Hij bestaat al bijna dertig jaar, maar is niet eerder zo intensief gebruikt: de QR-code. Waar de geavanceerde barcode eerst bovenal een leuk extraatje heeft geboden, is hij sinds deze maand broodnodig om op veel plekken binnen te komen.
Op de achterkant van je rijbewijs. In je internetbankierenapp om een transactie te bevestigen. Op diverse theater- of concerttickets. In menig advertentie om doorverwezen te worden naar een website. En zelfs op sommige grafzerken, om het levensverhaal van de overledene te lezen. De QR-code zie je op steeds meer plekken. Maar nooit eerder is de moderne streepjescode zoveel besproken als de afgelopen weken.
In de officiële CoronaCheck-app vormt hij letterlijk je toegangsbewijs. Zonder hem kom je (als het goed is en tot ongenoegen van een groep criticasters) niet aan boord van een vliegtuig en niet de grens over. Ook blijft de deur van een cultuurinstelling of horecagelegenheid gesloten zonder geldig bewijs. De code vertelt de controleur dat je gevaccineerd bent tegen, hersteld van of negatief getest op het coronavirus.
Het is begin jaren 90 als Masahiro Hara van de Japanse auto-onderdelenfabrikant Denso Wave de code bedenkt. Het bedrijf wil voortaan meer info over producten opslaan en het productieproces beter in kaart brengen. Daarvoor volstaat de simpele barcode niet langer. Door de tot dan toe maximale capaciteit aan informatie moeten er meerdere barcodes gemaakt worden voor één en hetzelfde product, die ook nog stuk voor stuk gescand moeten worden. Dit betekent dat medewerkers soms duizend barcodes per dag scannen, tamelijk inefficiënt.
Hara wordt om een oplossing gevraagd: een code die (nog) sneller te lezen is en meer info kan bevatten. Het brengt Hara op het idee van een tweedimensionale code die in twee richtingen gelezen kan worden. Het duurt ongeveer anderhalf jaar vooraleer het systeem goed functioneert, het is dan 1994.
QR-code op een smartphone. Foto: ANP
Tot voor kort is de code vooral gebruikt om een link naar een site sneller te openen, waardoor je niet een heel webadres hoeft in te tikken, of om een filmpje of fotoreeks te tonen. Daarnaast kan gelinkt worden naar sociale media of een download, of kun je een digitaal visitekaartje delen. Een lap tekst van wel duizenden tekens delen kan eveneens. De QR, een afkorting van quick response (snelle reactie), kun je zien als een moderne streepjescode en bestaat uit een vierkant met witte en zwarte blokjes. Dit zijn schakeltjes die per stukje informatie bevatten.
De QR ligt in het verlengde van de in de jaren 50 gepatenteerde streepjescode (of barcode). Deze opeenvolging van lijnen - aangevuld met cijfers of een mengeling van cijfers, letters en leestekens - is weer de opvolger van de ponskaart. Daarbij vertelt de posities van gaatjes informatie. Net als bij de pons- kaart en streepjescode is de QR, hoewel geavanceerder, een manier om informatie eenvoudig uit te lezen.
Hoe dit gedaan wordt, is wel anders. Bij een streepjescode scant een laser (denk aan het rode zoeklicht bij de kassa) de streepjes in de lengte. Bij een QR leest de camera van je telefoon of tablet zowel horizontaal als verticaal de pixels. Zo kunnen meer gegevens in de code verwerkt worden, nu al tweehonderd keer zoveel. Nieuwe telefoons lezen de code automatisch als de camera wordt geopend. Bij andere smartphones is het nodig een QR-reader te downloaden en de camera op de code te richten, die dan wordt gelezen. In de QR-code vind je ook drie vierkantjes met een blokje, in drie van de vier hoeken van de afbeelding. Die maken dat de camera de code herkent als zijnde een QR. De codes worden steeds verder verbeterd, waardoor ze steeds meer informatie kunnen bevatten.
De coronacheck in de horeca. Foto: Koen van Weel
Probleem is alleen dat niet alle camera’s de uitgebreidere code kunnen lezen, soms zijn de camera’s te zeer verouderd. Bij de officiële CoronaCheck-app wordt daarom een ‘gemiddelde’ versie gebruikt, zodat ook de camera van een wat oudere telefoon goed gelezen wordt. In de specifieke code voor de CoronaCheck zijn nog aanvullende gegevens ingebouwd. De Nederlandse versie vertelt de controleur of een persoon wel (groen scherm) of niet (rood scherm) beschikt over een geldig test-, vaccinatie- of herstelbewijs. De controleur ziet niet om welke van deze drie opties het gaat.
Ook ziet de controleur alleen de eerste letter van de voor- en achternaam, naast de geboortedag en -maand. Soms ziet de controleur maar een deel van deze gegevens. De internationale code vertelt de controleur wel meer en geeft onder meer aan in welke lidstaat een test is afgenomen, welk vaccin is verstrekt of bijvoorbeeld de datum van de eerste positieve test. Deze data zou overigens alleen toegankelijk zijn voor gezondheidsautoriteiten.
Het maken van een QR-code is gratis en kan via diverse generators. Een voorbeeld is QRcodetotaal.nl en net als een streepjescode verloopt een QR niet. Helaas zit er ook een schaduwkant aan het gemakkelijk fabriceren van de code. Zo waarschuwde de politie onlangs voor een babbeltruc. Mensen werden bij een parkeerautomaat benaderd. Daar stelde iemand dat hij geen pinpas en contant geld bij zich had en vroeg hij de slachtoffers om de parkeerkosten voor hem te betalen. Hij zou het geld vervolgens digitaal overmaken via een QR.
Toen deze code gescand werd, bleek dat een verzoek om een andere telefoon aan hun bankrekening te koppelen. Zodoende kon de crimineel de bankrekening van de slachtoffers plunderen. Verder zijn voorbeelden bekend van nepbrieven en -mails van banken en overheden met daarin een frauduleuze code.
Wat vindt bedenker Masahiro Hara ervan dat zijn uitvinding inmiddels via de internationale corona-app voor de gezondheid van velen wordt gebruikt, als wapen tegen de pandemie? The Guardian zocht hem recent op in Tokio en tekende uit zijn mond op dat hij ‘echt vereerd’ was dat zijn uitvinding hielp bij een veiligere wereld. Eerder viel hij al van zijn stoel, toen hij zag dat zijn code als wettig betaalmiddel kon dienen.
Ondertussen is hij niet gestopt met het verbeteren van zijn uitvinding. Zo probeert hij de QR verder te ontwikkelen, zodat er röntgenfoto’s of hartfilmpjes mee bewaard kunnen worden. Medici zouden, hoopt hij, door het lezen van de codes sneller diagnoses kunnen stellen en geschikte medische voorzieningen kunnen treffen.
Wie overigens denkt dat de Japanner is binnengelopen dankzij de uitvinding heeft het mis: „We krijgen niets als een code wordt gescand”. Met een knipoog: „Was dat maar zo”.
