Keuze Defensie is gemaakt. Hoe nu verder in Groningen en Drenthe: grond verkopen of onteigenen?

Boos en teleurgesteld liepen boeren woensdag het dorpshuis in Hooghalen uit. Daar gaf Defensie een toelichting op de keuze om oefenterrein De Haar bij het TT Circuit in zuidwestelijke richting rond Laaghalerveen uit te breiden. Dat komt dus niet op het natuurgebied en voormalig oefenterrein Witterveld, zoals het burgerinitiatief Laaghalerveen had voorgesteld. Dat is immers al eigendom van Defensie en dan hoeven boeren geen 300 hectare op te offeren.

Behalve in Laaghalerveen verdwijnt er ook landbouwgrond in de Kollumerwaard. Op de grens van Groningen en Friesland komt een munitiedepot voor 480 containers op het terrein van de voormalige kruitfabriek. En ten noorden van Staphorst, vlakbij de grens met Drenthe, wil Defensie de bestaande munitieopslag fors uitbreiden van 15 naar 70 hectare. Daarmee krijgt het Noorden twee grote munitiedepots. In Veenhuizen ligt al jaren de grootste opslag van ons land.

Hoe gaat het verder nu staatssecretaris Gijs Tuinman de uitbreidingsplannen van onze krijgsmacht bekend heeft gemaakt? Defensie organiseert deze week online informatiebijeenkomsten en komt daarna in elke provincie op bezoek om uitleg geven. Op 16 juni in hotel Van der Valk in Assen over plannen in Drenthe en op 18 juni in Van der Valk in Zuidbroek over de veranderingen in Groningen.

De plannen liggen ter inzage en bezwaarmakers kunnen tot en met 9 juli zienwijzen indienen. Die gaan er ongetwijfeld komen en in groten getale, want eerder in het proces werden al eens 2300 zienwijzen ingediend. Het ministerie bekijkt de bezwaren en past zijn plannen wellicht op details aan en stuurt ze dan door naar de Tweede Kamer. Die moet er eind dit jaar een klap op geven.

Grondeigenaren in Laaghalerveen, de Kollumerwaard en Staphorst hebben een rentmeester toegewezen gekregen, waar ze met vragen terecht kunnen over verkoop van grond, grondruil en bedrijfsbeëindiging. ,,Als iemand zijn grond of boerderij wil verkopen, kan hij nu al met de rentmeester om tafel. We betalen marktconforme prijzen en zullen de boel netjes regelen”, zegt Jos van der Leij, directeur Nationaal Programma Ruimte voor Defensie. Maar volgens de planning begint Defensie volgend jaar met het verwerven van grond. Als boeren en Defensie niet tot overeenstemming komen, kan dat leiden tot onteigening.

In Staphorst kan de grondaankoop flinke vertraging oplopen, want in het bosgebied waar het munitiedepot is gepland, zit een dassenburcht. De das heeft een beschermde status en de burcht zal verplaatst moeten worden. De stichting Das en Boom heeft daarover inmiddels haar zorgen geuit. De Kollumerwaard ligt in het Lauwersmeergebied met ook veel bijzondere flora en fauna. En in oefenterrein Marnewaard komt een landingsplaats voor amfibische voertuigen voor de mariniers. Aan de dijk van de beschermde Waddenzee.

Daarentegen blijkt dat Defensie en natuur vaak goed samengaan. Op afgesloten oefenterreinen en munitiedepots komt veel wild voor, omdat het daar nauwelijks gestoord wordt. Bekend zijn verhalen van militairen op bivak die een groot wild zwijn zijn rug tegen hun jeep horen schuren.

Defensie heeft haast, want de veranderde situatie in wereld met de Russische dreiging in Oost-Europa maakt het noodzakelijk dat militairen meer en beter moeten kunnen oefenen en daar is ruimte voor nodig. ,,We hebben geprobeerd zoveel mogelijk mensen te ontzien, maar dit kan niet zonder pijn”, legt Jos van der Leij. ,,Maar de mensen weten nu wel waar ze aan toe zijn, op detailniveau. Ze weten exact welke percelen grond we nodig hebben.”

Defensie hoopt tussen 2030 en 2035 de meeste plannen te kunnen uitvoeren. Het oefenterrein De Haar telt dan 700 hectare, de munitiedepots in de Kollumerwaard en Staphorst zijn gevuld met kogels en granaten. Die worden via de Eemshaven tijdens een crisis snel naar andere NAVO-landen getransporteerd.

Van der Leij: ,,We doen alles volgens de regels en er zijn vergunningen nodig, maar we willen het wel snel doen. Realiseer je wel dat het onveilig is in de wereld. Onze krijgsmacht moet versterkt en daarin gaan we stappen maken. Ook in het Noorden.”

Defensie heeft grote plannen in Groningen en Drenthe. De uitbreiding van oefenterrein De Haar heeft de meeste impact. In Laaghalerveen verdwijnt bijna 300 hectare goede landbouwgrond. Dat is flink slikken voor de dertig boeren en pachters die daar weilanden en akkers hebben liggen. Vooral voor boer Willem Piel en paardenfokker Roel Oldenburger die moeten wijken, omdat hun bedrijven middenin het nieuwe oefenterrein liggen. En voor melkveehouder Erik ter Braak die nagenoeg al zijn grond kwijtraakt.

Zij kregen de onheilstijding persoonlijk te horen van Defensie. Jos van der Leij, opgegroeid in Bovensmilde, belde vrijdagmiddag persoonlijk aan en lichtte de keuze mondeling toe samen met een rentmeester namens het Rijksvastgoedbedrijf. De overige boeren die land kwijtraken werden per brief geïnformeerd. Maar die aangetekende brief met een uitnodiging voor de bijeenkomst woensdagmorgen in Hooghalen werd pas dinsdagavond bezorgd. Defensie had geen rekening gehouden met de trage postbezorging.

De boeren werden nog bozer en spreken net als burgemeester Jan Zwiers van Midden-Drenthe van een slechte communicatie over zo’n gevoelig onderwerp. Zwiers, die het afgelopen jaar geregeld met Defensie om tafel zat over De Haar: ,,Dan sta je al met 3-0 achter. Had de gemeente die brieven vrijdag laten bezorgen, dan was iedereen op tijd op de hoogte gesteld.” De burgemeester heeft uiteindelijk zijn ambtenaren een belronde laten doen langs de getroffen boeren om hen uit de nodigen voor de bijeenkomst in Hooghalen. Iets dat Defensie had moeten doen. Die bekent ruiterlijk schuld en maakt excuses. Van der Leij: ,,.Dit had beter gemoeten, maar ik kan het niet meer veranderen, helaas.”

De toon was gezet woensdagmorgen in Hooghalen en toen de boeren ook te horen kregen dat de plannen alleen op details nog veranderd kunnen worden, ontplofte de boel. De boeren die het meest getroffen worden, verlieten geëmotioneerd de zaal. Ze zien hun toekomst naar de knoppen gaan en hun kinderen kunnen de boerderij niet overgeven. ,,Elke boer in het gebied heeft een opvolger. Onze kinderen willen hier graag boer worden. Er komt hier geen grond vrij door bedrijfsbeëindiging. En in de buurt is geen 300 hectare te vinden voor grondruil”, zegt Meine Martens, die de zaal overigens niet verliet. Hij moet 10 hectare grond inleveren.