Alledaags racisme aan het Weense hof. Lucas Zandberg maakt een mens van ‘cadeau’ Rustimo, speelkameraad van Sisi’s dochter | ★★★★☆

Tegenwoordig geef je bijvoorbeeld een vliegtuig weg; in 1878 besluit de kedive – een soort onderkoning – van Egypte een jongetje te schenken aan keizerin Elisabeth in Wenen. Zij geeft de zwarte jongen Rustimo door aan haar dochter Valerie om mee te spelen. Dat komt goed uit, want de aap die ze eerder als speelkameraad had, was onhandelbaar geworden en verbannen naar de dierentuin. Bij een bezoek aan de dierentuin zegt een tuinman: ‘Eerst woon je in een paleis, en plots zit je hier.’

Met Rustimo keert Lucas Zandberg (Langezwaag, 1977) terug naar het decor van zijn debuut over keizerin Sisi dat is heruitgegeven onder de titel Mijn leven is van mij. Opnieuw zien we Sisi niet als de suikerzoete filmversie, maar in de historisch meer accurate versie van de egocentrische, wispelturige vrouw vol zelfbeklag die het hofleven vreselijk vindt. Een zwart jongetje dat veel mensen schrik aanjaagt, vindt ze vooral amusant.

Zandberg heeft gekozen voor een klassieke alwetende verteller die per hoofdstuk van personage kan wisselen. De meest tragische figuur is natuurlijk Rustimo die als wees uit Soedan – klein van stuk en bovendien nog mank – als een bezienswaardigheid aan het hof wordt geduld. Pas langzaam leert hij de taal en de mores aan het hof.

Hij verbeeldt zich steeds dat hij een bijzondere positie heeft, eerst als vriendje van Valerie, later als reisgezelschap voor Sisi, maar het wordt steeds duidelijker dat hij gebruikt wordt al naar gelang het iemand uitkomt. Als hij te oud is om op afroep met Valerie spelletjes te spelen en ongeschikt wordt bevonden om met Sisi rond te reizen, krijgt hij een mindere functie aan het hof: hij mag de gasten aankondigen met hun bijbehorende titels. Tot hij ook in die functie mislukt.

Rustimo laat zien hoe onnadenkend wordt omgesprongen met mensenlevens. Dat historische gegeven is niet beperkt tot het Habsburgse hof, want in De zwarte met het witte hart van Arthur Japin wordt beschreven hoe twee Afrikaanse prinsjes aan de Oranjes worden geschonken en hoe zij in Nederland geconfronteerd worden met racisme.

Bij Rustimo daalt het besef pas geleidelijk in dat men helemaal niet geïnteresseerd is in hem, dat hij slechts een speelbal is binnen de machinaties aan het hof. Er zijn niet heel veel bronnen over Rustimo, maar Zandberg heeft van dit historische cadeau weer een mens gemaakt.