Dit zijn de kenmerkende twaalf vogels voor de polder van Schiermonnikoog

De fietstocht van elf kilometer door de Banckspolder (grofweg het boerengebied tussen veerdam en dorp) begint met een kleine teleurstelling. „Dit is een beetje moeilijke periode om weidevogels te zien”, zegt projectleider Edwin ter Hennepe van Vogelbescherming Nederland tegen de ruim dertig deelnemers aan de excursie, vooral Schiermonnikogers en toeristen.

Maar het mooie van Schiermonnikoog is dat er elke periode van het jaar weer andere vogels zijn te zien. Naast een grote groep „witte meeuwen” in het weiland voor het dorp, zitten drie kieviten, maar ook een paar ,,bruine vogels”, attendeert Ter Hennepe, terwijl er vijftien lepelaars overvliegen. „Als je goed door de verrekijker kijkt zie je goudgele schitteringen. Een échte goudkleur.” Het is de goudplevier. Er zitten een paar. „Maar er verblijven momenteel tussen de drie- en vierhonderd van op Schiermonnikoog, de meesten zoeken waarschijnlijk nog naar eten op het wad.”

Vogelbescherming is vier jaar geleden samen met de boeren op Schiermonnikoog en nog een hoop partijen een verbond aangegaan. De boeren zetten zich nog meer in om de weidevogels te beschermen en als tegenprestatie mogen ze de kaas die ze verkopen ‘vogelvriendelijk’ noemen. „Dat doen ze samen met Van Schier, de kaas- en delicatessenwinkel waar we net langs zijn gefietst”, vertelt Ter Hennepe. „Veel melk van de boeren wordt gebruikt voor de productie van kaas, die wordt ook op de vaste wal verkocht, zelfs in Duitsland.”

De boeren zorgen voor kruidenrijk grasland en vogelvriendelijke percelen, zo luidt de afspraak in het project Polderpracht. Het streven is dat 20 procent van het boerenland bloem- en kruidenrijk is. Daarnaast rijden ze ruige mest uit (in plaats van kunstmest), houden ze het water hoog in de sloten en leggen ze natuurvriendelijke oevers aan.

Want weidevogels hebben plek nodig om te schuilen. De ganzen die er vanaf oktober met honderden tegelijk neerstrijken en vanaf april zelfs met duizenden hebben daar invloed op. „Die vreten alles kaal. De kievit en de scholekster vinden dat prachtig, die varen er wel bij. Maar zo’n leefgebied is niet geschikt voor de grutto en de tureluur”, legt Ter Hennepe uit. „Die willen schuilen in hoog gras, dat is heel lastig met ganzen.”

Alle zeven boeren doen mee aan het project Polderpracht. Inmiddels hebben drie boeren met toestemming van Wetterskip Fryslân een plas-draspomp aangeschaft, waarmee ze voor vochtiger grond kunnen zorgen. „Als je in het voorjaar water in de greppel pompt, trekt dat heel veel vogels.”

Boer Rutger Talsma heeft sinds dit jaar zo’n pomp en hij heeft de oevers langs een sloot verflauwd. De oever langs die sloot van één tot twee meter breed liep steil naar beneden. Over honderd meter is die aan beide kanten vijf meter breed schuin afgegraven, waardoor de vogels er nu makkelijk kunnen waden en met hun lange snavels de vochtige grond in kunnen op zoek naar wormen en ander voedsel. „Mooi voor de weidevogels. Tureluurs komen erop af”, ziet Talsma. „Plevieren ook.”

Of er al resultaten zichtbaar zijn? Dat gaan we de komende jaren zien, zegt Ter Hennepe. Er spelen veel omstandigheden een rol, zoals het weer. Bovendien hebben de boeren eerder hun veestapel vrijwillig ingekrompen, ook zoiets heeft effect.

„Het is een heel droog voorjaar geweest”, zegt Talsma. „Eigenlijk heeft de sloot maar één keer goed onder water gestaan. Echt, het is een extreem droog jaar, er groeit ook minder op het land.”

André Duiven van de Natuur- en Vogelwacht Schiermonnikoog heeft in elk geval verwachtingen van het project. Zijn taak is het beschermen van de nesten van weidevogels op het eiland. De scholekster en de kievit doen het met respectievelijk 500 nesten en 400 broedparen inderdaad goed, vertelt hij. Maar de tureluur met zo’n zestig broedparen en vooral de grutto hebben het moeilijker. ,,Zo’n 25 tot dertig gruttoparen. Dat gaat met de maatregelen hopelijk straks beter, dat zou zeker naar de honderd moeten.”

Om ons heen zien we naast een enkele kievit in het weiland vooral duiven en kauwtjes. „Zijn de kauwtjes geen bedreiging voor de weidevogels?”, vraagt een deelnemer aan de excursie. Als je het Duiven vraagt, dan is het antwoord: ,,Nee.” Buiten de grutto is de stand van de weidevogels al jarenlang stabiel op Schiermonnikoog. „Predatie hoort erbij, voor het evenwicht”, legt hij uit. „Er komen ook allerlei verrassingen, zoals overvliegende zeearenden. Die pakken ook ganzen.”

Op de fiets- en wandelroute worden op palen twaalf vogelsoorten met achtergrondverhaaltjes uitgelicht. Het silhouet van de vogel pronkt er in staal bovenop. Naast de goudplevier, de kievit, de grutto, de tureluur en de scholekster zijn dat de wulp, de graspieper, de veldleeuwerik, de krakeend, de rotgans, de brandgans en de kerkuil. ,,Van alles wat. Weidevogels, trekvogels, zangvogels en voor de kinderen een roofvogel.” Dat is de kerkuil geworden. ,,Een mysterieuze vogel, die bij vijf van de zeven boeren broedt.”

Boer Talsma krijgt van de Vogelbescherming een te plaatsen plakkaat waarop 26 soorten zijn af te lezen die regelmatig te zien zijn rond zijn boerderij, zoals de boerenzwaluw en de oeverzwaluw, die er in tientallen broeden.

De tocht voert vervolgens terug richting het dorp. Ineens is er opwinding vooraan de groep. „Er zit een tapuit op de dijk. Die met die witte stuit. Déze, déze”, zegt een wijzende Ter Hennepe, als de in Nederland zeldzame zangvogel wegvliegt. „O, die”, reageert een vrouwelijke vogelwachter. „Die zien we hier veel.”