Door kou minder blauwtong maar boeren vrezen het ergste als het weer warmer wordt. 'Voelt als stilte voor de storm'

Het blauwtongvirus dook in september op. De laatste keer dat het virus in ons land voorkwam was in 2006. Dit najaar verspreidde het zich razendsnel: op ruim 5500 locaties in het land werd blauwtong vastgesteld. Volgens demissionair minister Adema stierf dit jaar ruim 5 procent van de schapen in Nederland aan het virus. Maar het aantal besmettingen is nu flink afgenomen.

,,Dat komt door de kou’’, vertelt Margit Groenevelt. Zij is dierenarts in Drenthe en behandelt veel schapen. ,,Het virus wordt verspreid door kleine muggen, ook wel knutten genoemd. Die zijn met deze temperaturen niet of nauwelijks actief.’’

Bernd Hietberg, dierenarts in Beilen, merkt ook dat er nauwelijks nieuwe blauwtongbesmettingen zijn. ,,De laatste aangetoonde besmetting bij ons was twee weken geleden. Het aantal nieuwe infecties is nihil.’’

Als het hard genoeg of meerdere dagen achter elkaar vriest, gaan de knutten dood. Zo koud is het volgens beide dierenartsen nog niet, maar het koudere weer zorgt er wel voor dat de mug minder actief is.

Voor Martin Reitsma van schapenhouderij ‘By de Han’ in Lippenhuizen is dat een opluchting. Van de 2100 schapen die hij en zijn vrouw Elsa dit jaar hadden zijn er zo’n 270 gestorven door het virus. ,,We zijn van 20 besmettingen per dag naar 1 per week gegaan.’’

Schapen met blauwtong krijgen onder andere last van koorts en zwellingen. Ze willen niet meer eten, zijn minder actief of worden kreupel. Bij ernstige gevallen kleurt de tong blauw. Sommige schapen herstellen, maar veel overlijden aan het virus. De Nederlandse Schapen- en Geitenfokkers Organisatie meldt dat onder hun leden meer dan 1 op de 3 schapen overlijdt aan het virus. In de periode van 4 september tot 12 november stierven er ruim 46.000 schapen meer dan in dezelfde periode in 2022.

,,Voor ons en voor andere schapenhouders is het een grote klap geweest. Wij leven van onze schapen. Volgende week gaan ze lammeren, hopelijk zijn die allemaal gezond.’’

De rust is voorlopig terug bij schapenhouderij By de Han, maar Reitsma kijkt niet uit naar volgend voorjaar. ,,Ik ben heel bang voor wat er gebeurt als het straks weer warmer wordt in maart en april. Het is nu rustig, maar het voelt als de stilte voor de storm.’’

Ook Groenevelt maakt zich zorgen. ,,De knutten zijn nu misschien niet actief, maar dat betekent niet dat ze weg zijn. Ze kunnen bijvoorbeeld nog in stallen zitten. We zijn er 99 procent zeker van dat het virus de winter overleeft.’’

Hietberg: ,,De verspreiding van blauwtong ging sneller dan andere virussen die we kennen. Als de knutten hier in het Noorden het deze winter niet overleven, dan doen ze het misschien ergens anders in Europa wel. Als er besmette knutten in België opduiken, dan kan het virus ook zo weer hier zijn.’’

Chris de Jong, eigenaar van schapenhouderij Bongastate vlakbij Leeuwarden, had geluk. Van de duizend schapen die hij heeft, ging er dit najaar maar een dood. ,,Ik weet niet zeker of dat door blauwtong kwam. Ik heb me er wel veel zorgen over gemaakt, want wij leven ook van onze schapen. Het enige wat je kunt doen is hopen en bidden. Gelukkig heeft het bij ons goed uitgepakt.’’

Waarom de ene schapenboer wel wordt getroffen en de ander niet, blijft gissen. Reitsma: ,,Mijn buurman had maar een schaap die doodging door blauwtong. Bij mij waren het er 270.’’

Voorlopig kunnen de schapen weer veilig naar buiten, maar de dierenartsen en schapenhouders maken zich wel zorgen over volgend jaar. ,,Ik ben er niet van overtuigd dat we er vanaf zijn’’, zegt Reitsma.

Dierenarts Bernd Hietberg: ,,Het meest verontrustende vind ik dat we zien dat de schapen en koeien die geen blauwtong verschijnselen hadden, geen afweerstoffen hebben aangemaakt. De kans is dus groot dat als het virus weer opleeft, die gezonde dieren alsnog ziek worden.’’

Wat kan het virus afremmen? Dierenarts Groenevelt hoopt op een strenge winter. ,,Dat helpt om de infectie grotendeels in te dammen. Hoe meer knutten er nu doodgaan, hoe lager de infectiedruk is als het weer warm wordt.’’

Dierenartsen en veehouders hopen op de komst van een vaccin. Voor de huidige blauwtong-variant is er momenteel geen vaccin dat goedgekeurd is door het ministerie. Een vaccin dat in Zuid-Afrika ontwikkeld is, wordt voorlopig niet toegestaan op afraden van het Bureau Diergeneesmiddelen vanwege twijfels over de veiligheid en effectiviteit van het vaccin.

Demissionair landbouwminister Adema voert gesprekken met farmaceutische bedrijven om voor volgend voorjaar een vaccin te ontwikkelen. Groenevelt: ,,Zonder vaccinatie zitten we volgend jaar weer in dezelfde situatie als in september.’’