Ingrid uit Leermens kijkt lijdzaam toe hoe haar monumentale boerderij verloedert. Hoe kan dit gebeuren?

Tussen de bomen aan de Tolweg buiten Leermens ligt een pareltje verborgen. Daar staat de Bolsiersemaheerd, beter bekend als de Schatsborg. Een rijksmonument uit 1730, omringd door bomenrijen met lindes en populieren. Rondom het terrein strekken de weilanden zich kilometers ver uit.

Als je bij het voorhuis naar binnen stapt, is het alsof je een museum binnentreedt door de kasten vol servies en de talloze kunstwerken aan de muur. Hier lijkt de tijd te hebben stilgestaan.

Maar de tijd stond niet stil. Aardbevingen door gaswinning hebben de Schatsborg – sedert vijftig jaar een monument – zwaar beschadigd. Muren buigen naar buiten, plafonds trekken scheef en deuren willen niet meer dicht. Vrijwel elke vloertegel en binnenmuur wordt ontsierd door scheuren. Het pannendak van de zijschuur is al 25 jaar vervangen door een grijs zeil, dat verkleurd is naar mosgroen. Bodemdaling en bevingen bedreigen het voortbestaan van de eeuwenoude boerderij.

Terwijl ze in de opkamer voorin de boerderij staat, kijkt eigenares Ingrid Mortiers even om zich heen. „Als ik zie hoe het achteruit gaat, word ik bevangen door een groot verdriet.” De situatie is zo ernstig dat Mortiers niet meer in de boerderij durft te verblijven, omdat ze zich daar niet veilig voelt. Ze woont nu in de oude paardenschuur aan de achterkant van de boerderij.

Voormalig PvdA-Statenlid Mortiers woont al veertig jaar in de Schatsborg. De Vlaams-Groningse en haar in 2021 overleden man Peter Hofstede hadden rond de eeuwwisseling al te maken met schade als gevolg van de gaswinning. In 2021 werd duidelijk dat versterking nodig is. Maar nog altijd is onduidelijk of en wanneer de versterking werkelijk gaat gebeuren.

Secretaris Johanna Kroes (71) van de historische vereniging uit ‘t Zandt is bij Mortiers op bezoek. „Jij moet nu vechten voor je woning”, drukt ze Mortiers op het hart. Kroes is bezorgd over de Schatsborg. „Ik fietste hier als kind dagelijks langs. Een machtig mooie boerderij, een juweeltje. Dat dreigt verloren te gaan”, zegt Kroes. Ze denkt dat een gebrek aan geld de reden is dat haar monument nog steeds niet versterkt is. „Dit is geen rijtjeshuis waarvoor 60.000 euro genoeg is. Het kost miljoenen.”

Mortiers vraagt al jaren aandacht voor haar situatie. Ze stelde vorig jaar een aannemer en restauratiearchitect aan. Maar op een paar tafelgesprekken met onder andere regiobouwmeester Enno Zuidema van de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) na kwam versterking nog niet dichterbij. Zuidema werd in 2023 aangesteld om te voorkomen dat waardevol erfgoed in Groningen verdwijnt.

Mortiers begrijpt niet dat het versterken van haar boerderij zo lang op zich laat wachten. „De schoonheid van dit gebied gaat met de dag achteruit doordat we monumenten laten wegkwijnen. Sluipenderwijs verdwijnt het erfgoed. Het heeft bij mijn huis geen zin om wat scheuren dicht te smeren. Je moet de constructie aanpakken, dus de fundering en het dak”, stelt zij. „Maak ik dat nog wel mee? Misschien ben ik niet brutaal genoeg.”

In de versterkingsopgave zitten 484 monumenten, waarvan er nog 230 versterkt moeten worden. De NCG legt uit dat het versterken van een monument altijd maatwerk is, waar ook de gemeente, de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, een restauratiearchitect en een monumentdeskundige bij betrokken zijn.

„Het proces duurt vaak langer dan bij andere gebouwen, omdat we het zorgvuldig willen uitvoeren en voor monumenten ook andere regels gelden qua planning en vergunningen”, zegt een NCG-woordvoerder. „Dat vraagt om meer overleg en tijd. We betreuren dat het zo lang duurt en proberen zo snel mogelijk te starten.”

Johanna Kroes ergert zich eraan dat de Schatsborg maar niet hersteld wordt. Even langskomen om te praten, dat kan de overheid heel goed, zegt ze cynisch. „Maar vervolgens iets doen? Nee. Er moet daadwerkelijk eens iets gebeuren. Niet steeds weer vergaderen en weer een onderzoekje hier of daar. Actie ondernemen. Niet wachten tot de boel instort.”

Het verbaast historicus en erfgoedexpert Reint Wobbes niet dat de boerderij van Mortiers nog altijd niet wordt versterkt. Hij woont zelf vlakbij in Huizinge en ziet met lede ogen aan hoe veel erfgoed langzaam wegkwijnt. Volgens hem is het nog steeds een probleem in de provincie dat onzorgvuldig met erfgoed wordt omgegaan. „De aardbevingen waren een ramp, maar het herstel is een even grote ramp. Het gaat zo traag en stroperig, duurt maar en duurt maar. En als bewoner blijf je in onzekerheid.”

Volgens Wobbes is er bij de NCG nog steeds te weinig kennis over erfgoed opknappen. Maar ernstiger vindt hij de massale sloop. „Er wordt ontzettend veel afgebroken. Erfgoed is belangrijk. Maar helaas leven wij niet in een cultuurbewuste wereld. Ik moet constant vechten om erfgoed te bewaken. Misschien vindt de overheid het ouwe zooi? Ik word er droevig van en maak me zorgen.”

Wobbes vindt ook dat te willekeurig wordt besloten welke monumentale gebouwen wel en niet hersteld worden. Geld kan volgens hem niet de reden zijn. „Er zijn complete nieuwbouwwijken gebouwd in Loppersum. Wat denk je dat dát kost?”

Mortiers ziet de toekomst van haar boerderij somber in. „Ik zie hoe het uit mijn handen glipt. Elke dag drukt het zwaarder op mijn schouders, het zit altijd in mijn achterhoofd dat mijn huis nog steeds niet veilig is. Ik ben afhankelijk van de instanties óf ze hier in mijn eigen huis gaan helpen om te herstellen wat ze kapotgemaakt hebben”, zegt ze terwijl haar stem overslaat. „Ik voel me een tweederangsburger, gevangen in mijn eigen huis.”

Kroes begrijpt ook niet dat geld wellicht een obstakel is. „De Oezingaweer vlakbij Loppersum, eveneens een monument, wordt hersteld. Het kerkje van Schildwolde net zo. Die projecten hebben miljoenen gekost. Dan moet dat hier toch ook kunnen.”