110 mannen uit het Noorden werden op 16 januari 1945 op transport naar Neuengamme gezet. Niemand keerde terug. 'Mijn vader werd opgehangen en gecremeerd'

Floris Hommes uit Rolde draagt aan zijn linkerhand een ring, een van de weinige herinneringen aan zijn oudoom Gerrit die in het Duitse concentratiekamp Neuengamme om het leven kwam. „Een overlijdenskaart van het Rode Kruis, een horlogeketting en een ring. Meer is er niet van hem. Zijn lichaam is waarschijnlijk in een massagraf gedumpt.”

Hommes legt op 18 januari, de dag dat het transport in Neuengamme arriveerde, een van de 29 bloemen neer bij Lagerhaus G, een pakhuis in Hamburg dat onderdeel was van een van de buitenkampen van Neuengamme, waar zijn oudoom en 28 andere Groningers voor de Duitse oorlogsindustrie moesten werken. „Sommige gevangenen kregen bij aankomst meteen een armband waarop ‘Torsperre’ stond. Dit betekende dat ze ter dood waren veroordeeld en niet buiten het kamp mochten komen. Maar mijn oudoom en anderen kwamen in Lagerhaus G. terecht. In de haven was genoeg werk te doen. De omstandigheden waren ontzettend zwaar. Ze kregen weinig te eten en de haven werd door geallieerde vliegtuigen gebombardeerd. Op het kaartje van het Rode Kruis dat mijn overgrootouders kregen stond dat hij aan een darmontsteking is overleden. Tja, maar in welke omstandigheden liep hij die ontsteking op? Er zijn nog steeds veel vraagtekens.”

Gerrit Christiaan was een 34-jarige ziektewetinspecteur die zich tijdens de oorlog bij het verzet aansluit. „Ik weet niet precies wat hij voor het verzet heeft gedaan. Thuis werd er niet over gesproken. Mijn familie heeft veel meegemaakt in de oorlog. Mijn opa van vaderskant, dus de broer van Gerrit Christiaan, was politieofficier in voormalig Nederlands-Indonesië. Hij, maar ook mijn oma en ooms en tantes kwamen in een Jappenkamp terecht. Daar hielden ze veel trauma’s aan over, maar er werd in dat gezin nooit over gesproken. Mijn vader, die na de oorlog werd geboren, begon pas aan het eind van zijn leven over de geschiedenis van zijn oom te praten. Na zijn overlijden ging ik me er ook mee bezighouden. En nu ben ik voorzitter van de Lagerhaus G heritage Foundation, die deels eigenaar is van het pand.”

In 2018 liep hij voor het eerst in het magazijn rond waar zijn oudoom nu bijna tachtig jaar geleden rondliep. „Een heel merkwaardig gevoel, ook omdat het gebouw nog steeds in gebruik is. Er werken gewoon mensen! Maar ja, waarom eigenlijk ook niet. Je kunt het gebouw niet verwijten wat daar is gebeurd.”

Hommes’ grootvader verhuisde na de oorlog van Nederlands-Indonesië naar Groningen en vestigde zich aan de Peizerweg. „Het toeval wil dat het huis op een steenworp afstand ligt van tabaksfabriek Niemeyer. En Willem Niemeijer, de zoon van de directeur, zat op hetzelfde transport als mijn oudoom. Hij heeft de oorlog dus ook niet overleefd.”

In Harlingen vindt op 16 januari eveneens een herdenking plaats. Jan Norg (82) deed jarenlang onderzoek naar de omstandigheden waarin zijn vader Klaas in Neuengamme om het leven kwam. „Ik ben van 1941 en ik heb niet veel herinneringen aan hem. En wat ik heb, is ingekleurd door de verhalen van mijn broers en zussen. Mijn vader werkte als belastingambtenaar en zat in het verzet. Hij was onder meer betrokken bij hulp aan onderduikers en het verspreiden van illegale bladen.”

Klaas Norg werd uiteindelijk verraden. „In januari vond een meerdaagse razzia plaats, waarbij 25 personen werden opgepakt. Zo kwam hij op het transport terecht dat op 16 januari vanuit Groningen vertrok. De meesten behoorden tot een van de verzetsgroepen die actief waren in een van de drie noordelijke provincies. Op 18 januari 1945 komen ze aan in Neuengamme. Ze worden in twee groepen ingedeeld: zeventig, onder wie mijn vader, krijgen een Torsperre en veertig worden ‘zur Arbeit Eingesetzt’ in Hamburg. Mijn vader dus niet. Hij is in het kamp opgehangen en vervolgens gecremeerd.”

Zijn zoon heeft zich jarenlang ingezet om het transport uit de vergetelheid te halen. „De SS wilde alle sporen uitwissen en liet bijna vier ton administratie in het crematorium verbranden. Daarmee was veel bewijs verdwenen. Na de oorlog verklaarde een oud-gevangene die als administratief medewerker in het kamp had gewerkt dat het een transport uit Amersfoort was. En daarmee verdween het hele verhaal van Groningen onder de tafel. Ik ben er bijna dertig jaar mee bezig geweest iedereen ervan te overtuigen dat die verklaring niet klopte.”