‘Skeletten bekvechten om een bokking’ (1891) van James Ensor, olieverf op paneel (16 x 21,5 centimeter).
James Ensor, de Belgische schilder van bizarre taferelen met maskers en geraamten, overleed 75 jaar geleden. In Brussel wordt hij groots herdacht. Een enerverende ontdekkingstocht.
Als James Ensor als kleine jongen de deur van de curiositeitenwinkel van zijn moeder aan de Vlaanderenstraat in Oostende uitging, hoefde hij maar een klein stukje de straat uit te lopen of hij stond op de dijk aan zee.
In de winkel, met daarboven het woonhuis waar hij vanaf 1917 de rest van zijn leven doorbracht, werd hij opgeslokt door een bizarre, schemerige wereld vol schelpen, waaiers, zeilbootjes, zee-egels, snuisterijen en carnavalsmaskers. Allemaal voorwerpen die een rol zullen spelen in zijn schilderijen, tekeningen en etsen.
We stommelen het oude trappenhuis naar boven en betreden de woon- en werkkamer van Ensor. En kijk, daar is het atelier met het originele harmonium dat Ensor bespeelde en waarop hij muziek componeerde; walsjes, caprices, balletmuziek die doen denken aan Erik Satie.
Want James Ensor (1860-1949) was veel meer dan een schilder van een absurdistisch theater. Hij was ook schrijver en activist die zich verzette tegen de gevestigde orde en opkwam voor de arme vissersbevolking van Oostende, die onder de voet werd gelopen door de razendsnelle ontwikkeling van mondaine badplaats voor de rijken.
Overvol strandleven met pootjebadende toeristen
Ensor legde het overvolle strandleven karikaturaal vast in zijn taferelen vol pootjebadende toeristen, met de nodige komische en schunnige details. Hij hield ervan de brave burgerij te choqueren. En nu viert België glorieus dat Ensor 75 jaar geleden overleed.
In Oostende, even verderop aan de Romestraat 11, staat het museum Mu.Zee. Daar is een unieke tentoonstelling van Ensors stillevens met vissen, groente en vazen met bloemen waarop, aanvankelijk schuchter, de eerste maskers om de hoek loeren, nieuwsgierige, opdringerige wezens die weldra het oeuvre van Ensor zullen bevolken.
In die stillevens kun je al goed zijn ontwikkeling zien van academisch schilder naar de modernist die hij werd. In zijn vernieuwingsdrang ging het hem voortaan om licht, kleur en vorm.
Verlegen stotteraar wordt bon vivant
In Brussel, in de Koninklijke Bibliotheek op de Kunstberg, wordt het complete, met veel bekend en onbekend werk geïllustreerde verhaal van Ensor als kunstenaar onthuld. Daar hangt ook Skeletten bekvechten om een bokking uit 1891, evenals Russische muziek met zijn collega Anna Boch aan de piano.
In de Belgische hoofdstad bloeide Ensor op en kreeg hij de waardering die hij verdiende. Van een verlegen, stotterende jongeman ontwikkelde hij zich tot een bon vivant. Met enkele kunstenaars richtte hij de groep Les XX op, gericht op vernieuwing en experiment.
Ensor werd in zijn atelier in Oostende bezocht door collega’s uit binnen- en buitenland. In alles een pionier beïnvloedde hij verschillende stijlen in opkomst. Maar afgezien van de geboorte van allerlei -ismes was Ensor eerst en vooral Ensor. Uniek en verbazingwekkend.
Oostende en Brussel
Museum Ensorhuis, Oostende. Zie: www.ensorhuis.be/nl
Mu.Zee, Oostende: Rose, rose, rose à mes yeux. James Ensor en het stilleven in België 1830-1930. Open: di t/m zo 10-17.30 uur. T/m 14 april.
Koninklijke Bibliotheek, Brussel: James Ensor, inspired by Brussels. Open: di t/m zo 10-17 uur. T/m 2 juni.
