Amstel, Bacardi en vooral Golden Power. AfvalBas plukt elke week hun blikjes uit de sloot in Groningen

Ze zijn hem al de hele week een doorn in het oog. Ze glimmen hem tegemoet als hij van zijn woning in de wijk Drielanden naar zijn werk in Beijum fietst, over het paadje langs de sloot: drankblikken in het bruinige water.

,,Da’s het nadeel van deze hobby’’, zegt Bas van Gangelen (47), terwijl hij met een grijper naar de blikken hengelt. ,,Als je eenmaal begint met opruimen, zie je altijd overal de troep liggen.’’

Van Gangelen staat sinds een jaar of drie bekend als AfvalBas. Elke week rent hij een uurtje door zijn woonplaats Groningen en raapt hij het zwerfafval op dat hij onderweg vindt. Hij heeft vuilniszakken bij zich, een speciaal voor hem ontworpen rugzak en een grijper die hij van de gemeente kreeg.

,,Er zijn in Groningen zo’n drieduizend mensen die opruimen in hun buurt’’, vertelt hij. ,,Ik vind ‘t leuk om het te combineren met hardlopen. Daar deed ik al aan, maar op zichzelf vond ik het wat saai. Dit is afwisselend, en je ruimt meteen een beetje op.’’

Op een rustig tempo jogt Van Gangelen richting Beijum, langs een fietspad dat doordeweeks veel door scholieren wordt gebruikt. Nu en dan stopt hij, daalt een paar passen af in de berm, en vist lege blikjes uit de slootkant. Of nu ja, ‘leeg’; de oorspronkelijke inhoud zit er niet meer in. ,,Maar er gaan vaak slakken in zo’n blik zitten, die dan daarbinnen doodgaan.’’ Hij knijpt een sliert bruin, stinkend slijm uit een verroest bierblik. Monter: ,,Vies hè?’’

Dit zou de laatste zaterdag moeten zijn dat hij blikjes vindt op zijn afvalronde. Vanaf deze week heffen supermarkten 15 cent statiegeld op drankblikken, die je betaalt bij de kassa en weer terugkrijgt als je ze inlevert bij de automaat. Het is het resultaat van lang en vasthoudend campagnevoeren door milieuorganisaties en -activisten, van wie ‘Zwerfinator’ Dirk Groot en ‘Plastic Soup Surfer’ Merijn Tinga de bekendste zijn (zie kader onderaan).

Volgens hen is statiegeld het beste middel om de hoeveelheid zwerfafval terug te dringen. Supermarkten en producenten hadden er weinig oren naar; het zou te duur zijn en bovendien te weinig zin hebben. Tot nu toe lijken de milieuactivisten toch gelijk te krijgen.

,,Kleine plastic flesjes worden veel minder in het milieu teruggevonden nu daar statiegeld op zit’’, weet scheikundige Vincent Voet, die bij NHL Stenden onderzoek doet naar de recycling van plastic. Sinds 1 juli 2021 geldt voor PET-flesjes van minder dan een liter een statiegeldtarief van 15 cent. ,,Het zwerfafval moest daardoor met 90 procent verminderen. In de laatste onderzoeken zien we een vermindering van iets minder dan 80 procent’’, zegt Voet. ,,Dus het doel is nog niet gehaald, maar het is zeker significant.’’

Voet verwacht voor blikjes iets soortgelijks. ,,Statiegeld is een goed systeem, in elk geval voor verpakkingen die veel verkocht worden.’’ Jaarlijks gaan er in Nederland meer dan 900 miljoen kleine PET-flesjes over de toonbank, van blikjes worden volgens onderzoeksbureau CE Delft meer dan twee miljard per jaar verkocht. ,,Met de extra kosten stimuleer je de consument om ze na gebruik weer in te leveren en daar blijken veel Nederlanders best toe bereid.’’

Die bereidheid is wel afhankelijk van een aantal factoren, zegt Voet. ,,Het bedrag is daar één van. Hoe hoger dat is, hoe meer er daadwerkelijk wordt ingeleverd, al moet het natuurlijk in verhouding zijn met de prijs van het product.’’ Een euro statiegeld per fles frisdrank zou bijvoorbeeld niet werken. ,,Er gaan wel stemmen op om het statiegeld voor kleine plastic flesjes te verhogen van 15 naar 25 cent, zodat het gelijkstaat aan dat van de grote flessen.’’

Wat daarnaast veel uitmaakt is waar je je flesjes en blikjes kwijt kunt. ,,Nu moet je daarvoor vaak naar een supermarkt. Maar als je onderweg iets te drinken koopt, ga je dan de verpakking bewaren totdat je weer langs een winkel komt?’’ schetst Voet. ,,Met een flesje kan ik het me nog voorstellen, want daar zit een dop op, maar blikjes stop je niet zo gauw in je tas. Stations zijn typische plekken waar veel geconsumeerd wordt; daar zouden ook inleverpunten moeten zijn.’’

Ook ‘AfvalBas’ van Gangelen kan het effect van statiegeld op kleine flesjes duidelijk merken. ,,Die vind ik nu nauwelijks meer. In de zomer van 2021 nog wel wat, toen dachten mensen grappig genoeg dat ik ze voor het geld aan het oprapen was.’’

Wat hij wel vindt? ,,Da’s iedere week weer een verrassing.’’ Op het hoogtepunt van de coronapandemie verzamelde hij in een uur soms wel 150 mondkapjes bij elkaar; deze zaterdag vindt hij er slechts eentje. Verder zijn er sappakjes en milkshakebekers, chipszakken, snoepwikkels. ,,En kijk, dat is leuk, Pokémonkaarten.’’

Felgekleurde pijltjes uit speelgoedpistolen, sigarettenverpakkingen, een plastic bal, een nog dichte verpakking kant-en-klare Foe Yong Hai. Bovenal ligt er heel, heel veel blik. Blik van Bacardi, van Amstel, van Heineken en Coca-Cola. Maar hét onbetwiste lievelingsdrankje van Beijum, als je de bermen, sloten en parkeerhaventjes moet geloven, is Golden Power energydrink.

,,Smerig spul’’, moppert Van Gangelen. ,,Daar mogen ze wat mij betreft dubbel statiegeld op heffen.’’

Na zo’n anderhalf uur rennen, wandelen, bukken en hengelen heeft hij twee volle vuilniszakken. Die gaan mee naar huis, waar hij de inhoud sorteert en fotografeert. Voor Instagram, waar AfvalBas met ruim 2,500 volgers een bescheiden fenomeen is.

Zo uitgestald op soort, kleur en grootte heeft al dat afval inderdaad wel iets fotogenieks, maar Van Gangelen legt zijn vondsten niet vast voor de mooi. ,,Het is vooral om te laten zien hoe ontzettend veel troep mensen zomaar op straat gooien. Iedere dag opnieuw.’’

Hij heeft in de loop van de jaren geleerd om niet altijd alles te willen oprapen - doet hij dat wel, dan raakt het einde zoek, zijn zakken te zwaar, zijn rug geblesseerd. ,,Als je er te lang over nadenkt, kan het frustrerend zijn’’, geeft hij toe. ,,Het helpt om te weten dat ik lang niet de enige ben, dat duizenden mensen hetzelfde doen.’’

Toch zet 15 cent statiegeld meer zoden aan de dijk dan al die dappere opruimers, verwacht hij. ,,Het is heel mooi, net als de opruimacties die een paar keer per jaar zijn, maar het is gewoon dweilen met de kraan open. Je kunt dit elke dag doen en de volgende dag ligt de troep er gewoon weer. Met statiegeld leveren meer mensen hun afval hopelijk netjes in.’’