Tranen bij plaatsing van 13 stolpersteine in Groningen. 'De familie Bollegraaf is terug in de Folkingestraat'

Drukte voor de Folkingestraat 35. Een steeds meer mensen verzamelen zich voor het huis, waar vroeger de familie Bollegraaf woonde. De straat ligt ineen voormalige Joodse buurt, met de Joodse synagoge op een steenworp afstand.

Eerder op de middag werden er vier Stolpersteine – herdenkingsstenen voor slachtoffers van het nationaalsocialisme in de Tweede Wereldoorlog – gelegd bij nummer 10. Daar woonde een van de dochters van de familie, samen met haar man en kind. Nu zijn de negen struikelstenen bij nummer 35 aan de beurt. Gedenkstenen, voor de familieleden die nooit meer terugkwamen uit de concentratiekampen.

Ook mensen die toevallig voorbijlopen blijven even staan. Voor velen is het een belangrijk moment. ,,Ik heb er vrij voor genomen’’, zegt een van de omstanders. Twee politiemannen verderop in de straat houden de ceremonie in de gaten. Ondertussen spelen de Sheyne Sisters, bekend van hun Jiddische liedjes, vol passie op hun viool en accordeon. Tijdens de meer snellere liedjes dansen en klappen de omstanders vol overgave. In de geest van de familie Bollegraaf.

De muziek is betekenisvol, want de drie broers Ruben, Levie en Jacob vormden voor de Tweede Wereldoorlog samen met drie andere niet-Joodse muzikanten een muzikaal genootschap: de Bolly Band. Ze traden op in verschillende plaatsen, van Groningen tot Sappemeer en Borger. De band speelde bij toneeluitvoeringen, tentoonstellingen en sportevenementen. Een paar jaar later zouden ze geen muziek meer maken op feesten, maar in het kamporkest van vernietigingskamp Auschwitz. De broers overleefden het concentratiekamp niet, net als hun zussen en ouders die er ook werden vermoord.

In totaal verdienden vijf van de zeven kinderen Bollegraaf hun brood als muzikant. Het muzikale gezin woonde aan de Folkingestraat 35, waar vader Simon Bollegraaf een kledingzaak had. Met de ontwikkelingen in nazi-Duitsland in 1939 zette het gezin in de krant alleinstrumenten te koop. Het leek erop alsof ze wilden vertrekken, maar ondanks de angst besloten ze te blijven. De instrumenten werden niet verkocht en ze bleven, ook tijdens de oorlog, muziek maken. Maar in 1942 viel het doek: de kledingzaak werd gesloten door de Duitsers en de familie kreeg een muziekverbod opgelegd. In datzelfde jaar werden ze naar Auschwitz gedeporteerd.

Terug naar vandaag de dag. Ger Bollegraaf neemt het woord. Hij probeert de aanwezigen en donateurs van de inzamelingsactie voor de stenen te bedanken, maar moet om de twee zinnen geëmotioneerd stoppen. Hij presenteert een boek over de familie Bollegraaf, geschreven door Alex Alferink uit Nijverdal (Overijssel), dat na veel zoekwerk tot stand is gekomen.

De struikelstenen worden geplaatst en daarna onthuld. Ook wethouder Mirjam Wijnja (GroenLinks) van de gemeente Groningen is aanwezig en vertelt het familieverhaal: ,,Je gaat toch nadenken over ‘wat als’. Wat als de familie toch had besloten om te vertrekken in 1939? Maar dat maakt nu niet meer uit.’’

Met tranen in de ogen en met de muziek op de achtergrond wordt gekeken naar de negen namen die gegraveerd staan op de platen van messing. Geboortedatum, deportatiedatum en sterfdatum. Ook bij de minuut stilte en het gedicht van Martha Nieswaag, een achternicht van de Bolly Band-broers, komen de zakdoeken tevoorschijn.

Ger Bollegraaf spreekt de laatste woorden voor het huis waar ooit een Joods gezin muziek en kleding maakte: ,,Ik ben blij. De familie Bollegraaf is terug in de Folkingestraat.’’