Irene Wiersma: ,,Je kunt niet over dit soort zaken schrijven als je er nog middenin zit." Foto: Nienke Maat
Na twee albums en twee dichtbundels zette Irene Wiersma uit Groningen zich aan het schrijven van een schokkende roman. ‘Prooidier’, haar debuut, vertelt over een jonge vrouw die verstrikt zit in een relatie vol psychisch en seksueel geweld.
Als de 22-jarige Kirsten zich kort na haar afstuderen aan de popacademie in Leeuwarden bij de veel oudere Rudi meldt, weet ze dat ze een risico neemt. Rudi is niet alleen tot in het buitenland beroemd als muzikant, hij heeft ook een reputatie die past bij zijn arrogante uitstraling.
Ze negeert het alarm in haar hoofd, stapt zijn woning in Groningen binnen en vraagt om hulp bij het opnemen van haar debuutalbum. Die kan ze krijgen, op zijn voorwaarden. Kort daarna raakt ze verliefd op Rudi en heeft ze iets uit te leggen aan haar twintig jaar oudere vriend Berend, ook al een muzikant.
In Prooidier, de intens geschreven debuutroman van Irene Wiersma, wordt verteld wat daarna gebeurt. Kirsten raakt verstrikt in twee giftige relaties en krijgt te maken met seksueel geweld. Dat Rudi niet deugt, krijgt de lezer al snel door. Dat ook Berend en Kirsten zelf niet onberispelijk zijn, wordt vervolgens duidelijk.
Kirsten is een jonge, kwetsbare vrouw die niet goed voor zichzelf kan zorgen, vertelt Wiersma (Groningen, 1985) op het kantoor van uitgeverij Passage in Groningen. ,,Ze heeft in de puberteit ook al een toxische relatie meegemaakt en is na haar afstuderen in een zwart gat beland. Ze wil graag muziek maken en gezien worden, maar worstelt met depressies en angsten.”
In veel publicaties over seksueel grensoverschrijdend gedrag worden vrouwen als slachtoffer neergezet. Kirsten lijkt ook dader.
,,In het begin lijken de rollen duidelijk verdeeld: een slachtoffer, een dader en iemand die het slachtoffer wil helpen. Maar zo zwart-wit is de werkelijkheid niet. Ik zie Kirsten niet als dader. Ik wil laten zien dat iemand die in een ondergeschikte positie zit ook schade kan berokkenen. Mijn hoofdpersonen halen het slechtste in elkaar naar boven.”
Met als gevaar dat een beeld kan ontstaan van een vrouw ‘die erom vraagt’.
,,Prooidier is een verhaal waar mensen makkelijk over kunnen oordelen. Ik zie Kirsten als iemand die klem zit tussen twee mannen die het niet goed met haar voor hebben. Zij haalt zelf ook uit, maar heeft nooit de overhand. Dat ik de seks in het boek zo expliciet beschrijf, is om duidelijk te maken hoe ernstig en moeilijk de situatie is, hoe verknipt de personen zijn. Seksueel geweld heeft grote gevolgen voor hoe iemand relaties aangaat en zich seksueel ontwikkelt.”
Irene Wiersma: ,,De vrijheid om het naar je hand te zetten, kan helend werken.” Foto: Nienke Maat
De roman speelt grotendeels in de muziekscene in Groningen. Veel locaties zijn herkenbaar. Wie denkt ingewijd te zijn, ziet ‘Prooidier’ wellicht als sleutelroman.
,,Zo is dit boek niet bedoeld. Het geweld en het gedrag dat beschreven wordt, komt veel voor. Het is helaas realistisch genoeg om mensen herkenning te bieden. Of iets wel of niet waargebeurd is, vind ik niet interessant. Ik heb ervoor gekozen een roman te schrijven omdat deze vorm alle ruimte biedt te schrijven wat ík wil.
Lezers zullen denken: Irene Wiersma heeft iets meegemaakt waar dit boek uit voortkomt.
,,Ik heb seksueel misbruik meegemaakt. Ik heb in toxische relaties gezeten. Het schrijven heeft bij mij gebeurtenissen en gevoelens opgerakeld. Het was confronterend. Mede daardoor heeft het lang geduurd voor ik kon debuteren als romanschrijver. Je kunt niet over dit soort zaken schrijven als je er nog middenin zit. Dat levert geen goed boek op. Er is een schrijfregel die stelt dat je niet vanuit de wond, maar vanuit het litteken moet vertellen.”
,,Arnon Grunberg zei ooit dat je je een sukkel kunt voelen als je op straat struikelt. Zet je die struikelpartij op papier, dan maak je het weer van jezelf. Schrijven is vormgeven aan wat je voelt of hebt meegemaakt. De vrijheid om het naar je hand te zetten, kan helend werken.”
Het kan ook tot ongemakkelijke situaties leiden waarbij mensen die geen verschil maken tussen literatuur en privé vooral willen weten wat jou als persoon is overkomen.
,,Margaux Fragoso schreef met Tijger, tijger een roman over een waargebeurde relatie met een pedofiele man. Later vertelde ze dat ze liever iets anders had meegemaakt, dat ze nieuwsgierig was welke schrijver ze dan was geworden. Ook ik had graag over andere dingen geschreven. Maar dit is nu eenmaal mijn thematiek. Je schrijft over wat in je leeft. Schaamte en schuld houden mij bezig, ook in mijn gedichten en muziek. Dit is voor mij te groot om over iets anders te schrijven.”
Kun je je als schrijver ook onvoldoende in bescherming nemen?
,,Daar heb ik veel over nagedacht. Wil ik dit? Kan ik dit? Het antwoord is ja. Het mooie van schrijven is dat het een traag proces is. Ik heb geen twijfel of ik te ver ben gegaan. Dit is belangrijk, dit wilde ik vertellen.”
,,Natuurlijk plaats ik mij hiermee in een kwetsbare situatie – dat is dan maar zo. Ik heb voor mijzelf duidelijk wat ik wel en niet wil vertellen over wat mij is overkomen. Ik kies voor een globaal antwoord. Daar blijft het bij. Ik bewaak mijn grenzen. En het mooie is: dat kan.”
Prooidier (2025), Irene Wiersma. Foto: Nienke Maat
,,Wat ik hoop is dat dit boek ervoor zorgt dat er meer begrip komt voor mensen in toxische relaties, voor mensen zoals Kirsten die vanuit het verleden beschadigd zijn en destructief gedrag vertonen. We weten dat het veel voorkomt. Overal in de samenleving zijn daders en slachtoffers. Hun gedrag ís moeilijk te begrijpen. Ik hoop dat Prooidier een inkijkje geeft in het hoofd en de ontwikkeling van zo iemand. Zodat duidelijk wordt hoe ingewikkeld het is als iemand mentaal gevangen zit.”
‘Prooidier’ van Irene Wiersma wordt zondag gepresenteerd. De roman is een uitgave van Passage. Prijs: 23,50 euro (308 blz.) Donderdag 10 april signeert Wiersma haar boek van 19.00 tot 20.00 uur in boekhandel Van der Velde aan het A-Kerkhof in Groningen.
