'Werkte mijn oma tijdens de oorlog in het Scholtenhuis?' Marijke (42) uit Middelstum gaat in haar podcast Fout Bloed op zoek naar het antwoord

‘Je oma werkte bij het Scholtenhuis’. De zoektocht van Marijke Meems naar het oorlogsverleden van haar oma begon in 2022 met deze ene zin, uitgesproken door haar vader. Het Scholtenhuis? Mijn oma? Gevolgd door de onvermijdelijke vraag: maar wat deed ze daar dan?

Het Scholtenhuis, dat decennialang mede de aanblik van de Grote Markt bepaalde, bestaat niet meer. Het statige huis dat de Groninger landbouwindustrieel Willem Albert Scholten eind negentiende eeuw liet bouwen was tijdens de Tweede Wereldoorlog het hoofdkwartier van de Duitse Sicherheitsdienst. De bevolking noemde het ook ‘het voorportaal van de hel’, omdat er veel verzetsstrijders werden gemarteld. Het Scholtenhuis werd tijdens de bevrijding van de stad in april 1945 vernietigd.

Meems zoekt in haar vijfdelige podcast Fout Bloed, die vanaf januari 2025 – ook bij Dagblad van het Noorden – is te horen, naar antwoorden. Werkte haar oma werkelijk in het Scholtenhuis? Zo ja, wat voor werk deed ze? Was ze getuige van de martelingen van verzetsstrijders? Hoorde ze hun kreten? Sprak ze met SD’er Robert Lenhoff die ook de Beul van Groningen werd genoemd?

„Ik weet het niet. Ze glimlacht. De theatermaker zit aan een picknicktafel in haar tuin onder de schaduw van een forse kastanjeboom. Haar vierjarige dochtertje springt op een trampoline. „Ik weet alleen dat ik dit verhaal moet vertellen. Voor mezelf.” Ze knikt naar haar dochter. „En voor haar.”

Haar oma Tekkelina Dijk van moederskant overleed in 1993 op 84-jarige leeftijd in Zuidlaren. „Ik was toen tien. Ik herinner me haar als een oma met een knot, een grote bril en een bloemetjesjurk.” Uit een zak van bruin papier haalt ze een stapel oude foto’s tevoorschijn. Op een van de foto’s – in de oranje waas die de jaren zeventig zo kenmerkt – staat haar oma. Inderdaad: knot, grote bril en bloemetjesjurk. Maar had ze ook fout bloed?

Dat is allesbehalve zeker. „Mijn oma heeft de huishoudschool gedaan dus er is een grote kans dat ze bijvoorbeeld als schoonmaakster in het Scholtenhuis werkte. Men moest destijds ook gewoon de kost verdienen. Waarschijnlijk werkte ze eind jaren dertig in de militaire kazerne in Zuidlaren die tijdens de oorlog door de Duitsers werd gevorderd. Wellicht werd ze vervolgens naar het Scholtenhuis overgeplaatst.’’ Ze haalt haar schouders op. „Ik weet het niet.”

Haar oma kan ze het niet meer vragen. Haar moeder, die ook is overleden, sprak er nooit over. „Het was mijn vader die me in 2022 vertelde dat oma in het Scholtenhuis had gewerkt. Dat had hij van mijn moeder gehoord. Meer wist hij ook niet.”

Ze sprak met familieleden, maar niemand die duidelijkheid kon geven. „Ik zou zo graag willen dat iemand anders dan mijn vader kon bevestigen dat ze daar heeft gewerkt. Ze moet er veel hebben meegemaakt en met veel pijn en verdriet uit die oorlog zijn gekomen. Daar is ze op een bepaalde manier mee omgegaan en die ervaring heeft ze waarschijnlijk weer aan mijn moeder doorgegeven en vervolgens weer aan mij. Het is niet dat ik een schuldgevoel heb. Maar toch. Zo heb ik een heel duidelijke herinnering van mijn moeder en mijn oma die aan tafel zitten en ruzie met elkaar hebben. Zo was het vaak, er was altijd discussie. Mijn moeder heeft een moeilijke jeugd gehad. Mijn opa overleed kort na haar geboorte. Oma moest dus aan het werk. Ze kon bij twee dames in dienst, maar die zaten niet op een kind te wachten. Ze heeft mijn moeder dus bij een familielid ondergebracht. Daar werd ze slecht behandeld. Misschien dat dit een rol speelde. Ook tussen mij en mijn moeder ging het niet altijd goed. Maar ik kan nu met veel liefde aan haar terugdenken.”

Haar zoektocht bracht haar in contact met kinderen en kleinkinderen van NSB’ers. Mensen die worstelden met een schuld- en schaamtegevoel dat generaties lang door dreunde. „De podcast gaat dan ook over het zoeken naar compassie en over het loslaten van oordelen. Het leven is niet zwartwit en goed of fout.”

Tijdens haar zoektocht naar de tachtig jaar oude sporen sprak ze met historici en familieleden, spitte ze in archieven en bezocht ze Schiermonnikoog waar een groot aantal SD’ers van het Scholtenhuis na de oorlog naartoe vluchtte. „Ik hoop dat er mensen zijn die mij aan nog meer informatie kunnen helpen.”

Kon ze nog maar even met haar oma praten. Ze vond toch een manier om haar vragen te stellen. „Ik ben haar brieven gaan schrijven. Ik bezocht plekken die een rol in haar leven hebben gespeeld, zoals haar geboortehuis en waar ze heeft gewoond. Ook stond ik bij de plek waar het Scholtenhuis stond. En door op deze manier contact met haar te maken vond ik ook rust en ruimte.”