Soms slapen mensen buiten, maar azc Ter Apel zit deze zomer niet vol: 'Het blijft wel spannend'

Arjen Meinders trof ze donderdagochtend vroeg aan onder de trailer van het Rode Kruis: buitenslapers in Ter Apel. Twee asielzoekers hadden in de nacht hun toevlucht gezocht tot de krappe halve meter onder de mobiele unit van de hulpverleners.

,,Ze kropen eronder vandaan, zochten eerst het toilet en kwamen daarna bij ons voor een flesje water en wat eten.”

Natuurlijk doet zo’n situatie Rode Kruis-medewerker Meinders uit Zuidhorn denken aan de zomer van vorig jaar. Het beeld van al die mensen onder de grote open tenten, de rijen vieze dixies langs het veld, de geïmproviseerde wasbakken waarbij net ontwaakten zich opfristen.

Toch is de situatie nu volstrekt anders. Deze twee mensen sliepen niet buiten omdat er geen bed voor ze is in het asielcentrum van Ter Apel. Ze sliepen buiten om andere redenen. Misschien was hun asielaanvraag afgewezen, waren hun papieren niet op orde, hadden ze zich slecht gedragen, hebben ze psychische of andere problemen.

Vol is het in Ter Apel in ieder geval niet. Geen rijen voor de poort, geen wachtenden in de brandende zon, geen moeders met kleine kinderen die pas laat in de avond naar binnen kunnen, geen maaltijden die op het veld uitgedeeld moeten worden, geen bussen die uitgeputte asielzoekers heen en weer rijden.

,,Ik zie ze nog voor me”, zegt Rode Kruis-medewerker Jenny Belga uit Erica. ,,De tenten, al die mensen met hun wondjes, de schurft die heerste. Het was volle bak, toen had je echt geen zittende kont.”

Deze zomer zit Belga wel. Op een plastic stoeltje, vliegenmepper in de hand tegen de wespen, achter haar het lege groene grasveld. Er groeien vrolijke gele bloemetjes in, niemand die ze platstampt. Zo nu en dan komen bewoners van het asielzoekerscentrum (azc) aanlopen.

Een meisje in vrolijke kersttrui parkeert haar fiets en rent door het gras. ,,Water, please”, vraagt ze. ,,And biscuits.” Ze wijst naar een jongetje op skates die wacht op het fietspad. ,,Also for my brother.”

Water en koekjes. Daarvoor komen de meeste bewoners. Soms ook voor paracetamol, of slippers. Ernstige klachten zijn er zelden meer, voor medische zorg kunnen ze gewoon terecht binnen de poort.

Het ‘humanitaire servicepoint’ (HSP) van het Rode Kruis staat sinds 1 augustus 2022 in Ter Apel. Het was daarvoor al maanden crisis rond het aanmeldcentrum. In het voorjaar sliepen al mensen buiten, daarna liepen de aantallen asielzoekers steeds meer op. Eind augustus werd het dieptepunt in de opvang bereikt. Zevenhonderd mannen sliepen buiten. Op 24 augustus overleed een baby in de sporthal, op 25 augustus zag Artsen zonder Grenzen zich voor het eerst genoodzaakt om in Nederland noodhulp te verlenen.

Het is het scenario dat iedereen dit jaar wil vermijden. Vooralsnog lijkt dat te lukken. De bezetting in het azc van Ter Apel waar maximaal 2000 mensen terecht kunnen, is deze zomer gemiddeld rond de 1500 tot 1600. Als mensen niet direct terecht kunnen bij de vreemdelingenpolitie (AVIM) en de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) waardoor ze langer in de buurt van Ter Apel moeten verblijven, is er de mogelijkheid om uit te wijken naar de ‘wachtkamer’ in de Expohal in Assen.

Daarnaast helpt het dat nareizigers zich niet meer melden in Ter Apel maar in Zevenaar, en is de samenwerking in de asielketen efficiënter, vertelt Jacqueline Engbers van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA). ,,In Ter Apel hebben we het veel beter in de smiezen dan vorig jaar. Het lukt ons om ontwikkelingen beter te voorspellen, om vooruit te denken en daardoor hebben we meer grip.” Toch halen de medewerkers in Ter Apel nog niet opgelucht adem, zegt Engbers. ,,Het blijft spannend.”

In het hele land is de druk op de asielopvang hoog. ,,Met hard werken lukt het net om voor iedereen een dak boven het hoofd te regelen”, zegt woordvoerder Paul van der Zanden van het ministerie van Justitie. ,,Maar de marges zijn smal.” Hoewel het kabinet had voorspeld dat de instroom dit jaar hoger zou zijn, is het aantal asielaanvragen vooralsnog even hoog als vorig jaar. ,,Wel loopt de instroom in de zomer en het najaar meestal op, zegt Van der Zanden. ,,Het is lastig uitspraken te doen voor de komende tijd.”

Wat voor het ministerie wel als een paal boven water staat, is dat áls het misgaat en er weer tekorten ontstaan, het probleem niet op de gemeente Westerwolde wordt afgeschoven.

Staatssecretaris Eric van der Burg heeft het keer op keer herhaald. ,,Niet in Ter Apel.”

Toch zullen voorbijgangers de afgelopen tijd wel eens gedacht hebben dat het weer zover was. Er waren meerdere buitenslapers, zegt Yljo van Donselaar die in Ter Apel hulp verleent namens stichting MiGreat. ,,Op den duur waren het er zes. De kerkgemeenschap die vrijwilligerswerk voor ons doet heeft elke avond alle buitenslapers van spullen voorzien. Het was naar om te zien dat deze mensen buiten sliepen in slechte omstandigheden. Ze hadden last van kou en honger.”

Deze buitenslapers sliepen onder een overkapping die het COA vorig najaar had geplaatst om wachtenden te beschermen tegen de regen. Die overkapping is deze week weggehaald, de kale zwarte plek in het gras is nog zichtbaar. Engbers van het COA laat in het midden of dat is gebeurd vanwege de buitenslapers. ,,Misschien speelt dat mee. Feit is ook gewoon dat het rustig is, die overkappingen waren bedoeld voor mensen die lang buiten moesten wachten. Dat is nu niet aan de orde.”

Van Donselaar maakt zich zorgen over het verdwijnen van de overkapping. ,,We hopen maar dat er nu voor wordt gezorgd dat niemand buiten belandt.”

In de nacht van donderdag op vrijdag is dat in ieder geval niet gelukt. Twee asielzoekers hebben dus hun toevlucht gezocht onder de trailer van het Rode Kruis. ,,Wij weten niet waarom”, zegt Meinders van het Rode Kruis. ,,Dat doet er ook niet toe. Wij helpen iedereen, zonder aanziens des persoons. Dat vind ik het mooie aan het Rode Kruis.”

Het servicepoint is elke dag bemenst met twee medewerkers, een coördinator, een beveiliger en twee tolken. De tolken zijn bewoners van het azc zelf, die via het ‘job office’ van het COA voor het Rode Kruis aan de slag kunnen.

,,Ik ben zo blij dat ik kan helpen”, zegt tolk Daniel, een tot het christendom bekeerde Palestijn die uit Jordanië is gevlucht uit angst voor zijn strenge moslimfamilie. ,,Ik wil graag blijven in Ter Apel. Het is goed hier. Ik heb een eigen kamer, en deze mensen zijn zo goed voor mij.”

Vorige zomer was hij in Polen. Daar zag hij de filmpjes op YouTube waarmee vluchtelingen elkaar waarschuwden: ‘Kom nu niet naar Holland’. Daniel heeft gewacht vanwege die beelden. Negentien dagen geleden arriveerde hij voor het eerst in Ter Apel. Ze brachten hem voor een paar dagen naar Assen, daarna kon hij terecht bij de vreemdelingenpolitie en had hij zijn gesprek bij de IND.

Met een erkende vluchtelingenstatus in Polen zal het moeilijk zijn, weet Daniel ook. ,,Maar ik kan daar niet leven. Toen ik hier kwam, en eindelijk als een mens werd behandeld, moest ik huilen.”

Twee jongetjes komen naar het servicepoint voor water en koekjes. Daniel praat even in het Arabisch met ze. ,,Jezidi’s uit Irak”, vertelt hij later. ,,Vervolgd vanwege hun geloof.”

Nu echte noodhulp niet meer nodig is, zijn het de korte gesprekjes waarmee de Rode Kruis-medewerkers nog verschil maken, zegt Arjen Meinders. ,,Die gesprekken raken me. Als je hier bent weet je: de wereld is van ons allemaal.”

Hoelang het Rode Kruis nog in Ter Apel blijft is de vraag. Daar beslissen de medewerkers zelf niet over. Landelijk woordvoerder Bastiaan van Blokland laat weten dat het Rode Kruis deze zomer vinger aan de pols wilde houden in de verwachting dat het weer druk kon worden. ,,Als het zo rustig blijft, is er wel een kans dat we ermee gaan stoppen.”

Medewerkers Meinders en Belga turen over het lege grasveld. In hun hoofden spoken nog de beelden van vorig jaar. Angst in de ogen van mensen die zich na een lange vlucht nog steeds niet veilig voelden. Al die slapende lichamen onder witte dekens.

Nu zitten ze op even op hun kont, maar als het nodig is zullen ze er staan.