Blauwtongbesmetting blijft groeien, zorgen bij schapenhouders over werking vaccin. ‘Er worden nog steeds dieren ziek’

Het virus trof in Nederland afgelopen jaar 5500 bedrijven en meer dan 40.000 schapen zijn overleden. Het blauwtongvirus wordt overgebracht door besmette knutten, kleine muggen. Hoe het virus in Nederland terecht is gekomen, is een raadsel. Bij de laatste uitbraak in Nederland, in 2006, werd de besmettingsroute niet achterhaald. De variant die de kuddes nu teistert, maakt de schapen veel zieker dan die in 2006. Opzwellende gewrichten, mank lopen en kwijlen zijn symptomen van een besmetting.

Vooral in het oosten en zuidoosten van het land worden er veel besmettingen gemeld van het virus dat dodelijk kan zijn voor schapen, koeien en geiten.

Sinds april zijn er drie vaccins beschikbaar om schapen te beschermen tegen de ziekte, maar ook gevaccineerde schapen overlijden nu. Dierenartsen en schapenhouders maken zich daarom zorgen over de werking van de vaccins.

Bart Ekkels uit Nijeveen waande zich veilig. Al zijn ruim 500 schapen zijn gevaccineerd tegen blauwtong, maar onlangs trof hij toch een paar zieke dieren aan. „Het vaccin leek dé oplossing om mijn schapen te beschermen tegen blauwtong, maar ik heb nu toch vijftien zieke schapen uit het land moeten halen. Ze staan momenteel in de schuur. Dat is nu een heuse ziekenboeg geworden. In het veld staan nog een aantal waarvan ik denk ‘die voelen zich niet zo lekker’, maar dat kan ook een gewoon griepje zijn. Ik houd ze nauwlettend in de gaten. Maar de vijftien die nu binnen staan, zijn wel echt ziek.”

De herder heeft vooralsnog geen spijt van het vaccineren: „Het is even afwachten hoe ziek ze nu blijven. Ik zie nu wel een heel ander beeld dan vorig jaar. Toen waren de schapen plotseling heel ziek en waren ze ineens dood. Dat is nu niet het geval. Zoals het er nu uitziet, lijken de symptomen iets milder. Of dat komt door de vaccinatie, daar durf ik geen harde uitspraken over te doen. Maar wanneer je het vergelijkt met vorig jaar, lijkt het te verbeteren.”

Toch zijn er nog veel zorgen bij de schapenboer. De impact die het virus vorig jaar op de genezen schapen had, lijkt groter dan in eerste instantie werd gedacht: „Een deel van mijn schapen heeft schade aan de gewrichten en organen opgelopen door blauwtong. Dat uit zich pas na een aantal maanden. De vraag is nu; wat doet het vaccin daartegen? We moeten nu echt afwachten, maar honderd procent garantie heb je toch niet. Elke keer is er weer een andere variant waar ze ziek van worden. Ik hoop dat ze een stukje natuurlijke weerstand krijgen tegen blauwtong en dat het vaccin toch wel iets doet. Maar momenteel is er nog te weinig bekend over de werking van de vaccins.”

Ekkels is goed te spreken over de inzet van de dierenartsen. Het vaccineren van zijn ruim 500 schapen bleek een grote onderneming: „Er is echt keihard met man en macht gewerkt om alle schapen in te enten. Er hebben zelfs gepensioneerde dierenartsen en studenten diergeneeskunde meegeholpen om de dieren te vaccineren, alles werd uit de kast getrokken.”

Door blauwtong heeft Lammert Koeling uit Vledder in het afgelopen jaar 20 schapen verloren, 21 hebben het overleefd. De hobbyboer moest bijna dagelijks zieke dieren uit de wei halen. „Soms vond ik op een dag wel zes doodzieke schapen in het land, dan zakt de moed je wel in de schoenen. De gedachte om te stoppen met houden van schapen spookte door mijn hoofd.”

De schapenhouder heeft inmiddels al zijn 175 dieren laten vaccineren. Vooralsnog heeft hij nog geen besmette dieren waargenomen. „Als ik de verhalen van het toenemende aantal besmettingen hoor, dan kan daar blijkbaar snel verandering in komen. Maar gelukkig heb ik nog geen zieke schapen naar binnen hoeven te halen.”

Ondanks dat Koeling zijn schapen heeft laten vaccineren, zit hij nog met veel vragen: „Er zijn dus drie soorten vaccins. Waar zit het verschil hem dan in? Werkt de een beter dan de ander? Daar wordt geen woord over gesproken, dat vind ik zo vervelend. Ik heb dan ook geen idee welk vaccin mijn schapen hebben gekregen. Ik hoop maar dat het allemaal goed werkt”, zegt Koeling. „De dierenartsen adviseren schapenhouders wel om de dieren te vaccineren. Maar of het daadwerkelijk helpt, is dus nog onduidelijk terwijl het wel geld kost. Per schaap ben ik ongeveer vijf euro kwijt, daar komen de dierenartskosten nog eens bovenop. Dat tikt wel aan.”

Toch probeert de herder, die van jongs af aan al schapen houdt, positief te blijven: „Ik heb al meer dan vijftig jaar schapen: de hobby blijft. Het is een beetje uit de hand gelopen. Het begon met een lammetje, het werden er steeds meer. Het is gewoon heel mooi om de lammetjes te zien opgroeien. Zo lang ik gezond ben, blijf ik graag schapen houden. Maar wanneer er elke keer uitbraken van het blauwtongvirus zijn, wordt het er allemaal niet leuker op. Ik kan nu niet meer doen dan afwachten en hopen dat het vaccin werkt.”

De financiële schade voor schapenhouders door blauwtong is landelijk opgelopen tot bijna 3 miljoen euro. Herder Bart Ekkels liep in 2023 zo’n 20.000 euro mis. Hij vraagt niet om een schadevergoeding: „Het is wel een aanslag op je bedrijf, maar ik heb veel liever dat de minister het geld in de ontwikkeling van een goedwerkend vaccin steekt. Dan kan ik tenminste mijn veestapel beschermen.”

Aan het begin van het jaar rees de vraag of de lammeren van schapen die het virus hebben gehad wel gezond zouden worden geboren. Volgens Koeling en Ekkels lijkt blauwtong vooralsnog geen invloed te hebben gehad. De lammeren zijn gezond geboren. „We hebben daarvan geen enkel probleem ondervonden. Een deel van de lammeren is nog niet gevaccineerd omdat een vaccin pas toegediend mag worden zodra een lam drie maanden oud is”, zegt Ekkels. Op de vraag hoe hij zijn toekomst als herder ziet, hoeft hij niet lang na te denken: „Ik zie het mijzelf nog heel lang doen.”

Landbouwminister Femke Wiersma kondigde begin deze maand een onderzoek aan naar de effecten van de vaccins. Dat moet onder andere meer duidelijkheid bieden over ziekteverschijnselen en sterfgevallen van gevaccineerde dieren.