Bij tientallen tankstations van Esso wordt gezichtsherkenning ingezet. Foto: Shutterstock
In tientallen vestigingen van pompstation Esso worden de gezichten van bezoekers die sigaretten kopen, gescand met een apparaat op basis van kunstmatige intelligentie (AI), zonder dat zij daarover worden ingelicht. Het apparaat maakt een scan en bepaalt aan de hand van de gelaatstrekken of iemand minimaal 18 jaar is.
Sinds 1 oktober van dit jaar is er een strengere leeftijdscontrole op tabaksverkoop in tankstations. Iedereen moet zich legitimeren, ongeacht de leeftijd. Dat wordt 100 procentscontrole genoemd.
Het idee voor die 100 procentscontrole komt van brancheorganisatie Bovag. Als iedereen zich consequent moet legitimeren, voorkomt dat onvrede en agressie tegenover het personeel, aldus Bovag.
Individuele pompstations mogen zelf weten hoe ze die 100 procentscontrole uitvoeren. „Bijvoorbeeld door het fysiek controleren van de ID zelf, dan wel het controleren van de wettelijke toegestane verkoopleeftijd via digitale apparatuur”, meldt de brancheorganisatie.
70-plussers om ID vragen ’ongemakkelijk’
Veel pompstations kiezen voor digitale apparatuur omdat het door medewerkers „als ongemakkelijk wordt ervaren” om mensen van bijvoorbeeld boven de 70 jaar om hun ID te vragen, blijkt uit een rondgang langs verschillende tankstations in het land.
Echter, het gebruik van de apparatuur en de daarbij horende AVG-regels verloopt niet overal even soepel. In ruim tientallen Esso-tankstations staan toestellen die met behulp van AI-software een scan maken van sigarettenkopers, zonder dat zij daarvoor toestemming geven of überhaupt worden geïnformeerd dat zo’n scan plaatsvindt.
Vooral dat laatste moet juist wél gebeuren, weet AI- en privacyjuriste Charlotte Meindersma: „Je moet altijd worden geïnformeerd over een verwerking van persoonsgegevens. Die scan is een verwerking.”
Waar gaan data naartoe?
Brancheorganisatie Bovag benadrukt dat er geen data van verkopers worden opgeslagen. Maar volgens Meindersma is het dan alsnog de vraag waar de data dan tijdelijk naartoe gaan. „Blijven die enkel binnen een Esso-systeem of worden die met de softwareleverancier gedeeld? En voldoet dat wel aan de AVG?”
Een woordvoerder van Esso laat desgevraagd weten dat er inderdaad „honderden scanapparaten in omloop zijn”, maar dat niet precies bekend is om welke het gaat. Ook een woordvoerder van de Bovag benadrukt dat ieder afzonderlijk pompstation zelf mag bepalen wat er wordt geplaatst. Er is geen gezamenlijk besluit genomen om bijvoorbeeld voor één type scanapparaat te kiezen. „We begrijpen de zorgen rond de AVG. We gaan ervan uit dat het binnen de wet kan en dat de eigenaren zich aan de regels houden, maar dat gaan we even goed uitzoeken. Dat kost tijd.”
Gezichtsherkenning wint snel terrein, van datingapps en sociale media tot luchthavens en gebouwbeveiliging. Toch worden mensen hierover vaak onvoldoende geïnformeerd en wordt er niet altijd zorgvuldig met hun gegevens omgegaan.
’Risico’s gezichtsherkenning zijn groot’
Volgens de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) zijn de risico’s bij het gebruik van gezichtsherkenning groot. „Een opname van een gezicht, of een ander lichamelijk kenmerk, zoals een vingerafdruk, is een zogenoemd biometrisch persoonsgegeven. In de AVG staat dat dit bijzondere persoonsgegevens zijn. Het is erg belangrijk dat organisaties zulke gegevens goed beschermen. Dat staat ook in de wet. Doen zij dat niet, dan kan dat grote gevolgen hebben voor mensen.”
„Een wachtwoord kunt u veranderen als dit is gelekt, maar uw gezicht niet. Daarom kunnen de gevolgen bij het lekken van bijzondere persoonsgegevens groter zijn. Een korrelige foto is genoeg om uw gezicht overal te kunnen herkennen en van alles over u te weten te komen: uw adres, salaris, zoekgeschiedenis en nog veel meer. U zou zo op grote schaal kunnen worden ’gevolgd’.”
