Reislustige kunstenares Jo Koster brak al vroeg uit keurslijf: ’Achter de aardappelrooiers aan’

Als portrettist en later succesvol landschapsschilder wist ze uitstekend in haar levensonderhoud te voorzien. Ze schilderde een fraaie rietgedekte atelierwoning in Hattem bij elkaar en maakte talloze reizen door Europa. Gewoon, als vrouw alleen, of met vrienden.

Onafhankelijk zijn, een eigen leven leiden, veel vrouwen droomden er aan het einde van de 19de eeuw van, maar de eigenzinnige Jo Koster uit Kampen deed het. Als dochter van een beroepsofficier was ze niet voor een kleintje vervaard. Toen haar vader onverwacht vroeg overleed, toen zij pas 17 was, stroopte ze als oudste van het grote gezin de mouwen op en verdiende als tekenonderwijzers de kost.

Na haar dood in 1944 – ze stierf aan kanker – raakte haar naam in de vergetelheid, net als die van zoveel vrouwen in de kunstgeschiedenis: van Artemisia Gentileschi en Judith Leyster tot Thérèse Schwartze. Museum Gouda gaf Jo Koster, die geïnspireerd werd door Vincent van Gogh, Paul Gauguin en het divisionisme van de invloedrijke Haagse kunstpedagoog Henk P. Bremmer, dit najaar opnieuw het podium dat ze verdient.

Linksom of rechtsom, als Jo Koster iets in haar hoofd had, kreeg ze het voor elkaar. Vrouwen mochten in haar tijd weliswaar studeren aan een kunstacademie. Maar naar naaktmodel tekenen was nog wel een brug te ver. De doortastende Koster wist daar wel een mouw aan te passen. In de krant plaatste zij een kleine advertentie, waar ze zei op zoek te zijn naar een huisnaaister. Dames die reageerden, kregen de vraag of ze – uiteraard tegen betaling – voor haar wilden poseren.

Ze mocht dan een vrouw alleen zijn, eenzaam was ze beslist niet. Ze had een stevig netwerk van goede vrienden, vaak mensen die net als zij vooruitstrevende ideeën hebben die haaks staan op wat nog de maatschappelijke norm is. Zo maakte de door haar in 1919 fraai geportretteerde vriendin Marie Jeannette de Lange zich hard voor ’het verbeteren van vrouwenkleding’, ze wil het dwingende korset afschaffen, en vrouwen letterlijk meer bewegingsvrijheid geven.

Koster, die zich allang uit het keurslijf had bevrijd, moet een charmante en communicatief sterke persoonlijkheid zijn geweest. Overal waar ze kwam, wist ze mensen voor zich te winnen. Zelfs in het gesloten dorp Staphorst, dat ze in 1900 ontdekte als schilderachtige plek, wist ze al snel het vertrouwen van de inwoners te winnen. „Met haar schilderkist omhangen, trok zij achter de aardappelrooiers aan, ze leefde het leven van de boeren mee”, schreef criticus J. Slagter in 1920 in Elsevier over haar.

Het meest tot de verbeelding sprekend zijn echter haar landschappen die ze tijdens haar reizen kriskras door Europa maakte. Van Duitsland, Tsjechië en Frankrijk tot Italië en Zwitserland, de reislustige Koster legde landschappen die zo anders waren dan het drasse, platte Holland gretig vast. Haar glinsterende sneeuwlandschappen kunnen qua modernisme en intensiteit wedijveren met het werk van kunstenaars als Piet Mondriaan en Jan Sluijters.

Dat Jo, die op latere leeftijd met een oogaandoening kampte en daarom een speciale bril droeg, opzien baarde door in 1930, samen met twee leerlingen van haar, met een tweedehands Renaultje half Europa door te crossen, moet de eigenzinnige kunstenares in alle opzichten veel plezier gedaan hebben. In haar reisdagboek noteerde ze, bijna gniffelend: ’allen waren verwonderd over 3 vrouwen alléén in de wagen en zóó ver!’