Opnieuw doet de regering een dringend beroep op de burger: houdt afstand, werk thuis, reis minder, pas je gedrag aan. Maar het vertrouwen in de overheid is op een dieptepunt. Luisteren we dan nog wel?
Daar staan ze weer: Mark Rutte en Hugo de Jonge. Schermend met oplopende aantallen besmettingen en ziekenhuisopnames, maatregelen aankondigend die niemand wil. Coronapas bij buitenterrassen, sportscholen en verenigingen, musea, kermissen, mondkapjes terug in winkels en publieke binnenruimtes, het ‘dringende advies’ om afstand te houden en minimaal de helft van de week thuis te werken.
Het is een nieuwe teleurstelling, mede door de verwachtingen die de regering zelf heeft geschapen, zegt gedragswetenschapper en epidemioloog Esther Metting van het UMCG. ,,Deze zomer wekten ze - niet voor de eerste keer - toch echt de indruk dat het klaar was.’’
Bal ligt weer bij de burgers
Het is een zoveelste deuk in het al geschade vertrouwen. Anderhalf jaar geleden, aan het begin van de coronacrisis, had 69 procent van de Nederlanders vertrouwen in de overheid. Inmiddels is dat gekelderd naar 29 procent, bleek deze week uit onderzoek.
Een daling die meerdere oorzaken heeft dan het coronabeleid alleen, maar hoe dan ook de status van die ooit zo trouw bekeken persconferentie onderuit haalt. Want waarom zou je dringende adviezen opvolgen van bestuurders die je niet vertrouwt?
Toch legt de regering in de persconferentie de bal weer nadrukkelijk bij burgers. Of er op 12 november strengere maatregelen worden ingevoerd hangt mede af van ons gedrag, zegt Rutte. ,,Dat is gek, dat kun je nooit zo snel zien’’, zegt Metting.
,,Het kabinet komt zelf met weinig actie. Ook de keuze van wel of geen QR-code op het werk leggen ze straks bij burgers. Ze willen het wel mogelijk maken, maar niet verplichten. Zo’n verantwoordelijkheid kun je niet bij een werkgever leggen - alleen al om de strijd die er dan kan volgen met werknemers.’’
De overheid doet te weinig, vindt Metting. ,,Met deze oplopende besmettings- en opnamecijfers gaat dit niet voldoende helpen.’’
Toeslagenaffaire, klimaat, gaswinning, corona. Het verlies van vertrouwen is ongekend
Dat is wat burgers de laatste jaren steeds zien, zegt hoogleraar sociale psychologie Tom Postmes van de RUG. Grote problemen en een overheid die het niet kan managen. ,,Toeslagenaffaire, klimaat, gaswinning, corona.’’ Het verlies van vertrouwen is ongekend, zegt hij. ,,Zeker in crisistijd.’’
Toch hoeft dat niet te betekenen dat burgers zich niets meer aantrekken van maatregelen en adviezen. ,,Mensen houden afstand voor hun oma, niet voor Hugo de Jonge’’, zegt Postmes. ,,Als mensen reële risico’s zien, bijvoorbeeld de mogelijkheid dat er doden vallen, dan passen ze zich uit zichzelf aan, zo blijkt uit de gedragswetenschap. Daar hebben ze geen wet of overheid voor nodig.‘’
Het verbaast hem daarom dat de Nederlandse regering op persconferenties zo sterk de nadruk legt op de regels en minder op de risico’s. ,,Hoeveel mensen zijn er overleden, hoeveel ernstig ziek, hoeveel hebben er na maanden nog steeds klachten? Dat is een duidelijk verhaal. Nu gaat het vaak over een abstract begrip als de zorgcapaciteit.’’
Wel draagvlak voor mondkapjes, niet voor sociale maatregelen
Als het nut van maatregelen duidelijk is, zijn burgers eerder bereid om zich aan te passen. Ook als het de zoveelste keer is in anderhalf jaar. Wel worden sommige regels makkelijker geaccepteerd dan andere, vertelt Esther Metting. ,,Uit gedragsonderzoek van het RIVM blijkt dat er wel draagvlak is voor hygiënemaatregelen en mondkapjes, maar weinig voor sociale maatregelen, zoals minder bezoek thuis of een echte lockdown.’’
In plaats van steeds maar hameren op ons gedrag kan de overheid beter meer inzetten op testen en vaccineren, vindt Metting. ,,Daar ging het weinig over. Terwijl dat de oplossingen zijn voor de lange termijn.’’
