Het is inmiddels iets meer dan een maand geleden dat Russische tanks Oekraïne binnenrolden. Duizenden doden zijn er gevallen, ook onder burgers, en tal van steden werden zwaar gebombardeerd. Waar staan we nu? Gaat de oorlog nog jaren duren? En blijft het Westen buiten schot?
Defensiespecialist en oud-kolonel Peter Wijninga (The Hague Centre for Strategic Studies), de Belgische professor Krijgskunde Luc De Vos en professor Europese Politiek Steven Van Hecke (KU Leuven) geven hun visie.
Wie is er eigenlijk aan het winnen?
Van Hecke: „Op de lange termijn: het Westen, en het Oekraïense verzet. Maar op korte termijn zit je in een soort patstelling. Waaraan meet je winst en verlies af? Zo veel materiële schade, menselijk leed, slachtoffers en vluchtelingen: dat kan Oekraïne moeilijk als overwinning claimen.”
De Vos: „Je hebt een militaire en een politieke component. Internationaal is Rusland nu een paria. Maar op het slagveld gaat Rusland nog altijd vooruit. Traag, maar wel vooruit. Het zou spectaculair zijn als ze de Oekraïense troepen in de Donbas kunnen omsingelen. Ze gaan er ook alles aan doen om Marioepol in te nemen en oriënteren hun krachten daarop.”
Wijninga: „Rusland heeft twee enorme strategische fouten gemaakt. In Poetins hoofd moet eerst hebben gespeeld: we dreigen met troepen aan de grens, stellen eisen en dan gaan ze wel akkoord. Maar hij heeft de standvastigheid van Oekraïne onderschat. En toen hij binnenviel, deed hij dat te veel gespreid. Daardoor liep het op allerlei fronten mis. Maar de Russen hebben in het verleden al laten zien dat ze zich kunnen herpakken, denk maar aan de Tweede Wereldoorlog.”
„Het is dus nog te vroeg om te zeggen wie aan de winnende hand is. Door nu aan te kondigen zich op de Donbas te concentreren, kan je zeggen dat de Russen het opgeven. Maar dat is te vroeg gejuicht. Ze trekken zich niet terug. We zien dat de Russen zich aan het ingraven zijn. Mogelijk versterken ze zich om daarna een tweede aanval in te zetten. En ondertussen gaat het schieten en het moorden gewoon door, in het wilde weg.”
Van Hecke: „Ik ben geneigd om te zeggen van wel. Poetin heeft niet veel te winnen bij toegeven. De uitspraken van Biden (dat Poetin niet aan de macht kan blijven, red.) helpen ook niet: het wordt ondenkbaar dat de hoofdrolspelers snel met elkaar aan tafel gaan zitten. Poetin zal het conflict zo lang mogelijk rekken. De vraag is of de EU gewend gaat raken aan bombardementen aan de grens. Het zou veel leed voorkomen als Oekraïne zich overgeeft, maar dat is niet aan ons om te bepalen. De eerste verantwoordelijkheid ligt bij Poetin, die is de oorlog begonnen. Maar de wijze waarop het stopt, ligt bij Oekraïne. Al blijft het onze verantwoordelijkheid om hen te steunen.”
Wijninga: „Dit is zeker nog niet over. Poetin moet kunnen verantwoorden dat er zo veel doden zijn gevallen onder zijn strijdkrachten (Rusland beweert tot nu toe 1300 soldaten te hebben verloren, maar volgens internationale schattingen zijn het er zo’n 10.000, red.). De vraag is of de Oekraïners het verlies van de Krim én de Donbas gaan accepteren in ruil voor vrede en het behoud van hun soevereiniteit. Bovendien hebben de Russen in het zuiden stevige grip op twee gebieden waarover ze nog in geen enkel eisenpakket hebben gesproken. Dat vind ik zorgwekkend: gaan ze die erbovenop leggen als Oekraïne akkoord gaat met de eerste eisen? Zo kan je bezig blijven.”
De Vos: „Dit kan altijd weer opflakkeren. Oekraïne is ook niet het enige land dat er ligt (Moldavië vreest ook voor Rusland, red.). Dat is toch een bron van grote onrust. We moeten met de NAVO zorgen dat we sterker zijn.”
Hoe groot is de kans op escalatie met nucleaire of chemische wapens?
Wijninga: „Dat is lastig te voorspellen. Chemische wapens zijn een vrees van het Westen, met kernwapens heeft Poetin echt gedreigd. Maar dat was om het afschrikkingseffect uit te buiten. Je kan zeggen dat het werkt: het is de belangrijkste reden waarom de NAVO niet ingrijpt. En dat maakt ons gevoelig voor chantage: pas op want anders… Het is koren op de molen van Poetin. Zolang dat afschrikkingseffect werkt en hij voldoende terreinwinst binnensleept, denk ik niet dat hij kernwapens zal gebruiken.”
Van Hecke: „Door zijn optreden van de voorbije decennia heb ik meer reden om te denken van wel. Een kat in het nauw maakt rare sprongen. Dat is het perverse van de ontwikkelingen op het slagveld: hoe slechter het gaat, hoe groter de kans wordt. Als Poetin weinig te verliezen heeft, waarom zou hij zich dan inhouden?”
De Vos: „Chemische wapens zijn alleen nuttig bij een statische oorlog. Dat gaan ze alleen doen als ze het opgeven. Als ze het doen, is het een zwaktebod. Over de nucleaire wapens heeft Rusland gezegd dat het die alleen zal inzetten als z’n voortbestaan op het spel staat. Maar dan hoor je de machthebbers als reactie op de NAVO-initiatieven meteen zeggen dat de NAVO uit is op de totale vernietiging van Rusland.”
Wijninga: „Dat is politiek gezien een brug te ver. In de VS wordt de roep om in te grijpen luider. Maar dat is gemakkelijk: als er een kernwapen ontploft, is dat hier en niet in de VS. Europeanen staan er daarom anders tegenover. Het zou misschien nog kunnen dat de VS op eigen houtje reageert, met een coalition of the willing, maar zover is het nog lang niet. Op dit moment blijft het bij de sancties, en de toenemende druk op China om zich scherper op te stellen tegenover Rusland.”
Van Hecke: „We zitten al lang in een grijze zone. Dat de NAVO zich buiten het conflict houdt, is fictie. Zonder de inlichtingendiensten en de wapens van het Westen had Oekraïne niet zo lang stand gehouden. Officieel gebeurt er niets, maar het Westen doet al veel meer dan het officiële verhaal ons doet geloven.”
De Vos: „Ik hoop dat het Westen niet meegesleurd wordt. Want zeker Europa heeft niet de middelen. We hebben legers voor vredesmissies en voor humanitaire opdrachten. De Europese Unie heeft maar 20 procent van de NAVO-slagkracht. Als je zo rijk bent en militair zo zwak, nodig je als het ware uit om bij ons op bezoek te komen.”
Waren de sancties van het Westen een verrassing? Zullen we dit volhouden?
Wijninga: „Het heeft me verrast hoe sterk de eensgezindheid was. Zelfs binnen nationale parlementen werden hogere uitgaven voor defensie plots bespreekbaar. Onder druk wordt alles vloeibaar: dat is het effect dat we zagen. Maar de vraag is hoelang we het volhouden. Want zoiets erodeert altijd. Het is daarom te hopen dat het niet te lang duurt.”
De Vos: „De sancties zijn serieus, maar we moeten opletten dat we onszelf niet te erg in de vingers snijden. Olie en gas stopzetten, dat zou Rusland pijn doen. Maar dan worden die producten zo duur dat onze economie om zeep wordt geholpen. Vergeet ook niet dat een hele reeks landen nog altijd niet meedoet met onze sancties. Onze Arabische vrienden verkopen vlijtig dure olie en gas aan ons, met een concurrent minder. En ondertussen proberen ze bij Rusland binnen te halen wat wij hebben.”
Van Hecke: „Ik ben verrast, maar zie tegelijk ook wel de verklaringen: het is de eerste keer sinds 1945 dat in Europa een land een ander land binnenvalt. Het is David tegen Goliath en we kunnen ons makkelijk identificeren met het slachtoffer, dat bij het Westen wil aansluiten en ook voor onze principes vecht. Dat verklaart het pakket. Tegelijk kunnen we nog veel meer doen. Er is nog geen algemene boycot zoals bij Noord-Korea. We kopen nog altijd olie en gas, en daarom valt het vol te houden.”
