Waarom zijn al die koeien ineens hysterisch? ‘Er gebeuren dingen die alleen door dieren worden opgemerkt’

Op woensdag 15 oktober 1980 wrijft veehouder Hendrik Postmus de slaap uit zijn ogen. Hij loopt ‘s ochtends in alle vroegte de grote stal van zijn boerderij in Fransum binnen om zijn koeien te melken. Tot zover niets bijzonders.

Vanaf dat moment weet Postmus evenwel niet wat hem overkomt. Meer dan honderd hysterische koeien stormen op de boer af. ,,Ze waren gewoon gek”, zegt hij in Nieuwsblad van het Noorden. ,,Ze vlogen heen en weer door de stal. Het melken ging totaal niet. Sommige koeien liepen de stal uit en gingen de wei in. En kwamen even later weer terug. Allemaal hadden ze de kop omhoog. En maar ruiken.”

Wat er aan de hand is? Zeg het maar.

Feit is dat naast Postmus nog eens zeven plaatselijke boeren diezelfde woensdagochtend óók te maken krijgen met koeien die van het een op het andere moment door het dolle heen zijn. Niet alleen in Den Ham en Fransum is het raak: ook in Beswerd, Joeswerd en Oostum doet het vreemde verschijnsel zich voor.

Extra opvallend: de acht boerderijen waar het om gaat, liggen op een min of meer rechte lijn van west naar oost. Als je de denkbeeldige streep doortrekt, kom je in Adorp en Noordwolde terecht. En laat zich juist in díé twee dorpen twee jaar eerder iets soortgelijks hebben afgespeeld.

Het Nieuwsblad van het Noorden vraagt zich af of er plaatselijk misschien een breuklijn in de aarde ligt. Zou er gas vrijgekomen zijn bij grondtrillingen? Een opgetrommelde deskundige van het toenmalige Dr. Neher Laboratorium sluit die theorie niet uit.

Wijlen weerman Jan Pelleboer uit Paterswolde gist ook naar de oorzaak. ,,Aan het weer heeft het niet gelegen. Er was geen mist of onweer. En met die aardbeving in Algerije heeft het ook niets te maken, denk ik. Want die heeft enkele dagen eerder plaatsgevonden.”

Wat de symptomen van deze wel heel letterlijke variant van de gekkekoeienziekte zijn? De plaatselijke Bertha’s en Marie’s snuiven met de oren vooruit en de kop omhoog in de lucht en rennen dan, als door een toverstaf aangeraakt, een compleet andere kant op. Continu weer.

Het melken van de koeien is nooit eerder zo’n tijdrovende klus geweest, stelt boer Postmus vast. ,,‘s Avonds om zeven uur was mijn medewerker Jan nog steeds aan het melken. Veel later dan anders, want er waren nog minstens dertig koeien die gek deden.”

Bovendien moeten de koeien in Fransum al in de nacht van dinsdag op woensdag als gekken heen-en-weer hebben gerend door de stal. Zowel bij Postmus als collega-boer Gerlof Harkema is de vacht van de runderen namelijk besmeurd met ondertussen opgedroogde mest.

Zou er dan misschien gas zijn vrijgekomen uit de mest onder de stallen? Uitgesloten, zegt Harkema. Hij wijst op nóg een collega die eveneens met hysterische koeien te maken heeft. ,,Van Til in Den Ham heeft zijn koeien ‘s nachts buiten lopen, maar daar is precies hetzelfde gebeurd. En het gekke is dat de hond van Cor van Til woensdag de héle dag niet wilde vreten. Hij liep constant achter Van Tils vrouw aan en was helemaal van slag.”

Harkema voorziet dan al dat dit wel eens een mysterie kan zijn dat nooit ontrafeld zal worden. „Er gebeuren dingen in de natuur”, zegt hij, „die door dieren worden opgemerkt, maar door mensen niet. Sommige dieren voelen van tevoren dat er een aardbeving op komst is. Misschien is er bij ons wel sprake geweest van een soort aardschokken of van aardstralen.”

Toch willen de boeren uiteraard - niet een uitgezonderd - weten wat er toch met hun vee aan de hand is. Moeten ze zich blijvende zorgen maken? Is dit pas het begin van iets veel ergers? Het gasbedrijf, de veearts, de dorpssmid en de Rijkspolitie: allemaal worden ze opgetrommeld om het fenomeen te duiden. Zonder resultaat.

Twee ambtenaren van de milieudienst van de provincie Groningen brengen op donderdag een bezoekje aan boer Postmus. Het verwonderde duo laat zich bijpraten en stelt droogjes vast dat het inmiddels vast geen zin meer heeft om luchtmonsters te nemen. Wel zeggen ze toe de Inspectie van de Volksgezondheid en de Gezondheidsdienst voor Dieren over een en ander in te lichten. Ook beloven ze na te gaan of er een dag eerder extra luchtvervuiling in het gebied is geweest.

En weg zijn de twee weer.

De fotograaf van Nieuwsblad van het Noorden is op dat moment nog onderweg naar Fransum. Als hij aankomt op het erf van Postmus, speurt hij naar al die hysterische koeien die hem die ochtend zijn beloofd door de krant. Tevergeefs. Het vee staat ijzig kalm in de wei. De koeien gapen de fotograaf aan, alsof woensdag één grote grap is geweest.

Op donderdag 16 oktober 1980 is alles weer zoals het was.