'Wees niet naïef. Ook in het Noorden ondernemers die crimineel geld witwassen.' Van boerenschuur als drugslab tot illegale bank in het buitenland'

Een bank in Liechtenstein, in handen van een familie uit Groningen, die zich tot 2014 ook nog eens op het bankgeheim kon beroepen van het vorstendom in de Alpen. Jarenlang bleef de bank, eigenlijk een slimme witwasconstructie, uit het zicht van justitie.

Totdat de politie in Groningen wat panden binnenviel na een tip over drugshandel. Agenten vonden papieren over de buitenlandse bank in het belastingparadijs. ,,Er waren maar een paar klanten en die waren allemaal familie van elkaar. En de bank had voor miljoenen euro’s aan hypotheken verstrekt voor panden die waren gekocht in bijvoorbeeld de binnenstad van Groningen, maar ook op het platteland. Die panden werden dan weer deels verhuurd aan andere ondernemers”, vertelt officier van justitie Bas von Bartheld van het Openbaar Ministerie Noord-Nederland.

Von Bartheld vertelt dat er gewoon aktes waren opgesteld met de notaris. ,,Hypotheken van 30 jaar werden er afgesloten tegen een bepaald rentebedrag, maar feitelijk ging het om renteloze leningen en er werd geen aflossing betaald. En waarom vestigt een Liechtensteinse financiële instelling in vredesnaam hypotheken op vastgoed in de provincie Groningen?”

Volgens de 38-jarige officier van justitie is het een van de vele voorbeelden hoe geprobeerd wordt om crimineel geld met een legaal sausje wit te wassen. ,,Er wordt nog wel eens gedacht: in het Noorden gebeurt dat niet, maar dat is onterecht. Ook hier hebben we te maken met gehaaide ondernemers die aan de verkeerde kant van de strafrechtelijke grens staan. Maar die wel op creatieve manieren wegen proberen te vinden om veel geld te verdienen. En dat geld wel weer in onze samenleving pompen.”

Er zijn tal van voorbeelden van dergelijke constructies. Zoals criminelen die cafés opkopen met crimineel geld. ,,En dan constant de bierkraan openzetten. Om maar omzet op papier te creëren. Kapperszaakjes waar nooit een klant komt. Maar waar op papier tal van klanten komen. Die de duurste knipbeurten zouden hebben gehad.”

Het zorgt volgens de officier van justitie dat er op die manier een parallelle samenleving ontstaat. ,,Waar we echt wat mee moeten doen. Want de criminele wereld is een harde wereld waar grof geweld niet wordt geschuwd. En als je dan een buurman ziet die niet werkt, maar wel een grote auto heeft en altijd op vakantie gaat, terwijl je zelf aan het zwoegen bent voor de centen, dan kun je zelf in de verleiding worden gebracht. En het tast sowieso het rechtvaardigheidsgevoel van burgers aan. Ondermijning is echt een vlek die zich ver uitstrekt.”

Ondermijning is dan ook een belangrijk thema voor het Openbaar Ministerie in Noord-Nederland, vertelt Von Bartheld. Het woord zelf is vaag, maar het komt er op neer dat de criminele onderwereld en de legale bovenwereld zich vermengen. ,,Wij hebben in ons gebied uitgestrekte gebieden waar grote schuren gebruikt kunnen worden voor hennepteelt. Er zijn veel boeren die het op dit moment financieel zwaar hebben en het extra geld dan prima kunnen gebruiken en dan in zee gaan met drugscriminelen. Banken opgericht door criminelen. Drugslabs in boerenschuren. We kunnen daar onze schouders niet over ophalen.”

Want, waarschuwt Von Bartheld, ondermijning is een soort fuik. ,,Je komt er wel makkelijk in, maar eigenlijk nooit meer uit. Dan heb je opeens steeds vaker criminelen op het erf staan. Die ook steeds meer eisen en op die manier worden mensen in de criminele wereld gezogen.”

Het OM werkt sinds een aantal jaren veelvuldig samen met andere partijen, zoals gemeenten, het Regionale Informatie- en Expertise Centrum (RIEC), de belastingdienst of de Kansspelautoriteit. ,,Gokkasten zijn ook fantastisch voor criminelen om geld wit te wassen. Want wie controleert nou hoeveel muntjes er in zo’n kast worden gegooid? En vooral door wie: een normale klant of de eigenaar van een gokkast die er crimineel geld in stopt.”

Von Bartheld vertelt dat er geregeld Bibob-onderzoeken worden gedaan. Een Bibob is feitelijk een check naar de achtergronden van bedrijven: klopt het allemaal wel wat daar gebeurt? Het Openbaar Ministerie verstrekt desgevraagd info aan het Landelijk Bureau BIBOB dat dan een advies geeft aan bestuursorganen, zoals gemeenten.

,,Nog even over die gokkasten. Na zo’n Bibob-onderzoek kan de Kansspelautoriteit beslissen om de gokautomaten-vergunning in te trekken. Daarmee voorkom je dat crimineel geld gokautomaten witgewassen kan worden”, vertelt de officier. ,,Dat is ook de belangrijkste les die haal uit ons optreden: je kunt het niet alleen oplossen met het strafrecht.”