De formatie van een nieuw provinciebestuur is onderweg: wat rolt er uit de bus voor Groningen? Foto: Archief DvhN
De eerste vier weken onderhandelen zitten erop. Nog hooguit vier en Groningen zou een nieuw provinciebestuur moeten hebben. Rond het Martinikerkhof blijven de lippen stijf op elkaar, maar er klinkt wel licht optimisme. Voorzichtige eerste indruk: als het roer al omgaat dan toch vooral op personeel vlak.
„Wij denken eerder in weken dan in maanden.” Opmerkelijk optimistische woorden klonken op 8 januari van formateur Rikus Jager en zijn collega’s Mattias Gijsbertsen en Mirjam Pauwels bij de aftrap van de onderhandelingen over een nieuwe coalitie in het Groninger provinciehuis.
Met zulke uiteenlopende gesprekspartners als BBB en VVD aan de ene kant van de tafel en PvdA en GroenLinks aan de andere, zou je denken dat het meer tijd gaat kosten om alle vier op één lijn te krijgen. Toch is voorzichtig vertrouwen voorlopig het enige geluid dat sindsdien doorsijpelt vanaf de onderhandelingstafel.
Diametraal tegenovergestelde standpunten
Opmerkelijk want op het eerste gezicht zijn er toch behoorlijke kloven te overbruggen. In de Groninger Staten staan de gesprekspartners ter linker- en ter rechterzijde in debatten lijnrecht tegenover elkaar over zaken als stikstof- en natuurbeleid, gaswinning uit de kleine velden in de provincie, kerncentrales op Groninger bodem, zonneparken en duurzame energie.
Hoe krijgt het informateurstrio zulke diametraal tegenovergestelde standpunten bij elkaar? Een mogelijk antwoord ligt in Noord-Holland, de enige provincie waar precies deze vier partijen al sinds de Statenverkiezingen van 2023 samenwerken. En dat gaat verrassend harmonieus, zegt verslaggever Maarten Edelenbosch van regio-omroep NH Nieuws.
„Tot nu toe is het best wel rustig”, constateert de politiek watcher op het provinciehuis in Haarlem. „Er speelt niks wat politiek zwaar beladen is.” De crux zit hem in de keus om in het coalitieakkoord te focussen op onderwerpen waarop politieke enigheid bestaat en ‘to agree to disagree’ op dossiers die buiten het directe bereik van de provincie liggen of niet acuut voor de deur staan. „Echt gevoelige dossiers zijn daardoor nog niet aangeraakt.”
„Er zijn harde afspraken gemaakt over zaken als verduurzaming van Tata Steel, grote infrastructuurprojecten of een verhoging van de wegenbelasting. Maar over onteigening van boeren of stikstofdoelen die gevoelig liggen bij de BBB, is alleen vastgelegd dat de provincie het beleid van Den Haag volgt. En voor een gevoelig GroenLinks-punt als kernenergie geldt dat de voors en tegens wel worden verkend, maar ‘in deze collegeperiode worden geen initiatieven of voorbereidende handelingen voor kerncentrales genomen’. Dan trek je al meteen de angel uit de echt beladen kwesties.”
Werkt ‘Noord-Hollands model’ ook voor Groningen?
Ook aan het Martinikerkhof houden ingewijden er rekening mee dat er straks zo’n ‘Noord-Hollands’ compromis van de onderhandelingstafel rolt. Het is een model waarmee een nieuwe coalitie twee jaar vooruit kan richting volgende verkiezingen. Al moet er voor de partijen nog wel iets overblijven dat ze hun kiezers kunnen laten zien. Het profiel mag ook weer niet te flets worden.
Maar op gebied van bijvoorbeeld kernenergie hééft een Statenmeerderheid zich al uitgesproken, in dezelfde lijn als in Noord-Holland. Kerncentrales blijven politiek taboe op Groninger bodem, ondanks een hartstochtelijk pleidooi van VVD en vooral BBB. En ook al staat Eemshaven nu op de lijst van locaties die het kabinet in studie heeft voor toekomstige kerncentrales: het is niet te verwachten dat er binnen de resterende Statentermijn van twee jaar concrete Haagse bouwplannen op Groningen afkomen die de provinciepolitiek voor een moeilijke keuze stelt.
Dus: waarom zouden de beoogde coalitiepartners zich daar nu al het hoofd over breken aan de onderhandelingstafel? Of over andere kwesties waarover de politieke meningen verdeeld zijn maar die niet vandaag of morgen al om een besluit vragen. Voor de kleine gasvelden lígt de bal bij Den Haag. Voor de natuur- en stikstofdoelen ís het wachten op een oplossing van het kabinet. En dat lijkt daar niet echt haast mee te maken, ook al zetten recente gerechtelijke uitspraken nu extra druk op de ketel.
Zo bezien moeten de onderhandelaars inderdaad snel een globale basis op papier kunnen krijgen voor een nieuwe coalitie. Scherpe koerswijzigingen zijn daarin niet heel waarschijnlijk. Maar dat hoeft ook niet per se: belangrijk is nu dat Groningen snel een stabiel bestuur krijgt. Want, zoals verkenner Peter den Oudsten in zijn adviesrapport benadrukt: met de huidige crisis gaat veel tijd verloren.
Durven coalitiepartners echt nieuw team te kiezen?
Als het roer al drastisch omgaat, is dat door een andere vingerwijzing van de oud-burgemeester van Groningen. Namelijk op personeel vlak. De zittende en nu afzwaaiende gedeputeerden hebben nooit echt een team gevormd, constateerde Den Oudsten. Zijn advies: begin met een schone lei, met capabele bestuurders die elkaar vertrouwen en wat gunnen.
Als het lukt om het inhoudelijk eens te worden, wacht de formateurs op dit punt een mogelijk ingewikkelder puzzel. Alleen Susan Top lijkt als partijloos en alom gewaardeerd aardbevingsgedeputeerde zeker van haar plek. Verder worden de eerste puzzelstukjes gelegd met de komst van nieuwe gedeputeerden van VVD en GroenLinks als opvolgers voor ChristenUnie-gedeputeerde Johan Hamster en zijn Groninger Belang-collega Bram Schmaal.
Als kandidaat voor GroenLinks zingt al geruime tijd de naam van Karin Dekker rond, oud-wethouder in Groningen, Leek en Assen. Of VVD-aanvoerder Erik Jan Bennema zelf op het pluche aanschuift dan wel samen met zijn veterane secondant - oud-gedeputeerde Joop Boertjens - een andere kandidaat presenteert, is nog onduidelijk.
En dan komt het aan op de PvdA en BBB. Houden die partijen ondanks Den Oudstens advies vast aan hun respectievelijke bestuurders Tjeerd van Dekken en Henk Emmens? Of komt er toch een stoelendans? Als er de komende weken aan de formatietafel érgens het roer omgaat, zou het wel eens daar kunnen zijn.
