Of het een laat gevolg van Covid is of van een verouderende bevolking is me niet duidelijk maar steeds meer mensen/patiënten vragen in onze gesprekken ook aandacht voor kwesties van sterfelijkheid en dood. En dat is goed.
Voor onze psychische gezondheid is het verdringen of ontkennen van de angst voor de dood schadelijk. En wel om de volgende redenen. Als je als volwassene je regelmatig realiseert dat je sterfelijk bent en maar een beperkte tijd van leven hebt, dwing je jezelf vaker kritisch na te denken over het leven dat je tot nu toe leidt.
Is dit nu werkelijk wat ik met mijn leven wil doen of had willen doen? Zijn de dingen waarin ik nu mijn tijd en energie investeer werkelijk de dingen die ik echt belangrijk vind? Zo’n ’recensie’ van je eigen leven kan vervolgens de prikkel zijn tot belangrijke veranderingen in levenswijze en levenskeuzes.
Je kunt dat aan den lijve ervaren door met jezelf het gedachtenexperiment te doen dat ik regelmatig in de opleiding van psychologen bij studenten heb aangemoedigd.
Stel je voor dat je vannacht om twaalf uur sterft. Dat kan en dus is het niet te ver gezocht om daarvan eens uit te gaan. Stel jezelf vervolgens de vraag wat je in de tijd die nog rest zou willen doen. Als je daar een tijd ernstig over nadenkt zul je waarschijnlijk merken dat dingen of mensen die je werkelijk belangrijk vindt, vanzelf bij je opkomen.
Vraag je vervolgens af of het niet goed zou zijn om aan die echt belangrijke mensen en dingen de tijd en energie te besteden die je nog rest. En schrijf ze op zodat je ze ook zwart op wit voor je ziet.
Stel jezelf dan deze vraag en schrijf ook de antwoorden daarop op: heb ik tot nu toe zo bevredigend, goed, volledig geleefd dat ik bereid ben daarvoor, als mijn tijd gekomen is, met de dood te betalen? Als je antwoord een hartverscheurend ’nee’ is, dan heb je tot nu toe niet voldoende geleefd. Dat kan bijvoorbeeld omdat je nog jong bent en eenvoudig nog niet voldoende tijd en kansen hebt gehad.
Het kan ook zijn dat je zo jong niet meer bent, maar niet voldoende aan het leven hebt deelgenomen, hebt durven deelnemen. Je bent dan bang voor de dood, omdat je bang voor het leven bent (geweest) en daarom (te vaak) kansen hebt laten lopen. Besluit tenslotte alle antwoorden die je hebt opgeschreven mee te nemen naar je toekomst.
De beroemde filosoof Sören Kierkegaard (1813-1855), grondlegger van het existentialisme (’íeder mens moet een bewuste, verantwoorde keuze maken uit de alternatieven die het leven biedt’) heeft eens gezegd dat veel mensen pas wakker worden op de dag van hun dood en dat het dan te laat is hun leven te recenseren of heroverwegen.
Hij wees daarbij op het volgende verhaal over een oude, wijze rabbi. Op een dag zei de rabbi tegen zijn leerlingen dat iemand die echt wijs was op de dag vóór zijn dood zou beginnen met bidden. Na enig nadenken opperde een van de leerlingen de moeilijkheid dat je niet precies weet op welke dag je doodgaat. „Dat is waar „, antwoordde de rabbi, ’en juist daarom moet je vandaag al met bidden beginnen.”
