Hoe het plan voor een azc in Vries steeds verder in duigen viel

Het is rond 22.30 uur als vicevoorzitter Anneke Lubbers op 11 juli de vergadering van de gemeenteraad in Tynaarlo afhamert. Wethouder Jurryt Vellinga snelt naar zijn werkkamer op de bovenste verdieping, zijn collega-bestuurders in het kielzog. De gemeenteraad heeft net besloten dat de plannen voor een asielzoekerscentrum in Vries van tafel gaan.

Het concept voor een asielzoekerscentrum werd acht maanden eerder nog vol goede moed gepresenteerd aan de inwoners van Vries. In opdracht van een unanieme gemeenteraad onderzochten burgemeester en wethouders de mogelijkheden voor permanente asielopvang in de gemeente Tynaarlo, met een maximum van 500 bedden.

Het plan dat uiteindelijk op tafel kwam – een woonwijk voor 250 asielzoekers met veertig sociale huurwoningen voor inwoners van Vries – leek te voldoen aan de wensen van de raad en de eisen van het Centraal Orgaan Asielzoekers (COA). Maar in de maanden die volgden werden de pijlers onder het plan een voor een weggeslagen.

Tynaarlo moet terug naar de tekentafel. Maar hoe moet het verder met de vluchtelingen die nu in de gemeente verblijven? Haast is geboden: de beloofde sluitingsdata van enkele tijdelijke opvanglocaties in de gemeente zijn ruimschoots gepasseerd. Hoe kon de gemeente zich zo verkijken op dit dossier?

In september 2023 laat burgemeester Thijsen in een gesprek met lokale pers weten dat Tynaarlo zoekt naar een geschikte locatie voor een permanent azc met 250 bedden. Een jaar eerder heeft de voltallige gemeenteraad die wens uitgesproken. Er zijn 10 locaties binnen de gemeente in beeld. Thijsen hoopt binnen een maand een definitieve keuze aan de gemeenteraad voor te leggen.

Het duurt veel langer voor er nieuws komt. Het college heeft dan al lang twee potentiële locaties op de korrel, maar kijkt met een schuin oog naar buurgemeente Assen, die een deal sluit met het COA. In ruil voor opvangplekken krijgt Assen 12,5 miljoen euro voor de bouw van starterswoningen.

Thijsen hoopt – na aandringen van coalitiepartij Leefbaar Tynaarlo – op een soortgelijke constructie in Tynaarlo, maar moet lang wachten op toezeggingen van woningcorporaties en het COA. Ook wil hij de garantie dat hij als burgemeester de mogelijkheid houdt om in te grijpen als er problemen ontstaan bij de opvang van asielzoekers.

In het dorp Vries gaan dan al weken geruchten: het azc zou in dit dorp komen, in de buurt van nieuwbouwwijk Vries Zuid.Op vrijdag 19 januari 2024 wordt bekend dat er inderdaad een azc komt in Vries. Tynaarlo kiest voor een weiland aan de Taarloseweg. Ook Zuidlaren is nog enige tijd in beeld. De keuze valt uiteindelijk op Vries omdat de gemeente eigenaar is van de grond en alleen hier direct ruimte is voor de gewenste starterswoningen.

Het college hoopt dat het azc voor extra werkgelegenheid en omzet voor de lokale middenstand zorgt. Als ‘wisselgeld’ voor de opvangplekken ontvangt de gemeente 4 miljoen euro voor de bouw van veertig tijdelijke sociale huurwoningen. Een cadeautje voor Vries, is de redenatie.Uit onderzoeken blijkt dat er grote behoefte is aan sociale huur in de gemeente. „We willen dat er een leuke gemiddelde wijk ontstaat, met mensen uit het dorp die een woning zoeken en hier graag willen blijven”, zegt wethouder wonen Jurryt Vellinga (Leefbaar Tynaarlo) in maart tegen verslaggevers van DVHN.

Tot zijn verbazing zorgen de woningen niet voor opgetogenheid. Integendeel. Inwoners blijken kritisch: in het dorp leeft de angst dat de sociale huurwoningen voor extra overlast zorgen. Tijdens een inloopavond op 6 februari wordt de onrust versterkt als het COA ten onrechte verkondigd dat 50 procent van die woningen bestemd is voor statushouders.

Dat is niet zo. Burgemeester Thijsen heeft juist bedisseld dat deze woningen naar inwoners van Vries gaan.Tien meter verderop staat hij een ander verhaal te vertellen. Een stomme fout in de communicatie, geeft hij later toe. Het versterkt het beeld dat de gemeente inwoners bedot.

Dat sentiment wordt aangewakkerd door het verhaal van de groep mensen die een kavel heeft gekocht in nieuwbouwwijk Vries Zuid. Toen er rond de jaarwisseling geruchten ontstonden over de mogelijke komst van een azc, kregen potentiële kopers van de gemeente te horen dat het perceel naast de nieuwbouwwijk niet in beeld was als locatie. Technisch gezien klopt dat: het azc komt er schuin tegenover. De kopers voelen zich in hun hemd gezet. Via een advocaat stellen ze de gemeente aansprakelijk.

Uit het voorstel en interne stukken die zijn opgevraagd door tegenstanders van de plannen, wordt duidelijk dat de gemeente zich er al vroeg van bewust is dat het onderwerp gevoelig ligt. Door het azc een Woonvorm voor Asielzoekers te noemen probeert het college associaties met het aanmeldcentrum in Ter Apel – slagbomen, hekwerk en overlast – te vermijden. De opzet moet die zijn van een woonwijk.

De komst van 250 asielzoekers is volgens de bestuurders een impuls voor het dorp, waar de middenstand het moeilijk heeft en lege winkelpanden in het centrum verkrotten. Dat schiet een deel van de inwoners in het verkeerde keelgat: in Zuidlaren en Eelde, de andere grote kernen, wordt veel geïnvesteerd. Het gevoel dat de zwakste schouders van Vries de grootste last dragen, sluimert al jaren en wordt met deze plannen verder versterkt.

Niet lang na de inloopavond richt een groep tegenstanders het Burgercomité Vries op. Bij raadsvergaderingen wordt geprotesteerd. In Vries verschijnen protestborden aan lantaarnpalen, spandoeken in weilanden en krijgen inwoners flyers tegen het plan door de brievenbus. Hun belangrijkste argument: dit azc is te groot voor een dorp met 3000 zielen.

Het COA hanteert een minimumaantal van 250 bedden. Minder plekken maakt een azc onrendabel. Maar de tijden veranderen; tussen januari en juni wijzigt het COA haar richtlijnen na het invoeren van de spreidingswet. Die is vorig najaar bijna door beide Kamers. Volgens die wet hoeft niet iedere gemeente evenveel asielzoekers op te vangen. Een azc met 250 plekken is niet langer een vereiste, opvanglocaties met 150 bedden behoren nu ook tot de mogelijkheden.

De gemeenteraad vergadert eind mei achter gesloten deuren over de nieuwe richtlijnen van het COA. Fractievoorzitters vinden het moeilijk om het uiterst gevoelige dossier in de openheid te bespreken. „Zodra de camera’s aanstaan worden er andere dingen gezegd dan wanneer ze uitstaan”, zegt fractievoorzitter Annemarie Machielsen van grootste coalitiepartij Leefbaar Tynaarlo daar later over. „Dit is een uitzonderlijke situatie. Met met instemming van alle partijen hebben we besloten om het in vertrouwelijkheid te behandelen.”

Partijen geven het college bij deze bijeenkomsten input mee om het draagvlak zo breed mogelijk te houden. Onder druk van de inwoners besluit het college in juni omhet aantal van 250 asielzoekers terug te brengen naar 155. Ook komen er nog maar 20 sociale huurwoningen aan de Taarloseweg. De overige 20 worden elders in de gemeente gebouwd.

Het zorgt voor nog meer onduidelijkheid over de aantallen waarop de gemeente zich baseert. Maar het burgercomité blijkt ook met de naar beneden bijgestelde plannen niet tevreden en blijft actievoeren.

Begin juli lekt een bestuurslid van coalitiepartij Leefbaar Tynaarlo een opname van een bestuursvergadering. In die opname bespreekt wethouder Vellinga zijn collega-bestuurders, de dynamiek binnen het college en laat hij zich weinig flatteus uit over verschillende fractievoorzitters. Ook de totstandkoming van de azc-plannen komt aan bod. Voor de weifelende overige raadsfracties is het de druppel.

Het leidt tot een chaotische raadsvergadering, waarbij het vaststellen van de agenda al vijf kwartier in beslag neemt. De gelekte opname hangt als een zwaard van Damocles boven de gemeenteraad. Oppositiepartijen grijpen de onrust met beide handen aan om de handdoek in de ring te gooien.

Een motie van de voltallige oppositie roept de burgemeester en wethouders op af te zien van de huidige plannen en terug te gaan naar de tekentafel. Het proces is te rommelig en chaotisch verlopen, menen de partijen, met beroerde communicatie richting inwoners en kavelkopers. De uitspraken van Vellinga tasten het al broze vertrouwen verder aan.

Uiteindelijk scharen de coalitiepartijen zich ook achter het voorstel. Zo sneuvelt het plan, waarvan de basis door de gemeenteraad werd gelegd, niet op de inhoud maar op een rommelig en chaotisch verlopen proces. Voor inwoners van de gemeente is het na acht maanden discussie nog steeds niet duidelijk welke positie hun partij nu inneemt in het asieldebat.

Het college moet eerst een overkoepelend beleid voor de opvang van asielzoekers vaststellen, om daarna opnieuw naar kleinschalige locaties te zoeken. Ook wil de raad dat de opvang beter verspreid wordt over de gemeente.

Of er ooit nog een unanieme raad voor de opvang van asielzoekers komt weet Vellinga nu niet. „Maar een meerderheid is uiteindelijk voldoende. Misschien kunnen we niet meer verwachten.”