider culturele gemeente Coevorden. Aan Duitse kant is er sowieso nauwelijks interesse voor het jubileum. De gezworen vijand van weleer voelt zich wellicht niet thuis op de feesten om de zege op de bisschop van Münster te vieren. Wel zijn er twee lezingen in Münster over het rampjaar.
‘Zo veel Duitsers naar bloemetjesmarkt, zo weinig naar Bommen Berend’
,,Zo veel Duitsers Groningen weten te vinden op de jaarlijkse bloemetjesmarkt, zo weinig komen af op Bommen Berend’’, zegt Schuiling. ,,Dat is jammer, want we zouden veel meer kunnen samenwerken met de Duitse grensregio.’’
Volgens beide burgemeesters vinden Coevorden en Groningen elkaar vrijwel automatisch. Als voorbeeld noemen ze het gezamenlijk opkomen voor de aanleg van de Nedersaksenlijn. Schuiling: ,,Maar aan de andere kant van de grens valt voor Noord-Nederland nog een wereld te winnen. De regering in Berlijn volgt Noord-Nederland nauwlettend. Op bijvoorbeeld energiegebied, de chemie in Emmen en de ontwikkelingen in de Eemshaven.’’
Onlangs werd bekend dat het Duitse energieconcern RWE 6 tot 7 miljard euro wil investeren om van zijn locatie in de Eemshaven een proeftuin van duurzame energie en chemie te maken. Die blik van Duitsland op Noord-Nederland zou volgens Schuiling ook omgekeerd moeten zijn. ,,Met die specifieke Duitse interesse kunnen we meer doen, juist ook in de grensregio.’’
Burgemeester Groningen wil weer vrije dag voor leerlingen basisschool met Groningens Ontzet
Burgemeester Koen Schuiling van Groningen wil dat alle basisscholen weer gesloten zijn met het Groningens Ontzet op 28 augustus. Jonge kinderen moeten volgens hem de mogelijkheid krijgen de belangrijkste feestdag van Groningen volop mee te kunnen vieren.
Nog geen tien jaar geleden kwam een einde aan de gewoonte van een vrije dag voor basisschoolleerlingen. ,,Ik zou graag zien dat basisscholen in de vaak rommelige periode net na de zomervakantie volop aandacht gaan besteden aan het rampjaar 1672 en Bommen Berend. Dat kan op allerlei manieren. Door met projecten een duik in de geschiedenis te nemen, maar ook door het maken van een lied of toneelstuk. Opvoering op de dag zelf en dan ’s middags met z’n allen naar de festiviteiten. Juist op die manier kom je in aanraking met je eigen geschiedenis.’’
Schuilings VVD deed in 2018 al eens een poging om van Groningens Ontzet een officiële feestdag te maken. Dat was vier jaar nadat de gemeente die als vrije dag voor ambtenaren juist had geschrapt. De provincie en de Rijksuniversiteit Groningen sloten zich in 2014 hierbij aan. De afschaffing van de vrije dag is de Koninklijke Vereeniging van Volksvermaken al jaren een doorn in het oog.
Voor dit jaar hoeft er geen haast gemaakt te worden, want 28 augustus valt op een zondag. Ook de dagen ervoor zijn er allerlei activiteiten.
Coevorden werd vier maanden na het ontzet van Groningen bevrijd van de troepen van Bommen Berend. Op 30 december was dat. Burgemeester Renze Bergsma van Coevorden hoeft dan ook geen soortgelijke oproep te doen voor de kasteelstad: 30 december valt steevast in de kerstvakantie.
