De uitslagenavond van de vorige Statenverkiezing in 2019. In Assen juichen de gekozen leden van Forum voor Democratie nog eensgezind voor hun leider Thierry Baudet. Foto: Marcel Jurian de Jong
We mogen naar de stembus voor de Provinciale Statenverkiezingen, maar we hebben geen garantie dat onze stem behouden blijft voor de partij van onze keuze.
De provincies Drenthe, Friesland en Groningen worden deels bestuurd door partijen die helemaal niet meededen aan de vorige verkiezingen. We hebben niet op ze gestemd, en toch zitten ze op het pluche. Hun fracties zijn ná de verkiezingen geboren uit afsplitsingen van andere fracties.
Forum raakte tien zetels kwijt
Hofleverancier van de afsplitsingen is Forum voor Democratie. Deze partij veroverde vier jaar geleden zeventien zetels in de Provinciale Staten van Drenthe, Friesland en Groningen. Daar zijn er nu nog zeven van over. De overige tien zetels (samen goed voor 57.000 stemmen) zijn overgegaan naar andere partijen. Daar hebben wij als kiezers niets over te zeggen gehad.
Ja21 deed toch helemaal niet mee?
In de Staten van Drenthe heeft Ja21 vijf zetels. Deze partij ontstond pas ná de verkiezingen. Daar konden we dus niet op stemmen. De fractieleden van Ja21 splitsten zich af van Forum voor Democratie en 50Plus. Een Statenlid van de PVV verliet die fractie om haar eigen fractie STIP te beginnen. En de eenmansfractie van 50Plus bestaat niet meer. De 50Plusser verhuisde met zetel en al naar Ja21.
In Friesland hebben Ja21, Code Oranje en Belang van Nederland elk één zetel. Ook op deze partijen kon de kiezer niet stemmen in 2019 en ook deze eenmansfracties ontstonden door afsplitsingen van Forum voor Democratie. Het enige 50Plus-lid in de Friese Staten verliet de partij en nam zijn zetel mee naar de Fryske Nasjonale Partij.
Toch wel een beetje zuur wellicht: heb je in Drenthe of Friesland op 50Plus gestemd? Dan heb je uiteindelijk onbedoeld jouw steun verleend aan Ja21 en de FNP.
In Groningen verlieten twee Statenleden van Forum voor Democratie hun partij om de eenmansfracties Belang van Nederland en de Groep Otten te beginnen. Opnieuw: twee partijen waarop de kiezer in 2019 helemaal niet kon stemmen. Een derde oud-Forumlid vormt inmiddels de nieuwe eenmansfractie Ons Groningen.
Versplintering baart zorgen
Door al deze afsplitsingen is het aantal fracties in de Staten van Drenthe, Friesland en Groningen in vier jaar tijd gegroeid van 37 naar 44.
Deze versplintering (die we ook zien in andere provincies en in gemeenteraden) baart de Groningse emeritus hoogleraar staatsrecht Douwe Jan Elzinga zorgen.
,,Het aantal afsplitsingen neemt toe naarmate er meer nieuwe partijen ontstaan’’, zegt hij. ,,Er zijn al gemeenteraden met vijftien raadsleden en veertien fracties. Die versplintering is een groot probleem. Je kunt nadenken over een hogere kiesdrempel of een bonus op samenwerking en fusies, maar vast staat dat we er iets aan moeten doen.’’
Zetelroof bestaat niet
Partijen die zetels verliezen door afsplitsingen reageren vaak woedend. Niet zelden beschuldigen zij de afvallige fractieleden van zetelroof. De opwinding is misschien begrijpelijk, alleen dat van die zetelroof klopt niet. Want de zetels behoren niet toe aan de partijen, maar aan de fractieleden. Dat is zo vastgelegd in de Grondwet.
Volksvertegenwoordigers worden gekozen op persoonlijke titel. Ze moeten hun werk kunnen doen zonder last, zegt de wet. Anders gezegd: ze moeten kunnen handelen en stemmen naar eigen overtuiging. Dat geldt ook voor Kamerleden en gemeenteraadsleden.
Het is hier geen Sovjet-Unie
Zouden de zetels niet toebehoren aan de volksvertegenwoordigers, maar aan de politieke partijen, dan hadden die partijen een almachtig wapen in handen om hun fractieleden in het gareel te houden. Dan zouden ze kunnen zeggen: ,,Doe jij niet wat de partij wil? Dan kun je vertrekken en geven we jouw zetel aan een andere, meer volgzame kandidaat.’’
,,Op die manier zou de volksvertegenwoordiging volledig worden aangestuurd vanuit de partijkantoren’’, zegt Elzinga. ,,Dan heb je het Sovjetsysteem. In de Sovjet-Unie en ander Oost Europese landen werden de parlementen direct aangestuurd door de partij.’’
De hoogleraar erkent dat ons huidige systeem nadelen heeft, maar volgens hem is dat de prijs die we moeten betalen om te voorkomen dat de partijen te veel greep krijgen op hun raadsleden, Statenleden en Kamerleden. ,,De hele westerse wereld doet het op deze manier.’’
Meer weten over de volksvertegenwoordigers en hun zetels? Lees hier de uitleg van de Kiesraad.
