Alle vijftien extremismegerelateerde incidenten vorig jaar in Noord-Nederland kwamen uit de hoek van de antioverheid- en extreemrechtse groeperingen.
Door een onevenredig grote focus van overheden en opsporingsinstanties op het gevaar van jihadisme is er in Noord-Nederland jarenlang onvoldoende aandacht besteed aan het stijgend aantal incidenten uit de hoek van extreem-rechts en anti-overheid.
Dit concluderen onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) in het rapport Fenomeenanalyse Extremisme Noord-Nederland, dat vandaag wordt gepresenteerd: ,,Recente ontwikkelingen op het gebied van extremisme in Noord-Nederland worden, mede door een onevenredige focus op het jihadisme, slechts beperkt (h)erkend op bestuurlijk niveau”, aldus Pieter Nanninga, Léonie de Jonge en Fleur Valk.
Dat is volgens de onderzoekers problematisch, omdat álle vijftien extremismegerelateerde incidenten vorig jaar in Noord-Nederland uit de hoek kwamen van de antioverheid- en extreemrechtse groepen.
Jihadistisch geïnspireerde incidenten waren de laatste acht jaren op de vingers van één hand te tellen in Groningen, Fryslân en Drenthe. En toch gaat driekwart van de informatie die binnenkomt bij de politie Noord-Nederland over radicalisering en extremisme over islamisering, terwijl slechts enkele van de 305 Nederlandse Syriëgangers de afgelopen jaren uit Noord-Nederland kwamen.
Het aantal extremistische incidenten neemt toe in de laatste acht jaren, vooral vanuit anti-overheidssentimenten
Voedingsbodem voor extremisme
De onderzoekers adviseren overheden, politie en Openbaar Ministerie (OM) fors meer aandacht te besteden aan de dreiging die uitgaat van extreemrechts en nieuwe antioverheidgroepen, omdat ,,complexe regiospecifieke zaken in het Noorden, zoals aardgaswinning, windmolenparken, asielcentra, een relatief breed gedragen maatschappelijk onbehagen en anti-Randstedelijke sentimenten een voedingsbodem bieden voor antioverheidsextremisme en (nieuwe vormen van) radicaal en extreemrechts”.
De meeste lokale professionals binnen gemeenten, politie en OM zijn getraind op signalen van islamitisch extremisme. Daardoor zijn ze ‘bedrijfsblind’ voor ontwikkelingen op het gebied van antioverheidsextremisme en extreemrechts, die juist het hardst stijgen.
Ook landelijk is de dreiging vanuit jihadistische hoek duidelijk afgenomen, en tussen 2014 en 2022 was die in Noord-Nederland al ,,relatief beperkt”, aldus de onderzoekers. Toch waren al die jaren de systemen binnen politie en justitie in het Noorden vooral gericht op het noteren van signalen rondom islamisering. Extreemrechts, extreemlinks of dierenactivisme werden in deze systemen op één hoop gegooid.
De onderzoekers: ,,Signalen van jihadistische radicalisering worden snel gemeld, terwijl dat bij antioverheids- en rechts-extremisme minder wordt gedaan. Volgens deskundigen die wij spraken lijkt dit te komen vanwege de sociale acceptatie van de recentere vormen van extreemrechts. Jihadisme vinden mensen ‘spannend, vreemd en dus eng’, aldus een van de gemeentemedewerkers, maar ‘rechts en antioverheid, ja, dat is meer... er zijn meer mensen die dat vinden, dus dan is het allemaal minder erg’. Signalen op rechts, geeft een collega aan, ‘worden niet meteen gesignaleerd als extremisme of radicalisering. Een andere collega geeft een concreet voorbeeld uit een plattelandsgemeente: ‘Nazivlaggen in een huis van een vader met een kind, daar wordt geen melding van gemaakt, want ja, hij is wel een lieve vader’.”
Op Funda stond enige tijd een huis in Stadskanaal te koop met daarin Nazi-attributen en hakenkruizen. In de woonkamer hangt een grote gouden adelaar die in zijn poten een hakenkruis vastgeklemd heeft; het partijlogo van de Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP), de partij van Adolf Hitler.
Kruisbestuiving tussen rechts-extremisme, complotdenken en antioverheidsextremisme
De onderzoekers signaleren een verontrustende trend: kruisbestuiving tussen extreemrechts, complotdenken en antioverheidsextremisme. Voorbeeld daarvan waren de extremistische gedragingen tijdens coronaprotesten waarbij antioverheidsdenken, complottheorieën en extreemrechtse overtuigingen samenkwamen.
,,Radicaal- en extreemrechtse aanhangers zoeken steeds vaker aansluiting bij andere protesten, zoals demonstraties tegen de coronamaatregelen, Sinterklaasintochten en boerenprotesten. Daardoor is er sprake van kruisbestuiving. Ook is de taboeïsering rondom radicaal- en extreemrechts in de afgelopen jaren grotendeels verdwenen. Door de normalisering van radicaal- en extreemrechts wordt deze betrokkenheid echter steeds vaker getolereerd.”
‘Complotuitgeverij’
De in het Groningse Aduard gevestigde uitgeverij De Blauwe Tijger wordt door de onderzoekers genoemd als ,,duidelijk voorbeeld van de kruisbestuiving tussen antioverheidsdenken en extreemrechts”.
,,Dit wordt geïllustreerd door de mediaproducties van De Blauwe Tijger, waar antioverheidsdenken en radicaal- en extreemrechts gedachtegoed vermengen. Zo komen niet alleen complottheorieën als QAnon voorbij in de uitzendingen, maar ook thema’s als het corona- en stikstofbeleid, de schadelijkheid van vaccinaties en 5G-straling en de plaatsing van windmolens langs de N33. Daarnaast worden ideeën over ‘omvolking’ verdedigd en onderhoudt De Blauwe Tijger goede banden met Forum voor Democratie, waarvan voorgangers regelmatig aanschuiven in de mediaproducties.”
Veiligheidsorganisatie NCTV omschrijft De Blauwe Tijger als een doorgeefluik van antioverheidspropaganda, nepnieuws en complottheorieën. De uitgeverij geeft boeken en tijdschrift Epoque uit en produceert tv-uitzendingen en podcasts, waarin allerlei complottheorieën en antioverheidsdenkbeelden worden besproken.
‘Voorpost steunt de boeren’
Die kruisbestuiving tussen corona-activisten, boerenprotesten en antioverheidsdenkers blijkt uit een uitvoerige analyse door de RUG-onderzoekers van duizend berichten op Telegram van extremistische groepen.
Treffend voorbeeld is een Facebookbericht van 19 november 2021 van Kameraadschap Noord-Nederland (KNNL), een regionale afsplitsing van de internationale neonazigroep Blood & Honour. Die oproep voor een demonstratie tegen de coronamaatregelen op de Grote Markt in Groningen werd diezelfde dag gedeeld in meerdere antioverheidskanalen op Telegram, zoals die van de (inmiddels verboden) Bataafse Republiek Groningen en Het Verzetsblaadje.
Een ander voorbeeld is een foto die de rechts-extreme club Voorpost op 4 juni 2022 via Telegram deelde van een vermeend Voorpost-lid met Prinsenvlag in de hand naast een trekker met daaronder de tekst: ‘Zonder boer geen voer!! Voorpost steunt de boeren, steun jij Voorpost?’ Voorpost streeft naar een homogeen Nederlands volk in één staat en eenwording van Nederland, Vlaanderen en Noord-Frankrijk.
Friezen dominant in extreme Telegramgroep
Radicaal- en extreemrechtse Telegram-groepen als FvD Geluiden Groningen en Yonge Broeren sturen berichten door naar antioverheidsgroepen als Wakker Drenthe en Bataafse Republiek Groningen, en vice versa. Telegramkanaal Yonge Broeren wordt gedomineerd door Friese leden. Uit een inhoudsanalyse van Yonge Broeren blijkt dat termen als ‘moslim’, ‘joden’, ‘neger’, ‘blank’ en ‘Nederland’ veel worden gebruikt.
In de Telegramgroep Verbind Lokaal - Groningen - opgericht tegen het coronabeleid - worden racistische beelden en teksten gedeeld.
Andere noordelijke extremistische organisaties die online zeer actief zijn, zijn Studiegenootschap Erkenbrand Noord-Nederland, Frysk Heidens front, Identitair Verzet 050, Kameraadschap Noord-Nederland, Natsjonalisten Fryslân en United We Stand NL/ Holland.
Antioverheidsgevoelens worden in Noord-Nederland ,,breder gedragen en zijn dus meer sociaal geaccepteerd”, aldus de onderzoekers. ,,Hetzelfde geldt voor radicaal- en extreemrechtse overtuigingen, die in de afgelopen jaren in toenemende mate zijn genormaliseerd. Al met al ontstaat het beeld dat deze vormen van extremisme ervaren worden als meer ‘eigen’ aan onze samenleving. Hierdoor worden ze als minder beangstigend ervaren en niet snel gelabeld als extremistisch. Het vergelijken van jihadisme met extremistische gedragingen rondom boeren en Zwarte Piet gaat veel mensen dan ook te ver, aldus een respondent: ‘Als dat zo blijft, zal de aanpak hiervan achterblijven’.”
In het rapport van de Groninger onderzoekers wordt deze afbeelding op Telegram van de extreemrechtsorganisatie Voorpost gebruikt als illustratie voor de 'kruisbestuiving tussen extreemrechtse groepen en antioverheidsgroepen.'
Complotdenkers potentieel net zo gevaarlijk als jihadi’s
Volgens een medewerker van het Landelijk Steunpunt Extremisme (LSE) - onderdeel van opvangorganisatie Fier in Leeuwarden - komt de ‘bedrijfsblindheid voor rechts en antioverheid’ deels omdat de huidige definities over extremisme zijn opgesteld in een tijd dat het jihadisme domineerde: „Als je in de war bent en psychotisch en je roept ‘Allahu Akbar’, dan ben je sneller extremist, maar met hetzelfde profiel zonder ‘Allahu Akbar’ ben je eerder verward.”
Net als bij jihadisten, zo stelt de LSE-deskundige, is het nodig te erkennen ‘dat de overtuiging dat onze regering bestaat uit bloeddrinkende pedofielen een levensbeschouwing is, een overtuiging die maakt dat mensen iemand anders iets aan willen doen.” Een extremistische overtuiging die potentieel net zo gevaarlijk is als het jihadisme.
Boven een hek dat toegang geeft tot een tattoostudio in het Groninger 'nazihuis' op Funda staat ‘Jedem das Seine’, diezelfde tekst stond boven de ingang van concentratiekamp Buchenwald. In Buchenwald zaten in de oorlogsjaren 238.979. Daarvan kwamen er 56.545 om het leven, onder wie 11.000 Joden.
Politiemonitoring online ‘hobbywerk’
Binnen overheden en de politie is door privacyregels en gebrek aan expertise en capaciteit te weinig zicht op de online activiteiten van extremistische noorderlingen. Een wijkagent bestempelt de online monitoring door de politie als ‘hobbywerk’: ,,Als je een tip krijgt, bekijk je achteraf ook even de sociale media, maar je loopt achter de feiten aan.”
De recent geïntroduceerde ‘digitale wijkagenten’ zouden een te breed takenpakket hebben - van sexting tot internetoplichting - om radicalisering voldoende aandacht te geven.
Volgens de onderzoekers is er sprake van een vicieuze cirkel: gebrekkig zicht op extremisme leidt tot onderfinanciering en dus tot gebrek aan capaciteit en expertise, waardoor het zicht gebrekkig blijft. De radicaliseringsspecialisten binnen de noordelijke overheden en de opsporing kregen al minder budget in vergelijking met hun collega’s in de Randstad - omdat jihadisme een minder omvangrijk fenomeen was in Noord-Nederland.
Staan we er in Noord-Nederland dan héél erg slecht voor op het gebied van extremisme? Onderzoekster Léonie de Jonge: ,,Aan de ene kant is het een heel klein fenomeen dat we niet moeten overdrijven. In dit rapport zoomen we erop in, maar het is nog steeds een randverschijnsel. Het is niet zo dat we er ‘s nachts van wakker moeten liggen, omdat het allemaal zo erg zou zijn in Noord-Nederland, want dat is helemaal niet de conclusie van dit rapport. Wel dat er een stijgende lijn aan incidenten is. Dát moeten we serieus nemen.”
Aanhangers van de Nederlandse Volks-Unie (NVU)
Meeste incidenten in Groningen
Pieter Nanninga: ,,Ook omdat die incidenten wel een breder maatschappelijk onbehagen representeren. In die zin vormen ze het topje van de ijsberg van het maatschappelijk onbehagen en antioverheidsgevoelens, van anti-Randstedelijke gevoelens. De incidenten die we bespreken zijn de meest extreme uitingen van dat bredere ongenoegen.”
Vanaf 2014 tot juni 2022 telde Groningen het meeste aantal extremistische incidenten (41), gevolgd door Drenthe (17) en Fryslân (13).
Dat extremisme in Fryslân een kleiner probleem is, kan beslist niet worden geconcludeerd, zeggen de onderzoekers. Het aantal bij politie en justitie geregistreerde meldingen over extremisme in 2020 en 2021 was in Groningen (274) hoger dan in Fryslân (179), maar Fryslân lag daarmee fors voor op Drenthe (124).
Het grootste aantal incidenten op het gebied van rechtsextremisme vond plaats in Oost-Groningen. Groningen telde veel protestacties van radicaal- en extreemrechts groeperingen rondom de asielopvang in Ter Apel.
Gaswinning leidde (nog) niet tot incidenten
Het rapport is geschreven op verzoek van de noordelijke bestuurders, nadat de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) de felle strijd tegen de komst van windmolenparken typeerde als terrorisme. Dat zette kwaad bloed onder noordelijke bestuurders. De onderzoekers: ,,De gemeenten herkenden zich niet in het dreigingsbeeld van de NCTV. Zij vroegen ons het extremisme in Noord-Nederland in kaart te brengen, omdat zij het gevoel hadden dat dit niet goed werd gerepresenteerd door de NCTV en de landelijke overheden.”
De onderzoekers noemen het ‘opvallend’ dat de gaswinning in Groningen en de zoutwinning in Harlingen (nog) niet hebben geleid tot extremistische gedragingen. ,,De NCTV constateerde dat na de zware aardbeving in januari 2018 de actiebereidheid onder Groningers toenam. Vanaf dat moment mengden ook radicale klimaatactivisten zich in het Groningse aardgasdossier, zoals Code Rood en GroenFront! Hoewel het dossier in de daaropvolgende jaren wantrouwen tegen de overheid voedde en leidde tot diverse protestacties, hebben op dit thema vooralsnog geen extremismegerelateerde incidenten plaatsgevonden.”
Het rapport wordt woensdag gepresenteerd op een congres voor extremismeprofessionals in Noord-Nederland.
Demonstratie Nederlandse Volks Unie (NVU).
Zorgen over grote aantrekkingskracht op jongeren van extreemrechts gedachtegoed
Rechtsextremisme kent inmiddels vele verschijningsvormen: politieke partijen, ultranationalistische groepen, diffuse online groepen, studiebewegingen, leesgroepen, protestbewegingen, sportteams en individuen. Welke clubs zijn actief in Fryslân Groningen en Drenthe?
Kameraadschap Noord-Nederland (KNNL), een regionale afsplitsing van de internationale neonazigroep Blood & Honour, beleefde eind 2015 een wedergeboorte door zich aan te sluiten bij lokale protesten in Oost-Groningen tegen de komst van vluchtelingen.
Enkele KNNL-ers maken nazirock en het kledingmerk Batavica komt ook uit KNNL-kringen. December vorig jaar was de oprichter van Batavica met een kraampje vertegenwoordigd bij een illegale kerstmarkt van Forum voor Democratie in het Drentse dorp Wijster. Op Facebook heeft KNNL 1280 volgers.
De Nederlandse Volksunie (NVU) is ook actief in Noord-Nederland, met name tegen de komst van asielzoekers.
Illegaal wapenbezit
De geheime dienst AIVD heeft oog voor United We Stand, een in Winschoten gevestigde militante afsplitsing van de Finse extreemrechts groep Soldiers of Odin (SOO). SOO organiseert naar eigen zeggen burgerwachten om de ‘eigen bevolking’ te beschermen tegen migranten.
In Fryslân is sinds 2015 de extreemrechtse groep Frysk Heidens Front (FHF) actief, een motorbende-achtige groep van een tiental leden dat opduikt bij demonstraties tegen vluchtelingen. Begin 2017 viel de politie de woning binnen van de FHF-president, op aanwijzingen van illegaal wapenbezit. Op Facebook heeft FHF 628 volgers.
In met name Groningen en Drenthe organiseert het in 2016 opgerichte studiegenootschap Erkenbrand wandelingen, lezingen en borrels voor hoogopgeleiden mensen met nationalistische en radicaal- en extreemrechtse ideeën. Op de Facebookpagina van de noordelijke afdeling van Studiegenootschap Erkenbrand is op 12 juli 2020 een link gedeeld naar een Engelstalig interview met de Nordic Resistance Movement, een pan-Europese neonazigroep die voornamelijk actief is in Zweden, Noorwegen, Denemarken en IJsland.
Voorpost, Identitair Verzet en Pegida - groepen die zeggen te strijden tegen de ‘islamisering van Europa’ - zijn eveneens actief in het Noorden. Identitair Verzet 050 is vooral actief op YouTube.
‘Onvermijdbare burgeroorlog tussen rassen’
Opmerkelijk is de aantrekkingskracht voor jongeren, aldus de onderzoekers: ,,Uit verschillende interviews met praktijkdeskundigen blijkt dat het rechts-extremisme momenteel in trek is onder jongeren. Volgens een medewerker van een Zorg en Veiligheidshuis (ZVH) zijn er bijvoorbeeld veel scholen die aan de bel trekken over jongeren die de Hitlergroet op school uitbrengen of online extreemrechtse content delen.”
De meest zorgelijke stroming - volgens inlichtingen- en veiligheidsdiensten AIVD en NCTV - is het zogenaamde ‘accelerationisme’ – het idee dat een onvermijdbare burgeroorlog tussen rassen versneld moet worden. Deze overtuiging lijkt de laatste jaren aan populariteit te winnen, met name onder jongeren. Volgens de NCTV zijn er een paar honderd Nederlandse jongeren die online dit gedachtegoed propageren. Van deze stroming gaat volgens de AIVD en de NCTV momenteel de meeste geweldsdreiging uit. ,,Noord-Nederland lijkt hierop geen uitzondering te vormen”, aldus de RUG-onderzoekers.
