Een kus als symbool van artistieke vernieuwing rond 1900. ‘Kunstschrift’ brengt special over Gustav Klimt | Kunst kijken met Eric Bos

Op een in 1899 in Venetië gemaakte foto maakt Gustav Klimt onderdeel uit van een poserend groepje met de 19-jarige Alma Schindler en haar familie. Triomfantelijk zit hij in het midden, een enigszins timide Alma Schindler tegen zich aangedrukt.

2 jaar later zou Alma Schindler een andere Gustav ontmoeten, de componist Gustav Mahler. Die sprak van ‘het mooiste meisje van Wenen’. Dat was wat Alma wilde horen. Ze trouwden Alma Mahler werd een van de belangrijkste societyfiguren in de Weense kunstwereld.

In 1899 is ze echter nog in Venetië en Gustav Klimt, die 2 jaar daarvoor met enkele collega’s de vernieuwende kunstenaarsvereniging Wiener Secession heeft opgericht, en berucht is om zijn vele affaires met vrouwen, heeft zijn oog op haar laten vallen.

Klimt achtervolgt haar voortdurend, speelt stiekem met zijn vingers rond haar hals als ze een beetje achteraf staan en kust haar zelfs wanneer het gezelschap ’s nachts over een brugleuning gebogen naar de mysterieuze Brug der Zuchten staat te kijken.

De onervaren Schindler weet niet hoe ze het heeft. Een kus! Hoe ga je met opgedrongen handtastelijkheden om? Maar wat overheerst is de gedachte dat ze een kus kreeg van de beroemdste kunstenaar van Wenen! ‘Achteraf maakte die ervaring mij volwassen’, schreef ze in haar uitgebreide memoires Mijn Leven, Mijn Liefdes.

Schindler bewonderde Klimt, maar was teleurgesteld toen ze zag dat hij zich overgaf aan de nieuwe mode van het schilderen van mooie decoratieve plaatjes met gestileerde bloemetjes en bladgoud. Klimt liet zich onder andere inspireren door de Byzantijnse kunst. Hij was in deze jaren gefascineerd door bladgoud. Maar meer nog door de revolutionaire kledingontwerpen van zijn vriendin en modeontwerpster Emilie Flöge en haar zusters Pauline en Helene, die ook goud en decoratieve patronen in hun dessins verwerkten.

Voortaan schilderde Klimt zijn combinaties van abstract-decoratieve patronen rondom figuratieve details van vrouwen, wat in 1909 uitmondde in De kus. Dat iconische schilderij wordt dan ook gekoesterd als ‘de Nachtwacht van Wenen’, permanent gepresenteerd in Galerie Belvédère. Van uitlenen is geen sprake.

Overigens raken de lippen van beide geliefden elkaar niet. Ze kust hem niet terug, maar laat hem passief zijn gang gaan. Alsof ze denkt: vooruit maar, het is zo voorbij. In Klimts tijd werd De kus dan ook wel gezien als een afbeelding van de weerstand van de vrouw tegen de seksuele driften van de man. En verontrustend is ook het detail rechtsonder: onder de voeten van de geknielde vrouw gaapt een afgrond.


Alles moet nieuw. Kunst in Wenen rond 1900 is het onderwerp van magazine Kunstschrift nr. 6. Alles over de Wiener Secession, Klimt en anderen. Prijs: 12,75 euro, bij musea en boekwinkels. Zie ook: kunstschrift.nl.