Treinstewards tussen Zwolle en Emmen gaan gebukt onder ernstig wangedrag passagiers. 'Ik verkracht je, ik maak je dood, kreeg ik te horen'

,,De situatie kan in een halve seconde veranderen. Van het ene op het andere moment kunnen de vreselijkste verwensingen naar je hoofd geslingerd worden en heb je heibel in de trein”, zegt een vrouwelijke steward. „Ik werk hier nu tien jaar en heb tot 2019 geen aangifte hoeven doen van een strafbaar feit, maar nu heb ik er drie lopen.”

Ze kijkt even weg, slikt en zegt dat één incident onlangs veel impact had op haar. „Het was een heel klein ventje, maar toen hij geen kaartje kon laten zien, ging hij volledig door het het lint. ’Ik zoek je op, ik ga je verkrachten en ik maak je dood’ waren de woorden die ik te horen kreeg. Het was intimiderend en je bent even sprakeloos, want zulke grove verwensingen ben je niet gewend. Het is natuurlijk bizar dat je je dit moet laten welgevallen voor een kaartje van 15 euro. Ik heb geluk gehad dat er drie machinisten bij stonden die konden voorkomen dat hij me daadwerkelijk aanvloog, maar ondanks hun aanwezigheid probeerde hij het in zijn blinde woede wel. Ja, ik mag achteraf van geluk spreken.”

Na een afname in 2017 en 2018 verdubbelde het aantal ernstige gebeurtenissen op de Vechtdallijn de afgelopen jaren, blijkt uit cijfers van Arriva. Volgens de vervoerder worden die mede bepaald door het wisselende aantal bewoners van het asielzoekerscentrum in Ter Apel.

„Het werken is gewoon gevaarlijker geworden”, constateert de vrouwelijke steward. „Er gebeuren veel meer incidenten dan vroeger. Pas nog weer iemand die een joint zat te roken op het toilet, iemand die een gestolen fiets bij zich had... Nee, niet iedereen die in het asielzoekerscentrum in Ter Apel zit en van deze lijn gebruikmaakt, veroorzaakt overlast maar het grootste deel van de mensen die betrokken zijn bij incidenten komt er wel vandaan. Van de vijftien zwartrijders de afgelopen week waren er dertien met een niet-westerse achtergrond.”

„Ik heb een keer een aanvaring gehad met een meneer die aan kickboksen deed”, zegt steward Ben. „Hij stapte in zonder geldig kaartje, had geen identiteitsbewijs en geld bij zich. Ik kon hem naar de uitgang dirigeren, maar toen hij uitstapte bespuugde hij me, sprong op om me zo’n karatetrap te geven. Ik kon nog opzijspringen maar niet voorkomen dat hij mijn been nog raakte. Een collega had in allerijl de politie gebeld, die de man kon inrekenen.”

Ondanks alle calamiteiten gaat Ben nog altijd met plezier naar zijn werk. „Als ik ’s ochtends op de fiets onderweg ben, ben ik altijd weer benieuwd wat ik aan leuke dingen tegen ga komen. Maar je kunt niet verhullen dat er door de toestroom van veiligelanders een ander klimaat is ontstaan.”

Voor collega Hans ligt het iets anders. „Voor ik de deur uitga, kijk ik altijd eerst in de app van de stewardgroep om te lezen of er ook calamiteiten zijn op de Vechtdallijnen. Dan kom je tenminste niet voor verrassingen te staan. Maar het is vervelend dat je er al op voorhand rekening mee houdt dat er iets met lastige asielzoekers kan gaan gebeuren. Dat is echt iets van de laatste jaren.”

Vier talen, waaronder Arabisch, spreekt Salim. Maar dat heeft hem er niet van kunnen weerhouden dat hij slachtoffer werd van fysiek geweld door een zogenoemde ’veiligelander’. „Ik stond naast de deur in de trein toen een jonge, beschonken man op me afkwam en ineens een kopstoot gaf. Ik was even helemaal van de wereld en moest worden geopereerd aan mijn gezicht. Dat zijn echt incidenten die er keihard inhakken.”

Regiodirecteur Oost van Arriva, Jieskje Hollander, zegt dat er vanuit Den Haag actie ondernomen moet worden om het tij te keren. „Het aantal asielzoekers neemt toe in Ter Apel en wij worden daardoor geconfronteerd met een toename van reizigers die geen geldig vervoersbewijs hebben en voor problemen zorgen. Denk daarbij aan spugen, bedreiging, fysiek geweld zoals slaan en schoppen, met als dieptepunt een incident eind 2021 waarbij een machinist meerdere keren tegen zijn hoofd is geschopt. De verdachten konden later worden opgepakt, maar momenteel zitten nog twee van onze medewerkers onder wie de machinist ziek thuis.”

Om de problemen het hoofd te bieden, zet Arriva standaard op elke rit een steward in die is uitgerust met een bodycam. „Daarnaast werken we met ’vliegende teams’ die zorgen voor een structurele perroncontrole op de stations Zwolle en Emmen. Ook staan deze teams paraat om ter plaatse bij een incident te kunnen assisteren. Maar voor meer personeelsinzet is structureel geld nodig en daarvoor zijn we mede afhankelijk van de provincie en het Rijk. Het is een openbare orde-probleem dat wij niet kunnen oplossen. Ons doel is om het openbaar vervoer voor zowel reizigers als personeel veilig te houden en daar is geld voor nodig.”

„Eén simpele oplossing voor deze problematiek is er niet. Het allerbelangrijkste is om met alle betrokken partijen – waaronder onze opdrachtgever de provincie Overijssel, politie, vakbonden, gemeenten en het ministerie van Justitie en Veiligheid – de koppen bij elkaar te steken”, meent Hollander. „Politiek Den Haag is verantwoordelijk voor het migratiebeleid en zolang de oorzaak van het probleem daar niet wordt aangepakt, moeten wij blijven dealen met de gevolgen ervan.”

Ook personeel van busmaatschappij Qbuzz heeft te maken incidenten tussen Ter Apel naar station Emmen. „Wij herkennen de jarenlang aanhoudende problematiek rondom de zogenoemde veiligelanders”, zegt woordvoerder Michel van der Mark. „Met name bij het instappen ontstaan er discussies over de betaling van de reis en heerst er een groot gevoel van onveiligheid onder onze chauffeurs.”

In 2019 is gestart met een pilot met een aparte pendelbus voor asielzoekers en aanvullende beveiliging op lijn 73. Van der Mark: „Dit bleek succesvol, maar de geldkraan ging snel weer deels dicht. Na acties van chauffeurs en de vakbond FNV rijdt de pendel nu de hele dag. Voor nu even rust, maar het geld is rond de zomer alweer op. Onze chauffeurs zijn al jarenlang de dupe van het Haagse knipperlichtbeleid zonder dat er echt wordt gekeken naar het structureel oplossen van het onderliggende probleem.”

Staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel en Migratie) laat in een schriftelijke reactie weten in gesprek te zijn met Arriva. „Mensen die gevlucht zijn voor oorlog, geweld of vervolging verdienen een veilige plek om te wonen. Maar tegelijkertijd is het volstrekt onaanvaardbaar dat een relatief kleine groep voor overlast zorgt en probeert misbruik te maken van het systeem.” Hij benadrukt dat de aard en omvang van de overlast per gemeente verschillen. „De aanpak kunnen we niet alleen, daar hebben we lokale partijen hard bij nodig. Om gemeenten tegemoet te komen, heeft mijn voorganger in 2020 en in 2021 een financiële regeling beschikbaar gesteld van 1 miljoen euro. Ik overweeg om in 2022 wederom een regeling voor gemeenten beschikbaar te stellen. Met dit geld kunnen zij bijvoorbeeld extra boa’s inzetten.” Ook onderzoekt hij de mogelijkheden van een complete aanpak sociale veiligheid in het openbaar vervoer.