Henri Bontenbal heeft de wind mee in de politieke peilingen. Foto: ANP/Remko de Waal
Met de Algemene Politieke Beschouwingen, woensdag en donderdag na Prinsjesdag, schiet Den Haag in een campagnestand waar het Binnenhof sinds de vorige verkiezingen eigenlijk nooit uit kwam. De gezichten zijn hetzelfde, de toon nog even hard – en toch is alles anders.
Eddy van Hijum, voorman van het geplaagde NSC, was in Apeldoorn nog geen 2 minuten aan het woord of hij haalde een gezegde uit zijn Friese jeugd aan. „Foar de wyn”, sprak Van Hijum vorige week zaterdag op het partijcongres, „is elts in hurdsiler” (’voor de wind kan iedereen hard zeilen’).
En nee, grapte hij, ze waren niet bij de Fryske Nasjonale Partij beland. Maar inderdaad, zei hij serieus, Nieuw Sociaal Contract heeft de wind niet mee. „Als je tegenwind hebt”, zei Van Hijum, „moet je laten zien wat je waard bent. Dat geldt voor mij en dat geldt voor deze partij.”
Aan Eddy van Hijum, opgegroeid in Woudsend, de taak om de gevallen NSC weer vleugels te geven. Niet langer vanuit het kabinet als minister van Sociale Zaken, maar vanuit de Tweede Kamer. Als opvolger van Nicolien van Vroonhoven krijgt hij deze woensdag de kans om de windrichting voor NSC te draaien – in een decor waar het zal gaan stormen.
Eddy van Hijum tijdens een ledencongres van Nieuw Sociaal Contract (NSC). Foto: ANP/Jeroen Jumelet
Miljoenennota of zetelpeiling?
De Algemene Politieke Beschouwingen, de dag na Prinsjesdag, beloven het startsein te worden van de verkiezingscampagne voor de derde stembusgang voor de Tweede Kamer in vijf jaar, op 29 oktober. Met een uitgekleed kabinet en een houtje-touwtje coalitie van VVD en BBB is het de vraag wat er in het debat toe doet: de Miljoenennota of de zetelpeiling.
Het antwoord is niet moeilijk, en terug te vinden in de vorige campagne, in 2023: de zetelpeilingen. De wind dus. Toen, in de campagne in aanloop naar de PVV-winst, waren eenpitters Pieter Omtzigt (NSC) en Caroline van der Plas (BBB) de politieke uitdagers.
Ze waren klein in de Tweede Kamer, maar groot in de media. Gesteund door peilingen en populariteitslijstjes groeiden ze tot grote hoogte – Omtzigt was virtueel zelfs even premier. NSC, toen nog lid-Omtzigt, en BBB werden het hardst aangevallen, maar kregen daardoor ook de meeste zendtijd.
Van uitdagers tot uitgerangeerd
In de schaduw van de PVV en profiterend van het vertrek van Mark Rutte overtroffen beide partijen hun eigen verwachtingen. Als groentjes in de arena maakten ze deel uit van het kabinet, dat uiteindelijk geen jaar bleef zitten.
En nu teren NSC en BBB op de zetels die ze in 2023 kregen: twintig voor NSC, zeven voor BBB – al is één NSC’er (Agnes Joseph) intussen overgestapt naar BBB. Ze hopen nog even die invloed te verzilveren. De BBB vanuit het kabinet, NSC met negentien zetels vanuit het parlement.
Maar voor de Algemene Politieke Beschouwingen doen die cijfers er niet meer toe. In de Haagse werkelijkheid heeft NSC hooguit een zetel over, BBB zes. Het zijn de peilingen die bepalen, in dit geval de combinatie van onderzoeksbureaus Ipsos I&O en Verian/EenVandaag. Van uitdagers naar uitgerangeerd – de wind kan snel draaien.
Bontenbal speelde op bijveld
Dat weet ook Henri Bontenbal. De CDA’er was bij de Algemene Politieke Beschouwingen in 2023 net een week de voorman van de christendemocraten. De partij kwam die zomer uit een kabinet met VVD, D66 en ChristenUnie en versleet in korte tijd meerdere partijleiders.
De negen zetels die het CDA toen had, deden er niet toe. Het CDA peilde rond Prinsjesdag drie zetels. Tussen Omtzigt en Van der Plas speelde Bontenbal een bijrol.
In de laatste politieke peiling van Ipsos I&O, van 3 september, heeft Henri Bontenbal alle winden mee. Het CDA is GroenLinks-PvdA en VVD voorbij, en is nu de tweede partij achter de PVV. Tweederde van de kiezers die zegt op het CDA te stemmen, noemt Bontenbal als motivatie. Van alle lijsttrekkers krijgt Bontenbal met een 6,3 als enige een waardering boven de 6.
En wie niet op het CDA stemt, wil wel dat zijn of haar voorkeurspartij na de verkiezingen met de christendemocraten in zee gaat. Bontenbal en zijn CDA zijn weer geliefd. Ipsos I&O hoorde dat ook terug van zwevende kiezers. Van alle partijen heeft het CDA het grootste ‘kiezerspotentieel’, zoals ze dat noemen: wie zweeft, overweegt óók het CDA.
Na jaren een rol op het bijveld is het CDA terug aan de bal. Met dezelfde gezichten, hetzelfde verhaal, maar in een andere tijd. Het maakt Bontenbal de Omtzigt van de komende politieke beschouwingen. Hoewel het CDA met vijf zetels pas laat aan het woord komt woensdag, zullen politieke tegenstanders hun spreektijd bewaren voor Bontenbal.
3,9 voor Dilan Yesilgöz
Want zo werkt het Haagse mechanisme: wie de wind mee heeft, moet tot stilstand worden gebracht. Wie het CDA probeert te kielhalen, is Dilan Yesilgöz van de VVD. Ze ziet kiezers overlopen naar de christendemocraten.
De liberalen dalen al maanden in de peilingen. Het leiderschap van Yesilgöz wordt door kiezers aangehaald als reden om de partij de rug toe te keren. In het laatste onderzoek van Ipsos I&O gaven kiezers Yesilgöz een 3,9 als rapportcijfer. In september 2023 was dat een 6,2 – toen het hoogste cijfer ná Omtzigt.
De opdracht voor de VVD-voorvrouw is een lastige. Na het mislukte avontuur probeert ze de PVV weer van haar af te schudden. In de zomer van 2023 gaf ze de PVV een nieuwe kans op samenwerking, nadat haar voorganger Mark Rutte die deur jarenlang gesloten hield.
Lijsttrekker Dilan Yesilgöz tijdens een partijcongres van VVD Foto: ANP/Robin Utrecht
Yesilgöz en de VVD gaven Wilders z’n macht, maar willen er na de bumpy ride van het laatste anderhalf jaar niets meer van weten. Het schrikt conservatieve liberalen die het wel met de PVV zagen zitten, af. Progressievere leden weten door een populistische leiderschapsstijl van Yesilgöz ook niet goed meer wat ze aan de VVD hebben.
Om niet weggedrukt te worden, haalt de partij een nieuwe strategie van stal: die van het omarmen en uitsluiten. Yesilgöz ziet niets in samenwerken met de PVV en GroenLinks-PvdA. Ze ziet dat ,,niet gebeuren”, al gebruikt ze het woord uitsluiten niet.
Wel hoopt ze op een ,,centrumrechts’’ kabinet, zonder PVV. In een campagnefilmpje onthulde ze zelfs met welke partijen ze op een meerderheid hoopt: CDA, D66, JA21 en BBB.
Hoog spel van VVD en Dilan Yesilgöz
De VVD speelt hoog spel, maar hoopt dat dat in het voordeel van de liberalen uitpakt. Yesilgöz weet dat haar partij nodig is voor een meerderheid. Omdat veel partijen de PVV uitsluiten, redden CDA en GroenLinks-PvdA het niet zonder de VVD.
Die positie gebruikt ze door kiezers van het CDA en de PVV over te halen op de VVD de stemmen. Ze zet daarvoor het ‘doembeeld’ in dat „anders” Frans Timmermans van GroenLinks-PvdA de verkiezingen „wint”. Of dat het CDA in zee gaat met de linkse fusiepartij.
Die strategie heeft ook een keerzijde. Want wat heeft de kiezer aan de VVD als Yesilgöz zó stellig is in wat ze wil en niet wil. Kan ze ná de verkiezingen waarmaken wat ze nú belooft? En als ze zo graag met JA21 wil, kunnen kiezers ook denken: dan stem ik JA21. Partijleider Joost Eerdmans sluit de PVV niet uit.
Tweede kans voor Frans Timmermans
In de laatste politieke peiling noemen de onderzoekers vanIpsos I&O de trend van GroenLinks-PvdA ‘stabiel, maar kwetsbaar’. Kiezers zijn nog niet honkvast. Aan de ene kant overwegen kiezers ook Partij voor de Dieren, SP en Volt, aan de andere kant CDA of D66. Het zijn voornamelijk NSC-kiezers die nieuw onderdak zoeken, sommigen ook bij GroenLinks-PvdA.
Het zet ook Frans Timmermans voor het blok deze politieke beschouwingen. In hoeverre zet hij zich af tegen zijn linkse bondgenoten en lukt het hem om kiezers van het CDA of D66 aan zich te binden? Het is bekend dat de vijver waar linkse partijen uit vissen kleiner is dan de ‘rechtse vijver’. In 2023 kwam Timmermans terug uit Brussel om premier in Nederland te worden. Hij krijgt nu de tweede kans in twee jaar.
Geert Wilders van de PVV bij de aftrap van zijn verkiezingscampagne, in Venlo. Foto: ANP/Jeroen Jumelet
PVV terug op comfortabele plek
Blijft dan niets hetzelfde bij de aftrap van het politieke jaar? Toch wel. De eerste spreker is woensdag volgens de regels altijd de fractievoorzitter van grootste oppositiepartij. Van 2012 tot en met 2023 beet Geert Wilders van de PVV de spits af. Vorig jaar opende Timmermans het bal.
Omdat Wilders in het voorjaar de coalitie opblies en zijn rol in de oppositiebanken weer innam, is hij officieel weer de grootste oppositiepartij. Hij mag de toon zetten, in een voor hem comfortabele setting.
Wilders gaat fier aan kop in de peilingen. De kiezer geeft hem in ieder geval nauwelijks de schuld van de politieke puinhopen. Wilders laveert al twee jaar door Den Haag, zonder dat het hem electoraal veel kost. De PVV’er heeft de wind niet mee en de wind niet tegen. Woensdag kan hij doen wat hij het liefste doet: de wind aanwakkeren.
