Beheerder Tamme Kamminga schrok ook van bomenkap Paterswoldsemeer, maar ziet nu dat het meevalt

Zelfs ‘mister Paterswoldsemeer’ Tamme Kamminga schrikt van de kaalslag als hij in de winter ziet hoe waterschap Noorderzijlvest korte metten maakt met de bomen langs het water. Zijn verbazing is inmiddels omgeslagen in tevredenheid: „Het resultaat valt mij honderd procent mee. En dat hoor ik ook van anderen. Het lijkt nog kaal, maar op de grote eilanden in het midden van het meer is nog niet alle groen opgekomen. Volgend jaar is het alweer anders.”

Als beheerder bij het Meerschap is Kamminga vaak te vinden op het Paterswoldsemeer en Hoornsemeer aan de zuidkant van de stad Groningen. Hij wist dat de oevers onder het mes gingen om de waterkwaliteit te verbeteren. En toch.

„Ik moet bekennen dat ik ook even dacht: jongens wat gebeurt hier met die grote machines? Komt dit wel goed? Na 50 jaar al die bomen weg. Een andere aanblik”, zegt Kamminga aan boord van de werkboot van het Meerschap. Dat is namens de gemeenten Groningen en Tynaarlo verantwoordelijk voor beheer en onderhoud van het gebied.

Noorderzijlvest laat ook van alles aanleggen om waterplanten goed tot ontwikkeling te laten komen met natuurvriendelijke (aflopende) oevers met rijshouten beschoeiingen. Bij nieuwe vissenbossen en vissenhotels kunnen meer vissoorten en waterinsecten schuilen en zich voortplanten.

„Het moet allemaal nog tot ontwikkeling komen, maar het systeem functioneert al in de praktijk”, ziet hij. „Ik zie ook reetjes gemakkelijk de wal opklimmen en veel meer eenden die beschutting zoeken bij de eilanden.”

Een ecoloog heeft met roodwitte linten aangegeven welke bomen staan moesten blijven. Voor de andere komen meer compensatiebomen terug dan waartoe Noorderzijlvest volgens de regels verplicht is, zegt omgevingsmanager Gaby Krikke.

Toch leidt de bomenkap tot bezorgdheid bij de Bomenridders Groningen, zegt Jan Pieter Janse van die organisatie. „Bomen zijn onze zuurstoffabrieken, daar moeten mens en dier het van hebben en daar horen we dus voorzichtig mee om te gaan. Ze halen CO2 uit de lucht, bieden woonruimte, zorgen voor verkoeling, vangen fijnstof af, verbeteren biodiversiteit, waterkwaliteit en bodemleven. Onze mentale gezondheid gaat erop vooruit en zo kan ik nog even doorgaan.”

Hij betwijfelt of de compensatie voldoende is. „Maar die komt pas achteraf. Wij zien liever dat ze daar alvast mee beginnen zodra de eerste plannen bekend zijn.”

Hoofdaannemer Oosterhuis bv (Nijeveen) en onderaannemers De Boer & De Groot (Harlingen) en Van Schaik (Ingen, Gelderland) ronden deze maand de waterwerken af, inclusief de noordoostkant, en gaan vervolgens vanaf land verder.

„Om overlast voor recreanten te voorkomen, zouden ze pas in oktober beginnen met de eilanden tegenover de Meerweg, maar er is bijna geen hinder. Ze werken waar mogelijk op één plek tegelijk en maken nauwelijks vaarbewegingen”, zegt Krikke.

Noorderzijlvest is daar blij mee. Het schap kwam in de winter van 2019-2020 in conflict met sporters, recreanten, omwonenden en bedrijfsleven rond het meer, en kan zich geen hinder permitteren.

De gebruikers slaan via de Beweging Recreatie Paterswoldsemeer alarm over plannen voor een ‘moerasgebied’ van 3 hectare. Als blijkt dat het waterschap op den duur misschien wel 25 hectare zo wil inrichten om fosfaten uit het water te halen, bijna 10 procent van de totale wateroppervlakte, ondertekenen bijna 2000 gebruikers in allerijl een petitie.

De Beweging is ervan overtuigd dat het plan een einde maakt aan de recreatiefunctie van het meer, van zwemmen en zeilen tot kanoën, vissen en bootje varen. Terwijl het Hoornsemeer nog geen 50 jaar geleden als recreatieplas is gegraven en het oudste deel, een veenmeer, sinds begin 1900 ook al zo te boek staat.

Toenmalig dijkgraaf Bert Middel trekt het moerasplan in en maakt tegelijkertijd duidelijk dat er wel wat moet gebeuren omdat de waterkwaliteit niet aan de Europese normen voldoet. Dat gebeurt nu in samenwerking met de omgeving, zegt Krikke. „Zodat we de sterke recreatieve functie van het meer behouden.”

Noorderzijlvest was al sinds 2009 met de verbetering bezig. „Sinds 8, 9 jaar ligt er al een natuurvriendelijke oever bij de molen. We hebben de stuw bij de Meerschapsboerderij verplaatst en verbreed, een betere vispassage gemaakt tussen het meer en de Piccardthofplas, een nieuw waterpeil ingevoerd, een slotenstelsel aan de westkant verbreed en voorzien van een ijzerzandfilter. De huidige werkzaamheden vloeien voort uit de derde en laatste planperiode.”

Minder instroom van fosfaatrijk water, betere doorstroming (richting het Hoendiep) en natuurvriendelijke oevers (met waterplanten en vissen die fosfaten opvreten) maken het water gezonder. „De instroom van schoner water uit de Drentse Aa, via de nieuwe ecologische zone van de provincie bij de Meerweg, past precies in ons straatje”, aldus Krikke.

Minder bladeren in het water verbetert de waterkwaliteit ook, zegt ze, omdat rottend blad op de waterbodem fosfaten afgeeft. Vandaar dat op de oevers veel bomen met overhangende takken zijn weggehaald. Meer zonlicht draagt bij aan het goed functioneren van de waterplanten.

De waterplanten, fonteinkruid, liggen op de bodem als het koud is en gaan bij mooi weer drijven. „Daar hebben zwemmers en bootjes last van. Daarom zijn we eind juni begonnen met maaien in de Hoornseplas en op vaarroutes”, zegt Kamminga.

Volgens hem is dat, waarschijnlijk door de kou, later dan anders. „De blauwalg valt tot dusver ook heel erg mee, maar op een warme dag kan het daarmee snel gaan: soms ziet het water er binnen een dag uit als groene snert of yoghurt. Schoner water helpt uiteindelijk ook tegen blauwalg, maar dat is een bacterie die nooit helemaal verdwijnt. Zeker als de temperatuurverhoging doorgaat.”

Onkruid in de rietzoom en op het omliggende land – grote waternavel, Japanse duizendknoop, springbalsemien en berenklauw – is een ander hoofdpijndossier voor het Meerschap.

Dat sluit daarom een van de mooiste plekjes van het meer, tussen Oude Badweg en Hoornseplas, definitief af voor kanoërs. Kamminga: „Er zijn daar veel bomen gekapt en het slotenstel wordt uitgebreid, maar het gebied is ook heel erg besmet met de grote waternavel. Barriers moeten voorkomen dat exotische planten met kano’s mee het meer opdrijven.”

In de noordoosthoek was ook al zo’n gebiedje dicht voor kano’s. Kamminga: „Daar komt in het Halve Manengebied nieuwe recreatieruimte terug. Mensen die de weg goed kennen, hadden daar voor zichzelf een olifantenpaadje gemaakt. We maken het nu voor iedereen toegankelijk.”