Staatssecretaris Eric van der Burg belooft Ter Apel bij nieuwe opvangcrisis te ontzien. Kan hij dat waarmaken? 'In het gras slapen kan ook op het Malieveld' I interview

‘Ik houd me aan mijn woord.’

Dat schreef staatssecretaris Eric van der Burg van van Justitie en Veiligheid aan de Tweede Kamer, een paar dagen nadat er in Ter Apel voor het eerst dit jaar asielzoekers in de wachtruimte moesten slapen omdat er onvoldoende bedden waren.

De afspraak is: de maximale bezetting van tweeduizend asielzoekers in Ter Apel wordt niet meer overschreden. En al zit er bar weinig beweging in het asielbeleid, het hoofdpijndossier waaraan de Amsterdamse VVD’er in januari 2022 vol goede moed begon, Van der Burg is vast van plan om zich daaraan te houden.

,,Ik heb wel even gevloekt. Want ik heb steeds gezegd: ik wil het op tijd weten. Dan kun je het voorkomen. Het is een optelsom hè. Eerst de wachtruimte, dan de sporthal, dan het gras. Dat hebben we vorig jaar gezien.”

,,Omdat men dacht dat het goed kwam. Toen kwam er opeens laat op de avond nog een grote groep. We zaten trouwens niet over die 2000, er waren 1960 mensen binnen. Alleen kun je in een kamer waar drie vrouwen slapen niet ineens een man erbij opvangen. Of omgekeerd.”

,,Ja. Daarom was ik ook wat later voor dit interview. Ik had net nog een overleg om te zeggen: jongens, als zoiets zich weer voordoet, verzin maar wat, maar niet in Ter Apel.”

***

Inderdaad iets te laat voor het interview, zet Eric van der Burg aan het begin van het gesprek in zijn werkkamer een plank met zilveren schaaltjes vol snoep op tafel en een glazen pot met spekjes. Heeft hij even nodig.

Het is vrijdag aan het einde van de middag. Het wekelijkse kabinetsberaad is achter de rug, vergaderingen waarin („Dat is geen geheim”) zijn portefeuille zorgt voor grote verdeeldheid. De NOS komt net met nieuws dat de Marokko-deal niets heeft opgeleverd („Daar ben ik het dus niet mee eens hè”) en de instroom in Ter Apel waar de overlast de spuigaten uitloopt leidt tot continue hoofdbrekens. Straks volgt nog een belangrijke afspraak waarvoor tijdens het interview al ongeduldig de deur opengaat en zaterdag staat de kritische VVD-achterban klaar op het partijcongres om beperking van de migratie te eisen.

Van der Burg wekt regelmatig verbazing met zijn onvermoeibare opgewektheid in zware tijden, maar ook hij is maar een mens. Snoep is zijn zwakte. Suiker houdt hem overeind. ,,Tast toe.”

,,Nee, maar dan ga ik wel mijn afspraken met andere burgemeesters schenden. Die zeggen: bij ons mogen niet meer dan honderd of tweehonderd, of vijfhonderd. Zo’n soort overeenkomst heb ik ook met Ter Apel. Waarom zou ik steeds de afspraken met Ter Apel moeten overtreden? Dan gaan we maar eens kijken naar een gemeente die niks doet.”

,,Ja, daar komt de spreidingswet voor. Maar in de tussentijd kunnen bijvoorbeeld de statushouders die bedden in azc’s bezet houden, gewoon in een hotelkamer slapen. Dat vinden gemeentes niet fijn, en dat is logistiek allemaal ingewikkeld. Nou. Het zal.”

Hij zucht even. ,,Nu lijkt het misschien of ik chagrijnig ben. Ik ben niet chagrijnig, ik zit er wel strak in. Ik wil gewoon niet dat in Ter Apel mensen in het gras komen te liggen. Dat is mijn mantra.”

,,Je kunt niets garanderen in het leven, behalve je eigen inzet.”

,,Dat klopt.’’

,,Ik denk niet dat hij iets anders bedoelde te zeggen. Hij geeft ook aan dat je geen garanties kunt geven in het leven. Het gras van Ter Apel is een metafoor geworden. Maar het gaat niet om het gras in Ter Apel. Het gaat erom dat als we niet voldoende locaties regelen, mensen weer buiten slapen. Dat kan net zo goed op het Malieveld zijn, of in het Erasmuspark in Rotterdam.”

,,Nee, maar daar kunnen ze wel naartoe.”

***

Als Eric van der Burg aan Ter Apel denkt, denkt hij vaak aan campingbaas Ronald Hut van Moekes Gat. Doet hij altijd: om niet te vergeten voor wie hij bezig is, kiest hij iemand uit om in zijn hoofd te houden. Een persoon van vlees en bloed, die symbool staat voor een bredere kwestie.

,,Toen vorig jaar al die mensen buiten sliepen in tentjes werden daar zogenaamd ‘grappige’ filmpjes van gemaakt. De ellende was, er is een hartstikke mooie camping in Ter Apel. Water, huisjes, leuk restaurant, goede voorzieningen. Maar als mensen gaan googelen op camping Ter Apel zien ze al die rotbeelden voor het azc. En zo’n ondernemer heeft ook nog last van een aantal klootzakken dat zich misdraagt in het dorp. Dan krijgt ik een soort emotionele band met iemand.”

,,Ja. Als jij misbruik maakt van het systeem, als jij je voordoet als vluchteling terwijl je er alleen maar op uit bent om de boel te verzieken. Als je daarmee echte vluchtelingen besmet en hun positie geweld aandoet. Als jij niet afrekent in winkels, door tuinen loopt, onrust trapt in de bus. Ja, dan ben je een klootzak. En nee, dat is geen beleidsterm.”

,,Dat is voor mij ook een moeilijk ding. Als ik zeg: het is maar een kleine groep waardoor een heel grote groep in een verdomhoekje wordt gezet, dan vertel ik de waarheid. Tegelijkertijd lijk ik het dan te bagatelliseren. Daar worden mensen vaak boos over in Ter Apel, want dat doet niets af aan de enorme overlast.”

,,Ik werd om 11 uur beëdigd door de koning en ik had om 12.05 uur mijn eerste crisisoverleg over het tekort aan opvangplekken. Dus het was letterlijk vanaf het eerste moment: opvangcapaciteit, opvangcapaciteit, opvangcapaciteit. Andere prioriteit is overlastbestrijding. Dat heb je ook weer nodig voor het creëren van opvangplekken, want juist door die overlast wil niemand meer asielzoekers hebben. Daarnaast proberen we grip te krijgen op de migratie, bijvoorbeeld in Europees verband.”

,,Dat is niet echt opgeschoten, omdat andere gemeentes aan de beurt waren maar niet meewerkten. Ik ben blij dat Ter Apel het nu zelf doet. Want op zo’n locatie kun je tegen jongens zeggen: je moet binnenblijven want we hebben elk uur een gesprek met jou om te kijken of je verhaal wel klopt. En als het verhaal niet klopt: joep doei en de mazzel. Geen recht op opvang, terug naar land van herkomst of anders het detentiecentrum in Rotterdam. Dat gaat helpen.”

,,Daar werken we aan. We hebben een speciale officier van justitie voor vreemdelingen in het strafrecht die daar heel fanatiek mee bezig is. De ellende is: politie en OM hebben geen voorraad mensen klaarstaan. We hebben aan alle kanten een tekort. Als ik voorstel om IND-ers in te zetten om achterstanden bij de vreemdelingenpolitie weg te werken, krijg ik terug dat de IND ook achterstand heeft. Het is verdelen van de schaarste.”

,,Nee. Ik ga niet over de prioriteiten van de politie, en ik snap dat er op meer gebieden inzet nodig is voor de veiligheid. Dus ik kan alleen maar zeggen dat we eraan werken. Niet dat het morgen om kwart over zeven geregeld is.”

,,Als staatssecretaris van Justitie mag ik nooit positief zijn over burgerwachten. Alles in mij wat staatsrechtelijk, strafrechtelijk, bestuurlijk denkt zegt: dames en heren: nooit het recht in eigen hand nemen want het gaat een keer mis en dat is slecht voor u en anderen. Snap ik het als mens en buurtbewoner dat je iets wilt doen? Ja. Is het een oplossing? Absoluut niet. En als mensen zeggen: jij hebt mooi praten Van der Burg maar jij moet het oplossen, dan hebben ze helemaal gelijk.”

***

Het is een terugkerend verhaal in zijn anderhalf jaar als staatssecretaris voor Asiel en Migratie. Van der Burg kondigt maatregelen aan – zoals extra aanmeldcentra, een spreidingswet, procesbeschikbaarheidslocaties, uitstel van gezinshereniging, aanpak van overlast – die hij maar niet waar kan maken. Of gemeentes liggen dwars, of de politieke tegenstellingen in de coalitie zijn te groot, of de rechter fluit hem terug, of hij loopt aan tegen personeelstekort.

Iedereen ziet dat hij zich een slag in de rondte werkt, toch zijn we na anderhalf jaar asielcrisis nog steeds afhankelijk van mensonwaardige noodopvang, dreigt Ter Apel weer te worden overlopen en is de overlast volgens omwonenden ernstiger dan ooit.

,,Voor de mens Eric is dat fijn. De bestuurder Eric wil resultaten.”

,,Vorig jaar op dit tijdstip hadden er al 22 dagen mensen in het gras geslapen. Nu niet. Dat is het minimale resultaat dat we hebben behaald. Ten tweede ligt er nu een spreidingswet bij de Tweede Kamer. Ja, daar is veel kritiek op en dat snap ik allemaal maar er ligt wel iets. Verder is er veel geld in de voorjaarsnota uitgetrokken voor asiel zodat we structureel kunnen groeien van 31 duizend naar 41 duizend opvangplekken. We zijn binnen de Europese Unie in gesprek over een pakket aan maatregelen. Dus er worden stappen gezet. Gaat het veel te langzaam? Absoluut. Zijn we dingen aan het doen? Ja.”

,,Verlamming niet. De politieke samenstelling in het parlement en de coalitie maken het wel ingewikkeld. De ene helft wil de ene kant op, de andere helft de andere.”

,,Inderdaad. Maar als de Tweede en Eerste Kamer instemmen heb ik straks wel eindelijk een instrument in handen. Meer dan de 06-nummers van burgemeesters en wethouders.”

,,Absoluut niet. Maar dat doet er niet toe. Als een klus geklaard moet worden maakt het niet uit wat je rol is, dan doe je dat. Ik kan net zo goed die telefoontjes plegen, en soms beter, want ik heb meer 06-nummers.”

,,Dat doe ik ook. De afgelopen tijd heb ik bijvoorbeeld heel veel gereisd om te praten met mijn Europese collega’s. En onderweg kan ik nog steeds veel bellen. Daar hebben ze iets voor bedacht: van een 8-urige werkdag kun je ook prima een 16-urige werkdag maken.”

,,Ruk.” Hij valt even stil. ,,Dat is geen diplomatieke term. Het is gewoon niet wat je als land moet accepteren. Dus ook niet als staatssecretaris.

,,Wat het met mij als mens doet is dat ik er energie van krijg. Er wordt me vaak gevraagd of ik er niet moedeloos van raak. Bij mij werkt het exact omgekeerd. Ik krijg juist energie om door te gaan.”

De tijd is om. De volgende bijeenkomst wacht. Eric van der Burg staat op en haalt snel de snoepjes en spekjes weer van tafel. ,,Ik weet niet precies wat voor afspraak ik heb, maar ik weet wel dat deze hier niet moeten staan.”