Alarm na explosie gasprijs: ’De koopkracht komt in gevaar’. Nibud ziet ruim half miljoen Nederlanders in de knel komen

„Als het kabinet niet ingrijpt wordt de gemiddelde energierekening 900 euro hoger. Dit raakt alle Nederlanders”, zegt directeur Arjan Vliegenthart van het Nibud, het kenniscentrum voor de huishoudportemonnee. „Het is op korte termijn nodig dat het demissionaire kabinet en de Tweede Kamer maatregelen nemen door te draaien aan de accijnzen, zodat dit Nederlanders komende maanden minder in de portemonnee raakt.”

Omdat de energierekening voor ruim een derde uit belastingen bestaat, kan de politiek in Den Haag op korte termijn extra lucht geven door aan die knoppen te draaien. Vorige maand werd dat ook al gedaan. Toen nam de Tweede Kamer een motie van de VVD aan om de energierekening te verzachten, maar dat is slechts een druppel op de gloeiende gasplaat. Die compensatie is tientjeswerk, terwijl de energienota met een paar honderd euro omhoog vliegt. Het Nibud ziet dat ruim een half miljoen Nederlanders alsnog in de knel komen en de gasrekening amper kunnen betalen.

De voorspellingen zijn nog heftiger dan de Kamer bij Prinsjesdag nog dacht. „Iedereen is overvallen door de snel stijgende gasprijzen”, zegt Rabo-econoom Hugo Erken. „Dat gaat nu zó hard. In de Miljoenennota werd de gasprijs nog niet eens genoemd. Ook in de ramingen van het Centraal Planbureau kwam die prijsexplosie nog niet voor.” Tot nu toe werd alleen gerekend met hoge olieprijzen en andere dure grondstoffen. Maar daar komt de huidige gascrisis nog bovenop.

Uit berekeningen van de Rabo blijkt wat de extreme effecten kunnen zijn: „Wij hebben doorgerekend wat de stijging van de energieprijzen betekent voor een gemiddeld huishouden”, vertelt Erken. „In het slechtste geval komt er 900 euro bij, dat is boven op de 1500 tot 1600 euro die de consument nu betaalt. Dat is een enorm bedrag. Zeker voor consumenten met een laag inkomen is dat dramatisch. Daarom denk ik dat het kabinet wel met meer móét komen dan de 500 miljoen die is gereserveerd voor het compenseren van huishoudens en het midden- en kleinbedrijf.”

Sanne de Jong, energiespecialist bij Gaslicht.com, bevestigt deze berekeningen: „Wij gingen er tot voor kort van uit dat de gemiddelde energierekening 550 euro hoger wordt volgend jaar. Maar met de recente ontwikkelingen kan daar zomaar nóg eens 500 euro bij komen.”

Donderdag maakt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) bekend wat de gemiddelde prijsstijging in september was. Over augustus had het CBS al een inflatie van 2,4 procent gemeten. Nu de prijs aan de benzinepomp rond de twee euro is uitgekomen en steeds meer consumentenproducten duurder worden is de verwachting dat dit terug te zien zal zijn in dat nieuwste inflatiecijfer.

„Vooral de Tweede Kamer is nu aan zet. Die is missionair”, stelt Vliegenthart van het Nibud. „Tegelijkertijd moet er structureel wat aan de inkomstenkant veranderen. Vandaag is het de energierekening, morgen is het de huur of de stijging van de hypotheekrente. Dan blijf je maar een beetje sleutelen aan de auto, terwijl de carrosserie niet deugt.”

 

Volgens Vliegenthart is nu evenwel actie nodig. „Dit raakt aan de bestaanszekerheid van veel Nederlanders. Ook de werkenden en mensen met een pensioen of AOW.”

„Nu de gasprijs keihard omhoog gaat, moet er echt iets gebeuren”, vindt Tuur Elzinga, voorzitter van vakbond FNV. Hij denkt dat de belastingkorting die na Prinsjesdag is afgesproken niet genoeg is. „Die belastingkorting móét omhoog. De energietransitie is uitermate belangrijk, maar de mensen moeten die wel mee kunnen maken. Zorg er daarom voor dat de rekening niet bij gewone mensen terechtkomt: bij ouderen die de thermostaat een graadje hoger hebben staan, bij mensen die in tochtige huurwoningen wonen. Ook zij moeten er deze winter warmpjes bijzitten.”

De zorgen bij de Tweede Kamer zijn ook niet weggenomen. VVD-Kamerlid Silvio Erkens zegt dat zijn partij ’grote zorgen over de forse prijsstijgingen’ heeft, ondanks de eerder aangenomen motie die wat lucht geeft. „De winter moet zelfs nog beginnen. Het kabinet moet snel met maatregelen komen om burgers en bedrijven de komende periode door te helpen.” PVV-Kamerlid Tony van Dijck verwacht actie van het kabinet: „We stevenen af op een regelrechte energieramp. Maar wat doet dit kabinet? Niets?”

Ook CDA-Kamerlid Henri Bontenbal wil maatregelen. Bontenbal: „We moeten kijken hoe we deze pijn kunnen verzachten op de korte termijn en nadenken hoe we betaalbare energie waarborgen in de toekomst.” Bontenbal wil echter eerst meer informatie van het kabinet. „Makkelijke oplossingen zijn er helaas niet. Dit alles toont ook weer aan hoe belangrijk het is dat we niet alleen moeten bouwen aan een duurzame energievoorziening, maar ook een die betrouwbaar en leveringszeker is.”

Tot nu toe gingen economen er steeds vanuit dat fikse prijsstijgingen eenmalig zijn. Doordat de economie na de coronacrisis zo snel op gang is gekomen, leidt de vraag naar olie en andere grondstoffen tot hogere kosten voor bedrijven. Die berekenen dat weer door naar de consument.

Nu de gascrisis daarbovenop komt, is de vraag hoe tijdelijk die hoge inflatie is. „Het is nog erg lastig om te voorspellen hoe lang de hoge gasprijzen aanhouden”, erkent Erken. Maar voorzichtige inschattingen over de inflatie voor volgend jaar liegen er niet om. Het Centraal Planbureau (CPB) ging nog uit van een gemiddelde prijsstijging met 1,8 procent volgend jaar. „Dat is vrijwel zeker te laag, onze inflatieramingen zullen omhoog moeten. Als de gasprijzen hoog blijven, dan zou de inflatie in 2022 zomaar 1 tot 2 procentpunt hoger uit kunnen pakken, afhankelijk van de mate waarin de overheid de oplopende energierekening compenseert. Frankrijk en Duitsland grijpen nu ook al in.”

Daar staat vooralsnog een matige loongroei tegenover. Wat betekent dat dan voor de koopkracht? In de CPB-voorspelling was het koopkrachtplaatje al mager: een plus van 0,1 procent. Die prognose kan in de prullenbak: „Als het kabinet niks doet, kan er door die CPB-raming wel een streep worden gezet. Als de gasprijzen blijven stijgen, zal dat de koopkracht uithollen.”