We mogen weer naar de Matthäus! Maar corona blijft voor dreiging zorgen

De agenda was goed gevuld en overal werd druk gerepeteerd. Het passieseizoen stond twee jaar geleden op het punt te beginnen. Maar op 12 maart 2020 viel het culturele leven in Nederland ineens stil. Corona. De passie-agenda verdween in de prullenbak. In het Noorden kwam Bachs muzikale verbeelding van het lijdensverhaal van Christus niet tot klinken.

De koren stonden er bovendien slecht op na de geruchtmakende corona-uitbraak bij Het Amsterdams Gemengd Koor. Vlak voor de eerste lockdown van 2020 zongen zij op 8 maart nog wél Bachs in het Concertgebouw. In de weken daarna overleden één koorlid en drie familieleden aan corona, 102 koorleden raakten besmet. Een direct verband is nooit aangetoond, maar zingen was ineens gevaarlijk.

Nu, twee jaar later, gaan de uitvoeringen door. De laatste beperkende maatregelen worden volgende week opgeheven en de zalen en kerken mogen weer helemaal vol. Toch is er dreiging. Het geldt nog steeds, want musici worden nog steeds ziek van het virus en moeten dan in quarantaine. ,,Het is spannend”, zegt Tymen Jan Bronda, artistiek leider van het Luthers Bach Ensemble (LBE). ,,We houden ons hart een beetje vast.”

Zijn ensemble trapt dit jaar het passieseizoen af. Vrijdag 18 maart is in Loppersum de eerste uitvoering, een dag later in Sneek de tweede. Natuurlijk, ze zijn voorzichtig. ,,Gelukkig hebben de meeste zangers in ons koor het inmiddels gehad”, vertelt Bronda. ,,En de meeste solisten ook.” Complicerende factor is dat afstand houden geen optie is bij de repetities en concerten van het LBE.

,,We doen de in een deels geacteerde uitvoering, in de regie van Marc Pantus”, zegt Bronda. ,,Iedereen is op het podium in beweging en zingt elkaar in het gezicht. Het gaat ons echt om de boodschap, de tekstexpressie: het overbrengen van het verhaal op het publiek. De muziek zal daardoor wat minder gepolijst zijn.”

Het LBE, dat de in totaal zes keer uitvoert, waarvan vier keer in het Noorden, heeft alle solistenposities dubbel bezet. Mocht een van hen uitvallen met corona, dan kan een ander het overnemen. Bronda: ,,Iedereen kent alle aria’s uit het hoofd.” Dat moet ook wel bij een semiscenische uitvoering van het lijdensverhaal van Christus.

Bij het Noord Nederlands Concertkoor (NNCK), dat de vijf keer ten gehore brengt met het Noord Nederlands Orkest en het Roder Jongenskoor, zijn ook maatregelen getroffen. ,,We repeteren voor de zekerheid met meer mensen dan we eigenlijk nodig hebben”, zegt coördinator en alt Anneke Knoppert. ,,Zodat we vervangers hebben als er mensen uitvallen.”

Op 7 april staat de eerste uitvoering gepland. ,,We hebben sinds eind februari wekelijks een repetitie.” Testen, thuisblijven bij klachten, mondkapjes tijdens de verplaatsingen, zoveel mogelijk anderhalve meter afstand houden – risicomijding staat hoog in het vaandel bij het NNCK. ,,Toch melden zich elke week mensen ziek. Ik hoop dat iedereen corona heeft gehad als we beginnen.”

De drang om te zingen is na twee jaar coronastilte groot, merkt Knoppert. ,,We hebben het allemaal ontzettend gemist. Er zijn bij ons geen mensen die gestopt zijn vanwege corona. Integendeel, iedereen kijkt reikhalzend uit naar de uitvoeringen. We hebben ook de nodige teleurstellingen te verwerken gekregen. In het najaar zouden we van Haydn doen. Na één repetitie werd alles weer afgelast…”

Ook Pauli Yap, dirigent van Toonkunstkoor Heerenveen en Oratoriumvereniging Bolsward, merkt dat haar koorleden enorm verlangd hebben naar het weer samen kunnen zingen. ,,Ze hebben er heel veel zin in. En ik ook. Eigenlijk merk ik nu pas, sinds we weer begonnen zijn, hoezeer ik het heb gemist.” Het was wel even wennen. ,,De zangconditie was met name bij de hoge stemmen achteruit gegaan. Maar het gaat nu weer rollen, de flow komt terug.”

Ook Yap kampt met uitval. ,,Vorige week waren in Bolsward 8 sopranen afwezig vanwege corona en in Heerenveen 17 zangers. Dat was schrikken. Gelukkig kunnen we het nog opvangen.” Haar koren zijn omvangrijk: in Heerenveen beschikt ze over 70 zangers en in Bolsward over 80. ,,Ongeveer 10 procent minder dan voor corona. Een aantal zangers was op leeftijd en vond dit een goed moment om te stoppen.”

Ook in Heerenveen en Bolsward wordt zoveel mogelijk anderhalve meter afstand gehouden bij de repetities. ,,De uitvoeringen zullen anders zijn dan in andere jaren met heel veel repetities”, zegt Yap. ,,Maar het gaat best aardig. Het zelfvertrouwen keert terug bij de zangers en dat is enorm belangrijk. De stem is zoiets persoonlijks. Als je onzeker bent, slaat dat meteen op je stem. Je moet niet bij elke noot denken: ‘Nu besmet ik een ander of word ik besmet’.”

Bij Toonkunstkoor Bekker in Groningen wordt geen anderhalve meter afstand gehouden. ,,We staan iets verder uit elkaar, maar anderhalve meter gaat gewoon niet bij de ”, zegt dirigent Geert-Jan van Beijeren. ,,Iedereen is een beetje voorzichtig. Dat snap ik. De koren waren ook niet zo positief in het nieuws, al is het de vraag of dat terecht was.”

Sinds er weer gezongen mag worden, is de opkomst bij Bekker wisselend, merkt Van Beijeren. ,,Ongeveer driekwart is er bij de repetities. Er zijn een paar mensen afgehaakt door corona, maar daar zijn ook een paar nieuwe zangers voor teruggekomen. Iedereen wil heel graag. We moesten een beetje op gang komen, maar het was snel terug.” Van Beijeren is blij dat het weer kan. ,,Dat online gedoe vond ik helemaal niks. Er gaat niks boven live muziek.”

Ook dirigent Jan Vermaning, tevens trompettist bij het NNO en zakelijk leider van het Nationaal Symfonisch Kamerorkest, verheugt zich op zijn . Op 10 april staat hij met het Noord Nederlands Kamerkoor in zijn woonplaats Joure. ,,Vorig jaar deden we een livestream, maar je moet erbij zijn: een uitvoering van de is een levenservaring.”

Vermaning heeft opmerkelijk genoeg nog geen moment stilgestaan bij de problemen die corona kan opleveren. ,,Het is dat jij erover begint. Ik heb het zelf twee weken geleden ook gehad, trouwens. Heel mild.” Wat meespeelt is dat hij eind maart pas begint met de repetities. ,,En we hebben een minimale bezetting, met 16 zangers in koor 1 en 12 zangers in koor 2. En orkest 1 en 2 zijn enkelvoudig bezet.”

Vermaning wil vooral het dualisme en het drama van het lijdensverhaal goed uit laten komen. ,,De koren zingen tegen elkaar in. De evangelist, Jan van Elsacker, zingt vanaf de kansel en het kinderkoor vanaf het balkon bij het orgel. Dat zijn trouwens scholieren uit de gemeente De Fryske Marren. Vanuit de mienskip-gedachte. Het zijn wel geoefende zangers.” En als corona nu toch toeslaat? ,,Als iemand ziek wordt zoeken we vervangers.”

Een aantal grote koren dat in de jaren voor corona in de passietijd vaak Bachs of uitvoerde, laat dit jaar verstek gaan of doet iets anders. Toonkunstkoor Hoogeveen moest vanwege problemen met de financiering zijn afgelasten. COV Assen zingt van Morton Lauridsen en Concertkoor Gloria Deo uit Drachten voert op Goede vrijdag van John Stainer uit.

Toonkunstkoor Emmen, dat vanaf 1956 een respectabele -traditie opbouwde, kon dit jaar onvoldoende repeteren. ,,We zouden trouwens de doen dit keer”, vertelt bestuurslid Dick Vink. ,,Die hebben we nu een jaar doorgeschoven.” Corona is een van de oorzaken. ,,Maar het heeft ook met ons jubileumconcert op 10 juni te maken. Dat is door corona al twee keer verplaatst. Daar concentreren we ons nu op.”

Er wordt in Emmen wel weer druk gerepeteerd. ,,We testen ons drie slagen in de rondte”, zegt Vink. Het koor zag in de coronaperiode slechts twee leden vertrekken. ,,Maar dat had niks met corona te maken. We hebben nu 53 zangers en vullen het koor aan met projectzangers. Wat overigens ook heeft meegespeeld bij het doorschuiven van de is dat onze dirigent Iassen Raykov vertrekt. Hij leidt nog wel het jubileumconcert, maar we zitten dus in een overgangsperiode.”

Bij het Noordelijk Bach Consort sloeg een week geleden de paniek toe. Drie tenoren moesten afzeggen voor de repetitie wegens corona. ,,Maar we repeteren door”, zegt koorcommissaris Charlotte Jansen. Het Noordelijk Bach Consort voert met dirigent Johannes Leertouwer (een reconstructie van) de oerversie van Bachs uit 1727 uit. Het bijzondere daaraan is dat die niet dubbelkorig (met twee orkesten en koren) maar enkelkorig is.

,,Bij onze uitvoering zijn 26 zangers en een orkest van 15 musici betrokken”, vertelt Jansen. Zo’n kleine bezetting maakt het ensemble wel extra gevoelig voor corona. ,,Daar zijn we ons zeer van bewust. Iedereen let goed op en test zichzelf regelmatig. Gelukkig hebben we tot nu toe goed kunnen repeteren, ondanks de absenties. Het ziet er los van de ziektegevallen goed uit. We gaan ervoor!”