Persconferentie corona gooit olie op het vuur, vindt hoogleraar Rina Knoeff uit Groningen. 'Polarisatie tussen gevaccineerden en ongevaccineerden is gevaarlijk'

Op steeds meer plekken moeten mensen hun QR-code laten zien om binnengelaten te worden. Dat gold sinds 25 september al voor horecazaken, (sport)evenementen en cultuurinstellingen, maar wordt vanaf 6 november ook verplicht voor buitenterrassen, sportscholen, zwembaden, bij amateursport en muziekles. Het signaal dat de regering afgeeft is duidelijk: nu de ziekenhuizen en de ic’s weer voller lopen, wordt het ongevaccineerden steeds moeilijker gemaakt zich vrij te bewegen in de samenleving. Indirect worden ze onder druk gezet om zich te laten inenten. Is dat een juiste strategie?

Rina Knoeff, hoogleraar in de geschiedenis van de geneeskunst aan de Rijksuniversiteit Groningen, denkt van niet. ,,Het beleid richt zich heel erg op mensen die zich niet willen laten vaccineren. Zo wordt een tweedeling in de maatschappij gestimuleerd tussen gevaccineerden en ongevaccineerden. Daar kunnen veel brokken van komen.’’

Ze verwijst naar de pokken-epidemieën in Amerika in de negentiende eeuw. Daar ontstond geweld, gericht tegen mensen die zich niet wilden laten vaccineren of ziek werden. Zij kregen de schuld van het voortbestaan van de epidemie. ,,Dat ging soms erg ver. Er zijn ziekenhuizen in brand gestoken, quarantaine-afdelingen aangevallen en individuele mensen gelyncht. Boosheid richting ongevaccineerden zie ik nu ook aangewakkerd worden. Dat is echt gevaarlijk.’’

De persconferentie dinsdagavond gooide wat haar betreft olie op het vuur. ,,Ik luisterde met kromme tenen naar Hugo de Jonge die in mijn ogen te veel de schuld legde bij ongevaccineerden. Dat doen veel mensen. Soms betrap ik mezelf er ook op dat ik denk dat ongevaccineerden de samenleving gijzelen. Maar ik zie ook dat die discussie hierover en de polarisatie veel stuk maakt in de samenleving.’’

Veel mensen plaatsen het vollopen van de ziekenhuizen en de ic’s tegenover de vrijheid die individuen opeisen om zich niet te laten vaccineren. Wat is dan belangrijker? Knoeff vindt het een oneerlijke vergelijking. ,,De druk op de zorg kun je politiek sturen door meer ic-bedden te creëren, hogere beloningen in de zorg te geven. Dit staat los van het recht van mensen om te leven zoals ze willen. We gaan rokers toch ook niet het recht op zorg onthouden?’’

De maatregelen die dinsdag zijn genomen, zijn volgens haar ‘wel goed’. Het verplicht dragen van een mondkapje in publieke binnenruimtes en het tonen van de QR-code doen de burgers ‘niet al te veel pijn’. ,,Veel mensen hebben daar geen problemen mee. Waar hebben we het eigenlijk over? De overgrote meerderheid is gevaccineerd.’’

Tegelijk vreest ze dat de effecten op de groei van het aantal besmettingen en de ziekenhuisbezetting gering is. ,,Het zijn niet meer dan speldenprikjes die we uitdelen.’’

Het verbaast Knoeff dat de overheid ons altijd heeft voorgehouden dat een vaccinatiegraad van 70 à 80 procent voldoende zou zijn om ons te beschermen tegen Covid-19. ,,Nu zegt de overheid eigenlijk dat we een vaccinatiegraad van 100 procent moeten nastreven. Ik denk dat 100 procent niet realistisch is. Er zullen altijd mensen zijn die zich niet laten overtuigen, die in een andere wereld leven of een ander wereldbeeld hebben waarin die vaccinatie niet past.’’

Toch denkt ze dat er nog een groep is die beter kan worden bereikt of voorgelicht. ,,Mensen die niet goed Nederlands kunnen lezen of verstaan, die een beperkte opleiding hebben genoten. Daar moeten we meer op inzetten.’’

Volgens Knoeff moeten die mensen individueel worden aangesproken. Ze haalt het voorbeeld aan van een huisarts in opleiding die in Rotterdam op de markt stond. Hij vroeg voorbijgangers of ze waren ingeënt. Zo niet, dan ging hij met hen in gesprek. Er stond ook een hokje waarin ze zich konden laten vaccineren. ,,Een geweldig initiatief. Huisartsen kunnen ook hun praktijk openzetten om mensen tegemoet te komen.’’

Dat er een restgroep blijft die zich principieel verzet tegen vaccineren, hoeft niet per se een probleem te zijn nu er een systeem is met vaccinatie- en testbewijzen. De discussie over de QR-code is volgens haar te veel gericht op het vaccinatiebewijs, terwijl de code drie dingen omvat: of je gevaccineerd, getest of genezen bent. ,,De QR-code kan ons ook gelijk maken, want door het groene vinkje zie je niet welke van de drie van toepassing is. Nu werkt de QR-code polariserend. Dat is jammer.’’

Mensen dwingen een vaccinatiepas op het werk te tonen, vindt ze geen optie. ,,Daarmee ga je volledig voorbij aan het zelfbeschikkingsrecht en de vrije keuze van mensen.’’

Toch wordt daar wel al over gesproken. Er zijn zelfs al bedrijven die het in de praktijk brengen. ,,In Nederland hebben we nooit een vaccinatieplicht gehad. En Engeland wel, met als resultaat een veel sterkere antivax-beweging. Ik hoop dat het nu niet zover komt. Het gaat niet werken.’’