Twaalf auto-inbraken in één nacht. Hoe staat het met die nieuwe opvanglocatie die een einde zou maken aan de overlast rond Ter Apel? 'Het gaat veel te traag'

Het was weer raak dit weekend. In de nacht van zaterdag op zondag werd volgens de politie in twaalf of dertien auto’s ingebroken. In Ter Apel, Nieuw-Weerdinge en Ter Apelkanaal zijn autoruiten ingeslagen en spullen meegenomen door twee mannen op een damesfiets.

De winkeldiefstallen, de inbraken en het agressieve gedrag van een kleine groep overlastgevende asielzoekers rond Ter Apel gaan nog altijd door. Ondanks de start van de speciale ‘procesbeschikbaarheidslocatie’ (pbl) die begin juli met hoge verwachtingen is geopend.

In deze sobere opvang volgen asielzoekers met weinig kans op een verblijfsvergunning een versnelde asielprocedure waarvoor ze permanent beschikbaar moeten zijn in het asielcentrum zodat ze niet door de omliggende dorpen kunnen gaan dwalen. Dé oplossing tegen overlast, verwachtten ministerie van Justitie en Veiligheid en de gemeente Westerwolde. Hard nodig ook, want de spanning in met name Ter Apel en Nieuw-Weerdinge is groot.

Twee maanden na de opening is de pbl nog een druppel op een gloeiende plaat. Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) is in juli begonnen met slechts tien bedden. Cijfers over het huidige aantal plekken geeft het COA niet. Bronnen spreken over maximaal dertig.

,,Het gaat niet snel genoeg”, zegt burgemeester Jaap Velema van Westerwolde. ,,En dat heb ik ook bij de staatssecretaris aangekaart. Ik begrijp best dat het ingewikkeld is, maar zo is het niet afgesproken.”

Gevolg is dat het overgrote deel van de ‘kansarme’ asielzoekers (de groep die de meeste overlast veroorzaakt) nog in de normale opvang belandt en bewegingsvrijheid heeft. Gemiddeld verblijft een groep van 100 tot 200 kansarmen in Ter Apel, waarvan dus maar maximaal 30 in de pbl zitten. Terwijl eigenlijk van het begin af aan iederéén uit de doelgroep naar de nieuwe opvanglocatie zou gaan.

Waarom duurt het zo lang? Wat maakt die pbl zo ingewikkeld?

Omdat dit een nieuwe vorm van opvang is, rolt het COA het in deze ‘experimenteerfase’, zoals de woordvoerder het noemt, voorzichtig uit. ,,Ik snap dat ze elke stap zorgvuldig moeten zetten”, zegt onafhankelijk raadslid Herma Hemmen van Westerwolde. ,,Juristen kijken kritisch mee: mag je de vrijheid van deze mensen wel beperken? Als daar een rechtszaak over komt en je wordt teruggefloten, heb je helemaal niets. Maar het gaat veel te traag.”

Hoogleraar immigratierecht Peter Rodigues van de Universiteit Leiden is niet verbaasd dat zo’n pbl moeizaam tot stand komt, omdat vrijheidsbeperking ingewikkeld is. ,,Opsluiten mag in principe niet. Als ze zich niet aan de afspraken houden, verliezen ze het recht op opvang. Daar moet je juridisch goede gronden voor hebben. En hoe ga je handhaven? Bij de htl hebben we gezien dat de inspectie daar zeer negatief over was: het is geen gevangenis.”

De htl is de handhavings- en toezichtslocatie voor lastige asielzoekers in Hoogeveen – in de volksmond ‘aso-azc’. Wie daar terecht komt heeft al problemen veroorzaakt. Bij de pbl gaat het om mensen die alleen nog een asielaanvraag indienen en niets onrechtmatigs hebben gedaan.

,,Dat maakt het nog gevoeliger”, zegt hoogleraar migratierecht Lieneke Slingenberg van de Vrije Universiteit Amsterdam. Slingenberg doet onderzoek naar vrijheidsbeperkende maatregelen bij asielzoekers, onder meer bij de htl. ,,Het is de vraag of hier sprake is van vrijheidsbeperking of vrijheidsontneming. Als een asielzoeker alleen weg kan door zijn recht op opvang en voedsel op te geven, is hij dan wel vrij? Als je afhankelijk bent van dat verblijf, bestaat de optie om weg te gaan alleen in theorie. Daar is veel discussie over.” Bij de pbl lijkt het bovendien dat de wegloper niet alleen geen opvang meer krijgt maar ook geen asielprocedure meer kan doorlopen.

Slingenberg: ,,Vrijheidsontneming mag wel, maar alleen op goede gronden die je alleen individueel kunt bepalen. Een hele groep de vrijheid ontnemen mag vrijwel nooit. Daarom maken ze er in Nederland ‘vrijheidsbeperking’ van, maar de vraag is of dat voor de rechter standhoudt.”

Het COA en het ministerie willen niets zeggen over de voortgang van de pbl. Pas eind september komen ze met een evaluatie. Volgens de woordvoerder van Justitie en Veiligheid onderneemt de staatssecretaris nog geen actie om het proces te versnellen.

,,Dit is de laatste kans voor Ter Apel’’, zegt raadslid Hemmen . ,,Een andere oplossing is er niet. Dat het deze zomer nog relatief rustig is geweest is puur mazzel. De instroom is laag.” Ook de fractievoorzitter van Gemeentebelangen Marco Visscher maakt zich zorgen. ,,Het gaat veel te langzaam, terwijl we toch heel duidelijk hebben gemaakt dat het snel moest.”

Burgemeester Velema heeft net als de raadsleden wel de indruk dat het deze zomer iets rustiger is geweest in Ter Apel. ,,Dat kan te maken hebben met een afschrikwekkende werking van de pbl, omdat iemand die overlast geeft wel meteen daarnaartoe wordt overgeplaatst. Maar het kan ook toeval zijn. De overlast komt altijd in golfbewegingen.”