Dorp 't Zandt verwordt steeds meer tot een eenheidsworst. En dat baart zorgen | Rondje Ereschuld

Een cadeautje. Zo ziet Frits Venema uit ‘t Zandt zijn nieuwbouwwoning. De 65-jarige Venema woont al sinds zijn derde in ‘t Zandt, bouwde in 1981 en 1982 met zijn eigen handen een huis aan de Gerard van Damstraat. Maar die bleek, vanwege de aardbevingen, onveilig. ,,En dus is ons huis gesloopt. Bij een aardbeving van 5,0 op de schaal van Richter zou het allemaal te onstabiel worden.”

Venema haalt zijn schouders op. Zijn zelfgebouwde huis kon wel versterkt worden, maar iedereen was het erover eens: Dat lijkt voor geen meter. ,,En dus is het nieuwbouw geworden. Ik ben heel tevreden. Zelf ben ik een christen en geloof dat God hier een hand in heeft gehad.”

Het was niet allemaal fijn. De overburen kregen geen ‘cadeautje’ en hielden ‘gewoon’ hun huis. Vielen net buiten de regeling. De overbuurman van Venema kon dat niet aan. Niet dat hij hem zijn mooie nieuwe huis misgunde. ,,Maar hij had het er moeilijk mee dat er verschil was. Dat hij elke ochtend opstond en naar een nieuwbouwwoning moest kijken. Hij had het er wel zo moeilijk mee dat hij twee jaar geleden is vertrokken.”

Daar schrok Frits Venema wel van. Want hij mag dan wel een ‘tevreden klant’ zijn. Dat geldt natuurlijk niet voor iedereen. Er heerst veel scepsis in het dorp over de vele nieuwbouw. ,,Ik snap dat. Het doet wel wat met het aangezicht van ons dorp.”

Dat is in ‘t Zandt goed merkbaar. De eeuwenoude kerk staat van binnen in de steigers. Grote stukken dorp zijn gesloopt of gestript. Er zijn woningen voor teruggekeerd met gelikte stenen muren. Mooie strakke lijnen. En dat is nog lang niet klaar.

Volgens Wim Louwes (68) is er geen pand in ‘t Zandt zonder scheuren in de muren. Louwes loopt trots door de showroom en werkplaats naast zijn huis, dat hij 1988 overnam van zijn schoonpa. Al zijn hele leven verzamelt hij oude motorfietsen. ,,De scheuren worden alleen maar breder, en je kunt niet alles repareren.’’ Louwes ziet een nieuw haarscheurtje boven de deur naar zijn schuur. ,,Kijk, daar zit zo’n kreng. Je wordt er strontziek van.’’

In september 2017 kwamen schadeopnemers bij hem langs voor het versterkingsprogramma, maar zes jaar later wacht Louwes nog steeds. En hij is niet de enige in het dorp. ,,Mensen hier zijn een beetje murw gebeukt. Sommigen zijn hier elke dag mee bezig, maar dan word je mentaal ziek.’’

Daarom stopte hij daar zelf mee. ,,Ik maak me er niet meer druk om. Ik ken mezelf en heb een wat driftig karakter. Daarom heb ik me voorgenomen om mijn pensioen er niet door te laten verzieken. Als ik Rutte op tv zie, moet ik kotsen.’’

Het gesteggel om geld is volgens hem een gevalletje koehandel. Dertig miljard vragen. Twintig miljard bieden. ,,Het is net als een motorfiets: als ik ‘m verkoop voor 2500 euro en jij biedt de helft, vind ik dat ook een belediging. En er komt nu een vast bedrag voor schadeherstel, maar we zullen nog tientallen jaren nieuwe schade krijgen’’, zegt Louwes.

De motorfanaat werkte jarenlang zelf voor de overheid. Den Haag kan zich niet goed inleven in Groningen, denkt hij. ,,Mijn voormalige collega’s zeiden daar: nu krijg je mooi geld van ons!’’ Volgens Louwes ontbreekt het aan historisch besef over Groningen. ,,Hier staan de oudste kerken van Europa, de herenboeren waren steenrijk. Maar de Hollander denkt dat ik nog op een varken rijd. Die geschiedenis zijn ze allemaal vergeten, ook de politici, dus vinden ze het asociaal dat we om 30 miljard vragen. Uiteindelijk word je met een fooi afgescheept.’’

De ereschuld inlossen kan volgens Louwes door te zorgen dat de karakteristieke uitstraling van het gebied intact blijft. ,,Versterken is duur, dat vindt de boekhouder het vaak niet waard. Er zijn hier veel mooie villa’s plat geschoven, daar hebben ze catalogushuizen voor teruggezet. Echt zonde. Het kost meer, maar ze moeten die uitstraling koesteren.’’

De 83-jarige Adi Jou Sengaji is tevreden met zijn nieuwe huis, zegt hij terwijl Jou Sengaji zijn tuin omspit. Aardappels, bonen en aardbeien. ,,Ik geloof in God en ik leef met de gedachte: als je met beide voeten op de grond blijft, kun je heel veel.” Even kijkt hij naar zijn voeten en knikt naar beneden. ,,Nou ja, op klompen dan.” Een grote bulderlach volgt.

Oorspronkelijk komt de 83-jarige uit Indonesië, maar hij woont al 56 jaar in ‘t Zandt. Dat hij en zijn vrouw tevreden zijn met de nieuwbouw betekent niet dat alles maar goed is. ,,Het dorp is helemaal veranderd. De huizen lijken meer en meer op elkaar. De ziel lijkt er uit. Hoe zeg je dat? Eenheidsworst. Dat is het geworden.” Net zoals andere dorpsgenoten hoopt Jou Sengaji dat er weer voorzieningen komen in Noord-Groningen, en specifiek in ‘t Zandt.

Vroeger had ‘t Zandt een warenhuis. En een supermarkt. Dat zegt de 57-jarige Marian Krul. De bus rijdt soms maar een keer per dag.

En toch. Die voorzieningen zou ze toch wel graag dichterbij hebben. Maar hoe regel je zoiets als kabinet? Of Tweede Kamer? ,,Kom maar eens over de brug”, zegt Krul. Maar compensatie lost niet alles op. Volgens Krul is de cohesie in het dorp onder spanning komen te staan. Zelf heeft ze slaapproblemen.,,Wij hadden een mooi huis. We hebben een mooi huis teruggekregen, maar wel een met vochtproblemen. We zijn er bijna dag en nacht mee bezig om dit op te lossen.”

Krul wil ook geen chagrijn zijn. Maar de ellende van de afgelopen jaren heeft haar gevormd, zegt ze. En dan heeft zij een nieuw huis. Wel een met problemen, maar in elk geval veilig. Haar dochter, die enkele huizen verderop woont, zit al tien jaar in de shit. ,,Rapporten kwijt. Het duurt maar. De kleinkinderen zitten in noodkamertjes. Zij zei laatst: mama, het is toch heel oneerlijk allemaal. En dat is het.”