Waarom stapte Wilders uit het kabinet en wat betekent dit voor de toekomst? ‘Hij heeft hier zeker over nagedacht’

„Ik denk dat-ie (Geert Wilders, red.) zich steeds ongemakkelijker ging voelen. Hij had alles in de ijskast gezet, er kwam niet echt iets uit deze samenwerking wat kleur op de wangen gaf van de partij. Ik denk dat dit een noodsprong is van hem met de gedachte: hoe red ik de PVV?”, zegt Van der Tempel.

Ook Otjes denkt daar zo over. „Wilders heeft de beslissing genomen dat het gunstig is om het kabinet te laten klappen op migratie. Daarmee zorgt hij ervoor dat migratie de komende campagne weer een belangrijk thema kan worden. In die zin lijkt het een beetje op cowboys die tegenover elkaar staan, wie het eerste schiet heeft er het meeste voordeel van.”

Onderzoekers van kabinetscrises zijn niet zo stellig over deze bewering, zegt Otjes. „We moeten beseffen dat Nederlandse kiezers heel beweeglijk zijn. Een ding weten we zeker: die bewegingen zullen het komende jaar heel massief zijn.”

Van der Tempel vindt het ook een lastige. Toen Wilders eerder wegliep, werd het hem nagedragen. Maar het is maar net hoe je hier naar kijkt, zegt de docent. „Als je een PVV-stemmer bent en je hebt het idee dat ze worden tegengewerkt? Dat is heel anders dan de stemmer die vindt dat ze niks voor elkaar krijgen. Die vinden het weglopen negatief.”

Zij zou bij een wegloopactie ook bang zijn voor minder stemmers, maar de PVV verrast vaker. „Het kan vriezen en dooien, maar hij heeft hier zeker over nagedacht.”

Het zit te dicht op de zomervakantie, daarom zullen er nu geen verkiezingen komen. Pas ergens in oktober, gokt Van der Tempel. Het demissionair kabinet zal „op de winkel moeten passen” totdat de verkiezingen komen. Ondanks de grote behoefte aan beleid, zullen zij de grote dossiers zoals landbouw, woningnood en asiel niet aanpakken.

Een andere optie is een nieuwe formatie, maar de kans dat dat slaagt, acht Van der Tempel niet groot. „Ik denk verkiezingen, en tot die tijd afwachten en duimdraaien.”

Ook Otjes verwacht weinig actie de komende tijd. „Afgelopen jaar heeft niet veel nieuwe wetgeving opgeleverd. De begroting staat op de agenda en het is de vraag welke partijen daar aan tafel gaan.”

„Dit is het op twee na kortstzittende kabinet na de Tweede Wereldoorlog”, vertelt Otjes. „Maar het komt weleens vaker voor dat kabinetten na elkaar vallen. Dus in die zin is het niet uitzonderlijk.”

Maar dat een kabinet valt via X? „Dat is hier nog nooit eerder gebeurd. Dit zijn we niet gewend”, zegt van der Tempel. Wilders vindt journalisten niks en te links. Deze volksvertegenwoordiger verspreidt alles via X. En logisch ook, zegt zij. „Het zou raar zijn als hij meegaat”, als hij er niet achter staat.

De PVV had volgens Otjes tijdens de vorige verkiezingen twee voordelen. Migratie was hét onderwerp van gesprek en Nederlanders koppelen dat aan de partij van Wilders. Daarnaast was de PVV een potentiële coalitiepartij. „De vraag is of ze dat nu weer zijn?”

Of dat gaat gebeuren, hangt af van de VVD, stelt Otjes. Sluiten zij de PVV uit of niet? „Als ze dat wel doen, zouden kiezers die invloed willen uitoefenen kunnen stemmen op de VVD in plaats van de PVV.”

Van der Tempel gaat nog een stukje verder en zegt dat de PVV hoopt op een meerderheid. „Om zo groot te worden dat ze alles kunnen overrulen.” Maar dat is een heikel punt, zegt ze. Het hele idee van een democratie is dat je ook minderheidsstandpunten meeneemt voor het algehele belang.

Persoonlijk vindt ze: „Ik woon liever in een democratie en heb geen behoefte aan een meer autocratisch land. Maar uit al zijn woorden en acties blijkt dat hij daar naartoe werkt.”