Niet alleen het huis is beschadigd

Wat er ook gebeurt. Ze willen hier weg. Ergens wonen waar geen aardbevingen meer zijn.

Weg uit de provincie Groningen. Daar waar de grond beeft. Waar ze hun vader kwijtraakten in zijn strijd tegen de autoriteiten. Die hem oneerlijk behandelden en hem tot wanhoop dreven. ,,Onze vader is overleden door de stress die hij kreeg van de aardbevingen”, zegt Vincent Bernardus resoluut.

Vincent is 21 jaar en zit samen met zijn zes jaar oudere broer Jeremy Bernardus aan de keukentafel in het huis van hun opa. Ergens in Drenthe. ,,Wij wonen niet meer in Bierum. Het huis is onveilig. De muren staan 10 centimeter uit het lood, dreigen om te vallen en er zitten scheuren in de fundering”, zegt hij zonder enige vorm van emotie.

Samen met zijn moeder en twee zusjes van 15 en 18 jaar woont Vincent daarom noodgedwongen op een andere plek. Hij noemt zichzelf een vluchteling. ,,Omdat papa er niet meer is, heb ik de strijd van hem overgenomen.” Hij vertelt dat zijn moeder dat psychisch niet aan kon. ,,Ze heeft gezien wat het met papa deed. Ze moet ook voor de kinderen zorgen hè. En dan in je eentje ook nog met die instanties… Nee.”

Steven Bernardus overleed vorig jaar oktober op 49-jarige leeftijd aan de gevolgen van aderverkalking. ,,Die verkalking treedt op als je veel en langdurige stress hebt. Nou, dat had papa wel. We leven eigenlijk in een triest land als je iemand zo ver kan krijgen”, zegt zijn jongste zoon. ,,Als het allemaal op tijd was opgelost, dan was hij er misschien nog wel geweest”, vult zijn oudere broer aan.

Voor het eerst is zichtbare emotie bij Vincent te zien. Zijn ogen zijn groter. ,,Papa was zenuwachtig voor een hoorzitting, begin november. Hij was ervan overtuigd dat hij te horen zou krijgen dat alle schade zou worden hersteld. Dan ijsbeerde hij door het huis.”

Hun vader zat soms nachtenlang in zijn stoel in de woonkamer. Te waken. ,,Hij vond het verschrikkelijk dat ik en mijn zusjes in een onveilig huis moesten slapen. Hij hield de wacht om ons te kunnen redden”, herinnert Vincent zich.

,,Hij had altijd zijn vaste week. Zo noemde hij dat”, vertelt Vincent. Dan ging hun vader alle instanties bellen. Hoe staat het er voor? Wat gaan we doen? Kunnen jullie garanderen dat mijn kinderen veilig kunnen slapen onder het dak in Bierum? De strijd met de autoriteiten slokten hem volledig op. Naarmate de jaren verstreken, zonder zichtbaar resultaat, werd Steven Bernardus steeds bozer. Steeds gefrustreerder. ,,Papa is veranderd van een vrolijke lieve vader naar een cynische sombere man”, zegt Jeremy. ,,Hij had alleen maar screenshots van Twitterberichten over het onrecht, foto’s van scheuren in het huis. Geen vrolijke dingen.”

Hij schudt z’n hoofd. Het is die herinnering die achterblijft. ,,Dat doet pijn, ja. Je wilt toch liever een leuk beeld van hem.” Een zucht volgt. ,,Het is niet niks”, zegt zijn broertje. Jeremy knikt. Het is niet niks, mompelt hij. ,,Ik heb er wel last van. Dat ik er niet bij was. ’s Avonds voordat ik naar bed ga zie ik wel een uur lang dat beeld van hem in het ziekenhuis voor me.”

Het gezicht van Jeremy ziet er grauw uit. Hij zit wat naar voren gebogen in de eetkamerstoel waarbij zijn schouders onnatuurlijk naar voren steken. Alsof hij de last van de wereld meetorst. ,,Het gaat inderdaad niet zo heel goed met mij.”

Zijn jongere broertje kijkt geschrokken opzij. Dat Jeremy er zo veel last van heeft, ja, daar schrikt ook hij wel van. Jeremy’s vriendin schuift ook even aan tafel. Ze wonen samen in Farmsum. Op 10 minuten rijden van het ouderlijk huis in Bierum. Dat onveilige huis. En toch, zegt Jeremy. ,,Dat was wel fijn. Dan kon ik zo even langsrijden, even bij mijn ouders langs. Nu ben ik wel een uur onderweg”, verzucht de 27-jarige. ,,Wij willen ook zo snel mogelijk weg uit het aardbevingsgebied.”

Even valt er een stilte die verbroken wordt door zijn vriendin. Ze vertelt dat haar vriend somberder is. Afwezig ook. Sinds de dood van zijn vader. ,, Je wordt er ook zo moe van in het hoofd”, zegt hij dan.

Na de dood van hun vader zet Vincent Bernardus alles aan de kant en pakt de handschoen op. Hij stopt tijdelijk met de Zeevaartschool en gaat met de instanties om tafel. Hij overlegt nu al maanden met juristen en schade-experts om er uit te komen. Voor zijn zusjes. Zijn moeder. Zijn vader. ,,En voor mezelf ja.”

Een van die allereerste overleggen staat hem nog goed voor de geest. Hij zat met een bestuurslid van het Instituut Mijnbouw Schade (IMG) om tafel. ,,Die man zei zulke vervelende dingen. Ook over papa, die nog maar net was overleden. Of hij het wel allemaal had begrepen. Dat kwam best wel binnen.” Bernardus ligt een uur na dat gesprek op de spoedeisende hulp van het ziekenhuis. ,,Ik had een hevige paniekaanval. Zweethanden, hoge bloeddruk en een hartslag van 180. Ik stortte echt letterlijk in. Dat had ik nog nooit gehad en daar schrok ik wel van. Ik heb echt gedacht: als dit al na een maand met mij gebeurt, hoe moet het dan voor die mensen zijn die er al jaren inzitten? En voor papa.”

Nu, zes maanden later, lijkt het goed te komen. Op het moment dat we Vincent en Jeremy interviewen, is het alleen nog wachten op een intentieverklaring. ,,Een schikking. Dan zijn we van het huis en de ellende af”, zegt Vincent hoopvol.

Het is de vraag. Want de mannen hebben helemaal nog geen tijd gehad om echt te rouwen. Dus ja, de klap vanwege het verlies kan nog best wel eens komen. Vincent knikt. ,,Misschien wel.”

Even tuurt hij de woonkamer in waar zijn 15-jarige zusje zit te loeren naar haar telefoon. Met haar gaat het niet goed. ,,Ze krijgt intensievere hulpverlening. Het is ook niet raar: Papa is overleden en zij vindt echt dat door de aardbevingen komt. Dat hebben we haar echt niet aangepraat. Verdrietig hoor.”

De onderlinge relatie tussen de broers en zussen staat ook onder druk omdat Vincent zo druk is geweest om zaken te regelen. ,,Elke keer werd er gevraagd: wat gaat er gebeuren? Hoe staat het ervoor? En dan werd ik gezien als de brenger van slecht nieuws.”

,,Mijn zusjes willen gewoon dat de situatie beter wordt”, verklaart Jeremy. ,,Ik vind het heel goed dat Vincent het voor ons heeft opgepakt. Heel knap.” Een voorzichtige glimlach volgt.

Straks is het echt klaar. Na een jarenlange strijd kunnen Jeremy, Vincent, hun twee zussen en moeder er dan een streep onder zetten. Maar van opluchting is geen sprake. ,,We nemen altijd iemand te weinig mee. Dat verlies kan niemand goedmaken. Nooit meer.”

Hoeveel ellende kan een mens verdragen? Dat vragen Monique en Peter Klok uit Roodeschool zich al jaren af.

Het echtpaar vecht al jarenlang voor hun boerderij, die door de aardbevingen als onveilig werd verklaard. Ze moesten eruit en verhuisden naar een huurboerderij in Schildwolde. ,,En toen kwam 2 september”, zegt Monique zuur. Op die fatale avond vorig jaar staken twee kinderen hun onveilige verlaten boerderij uit 1824 in brand. Zelf waren ze op vakantie in de Ardennen. Na jaren niet weg te zijn geweest. ,,We zagen de beelden van onze brandende boerderij op RTV Noord. Echt verschrikkelijk. Ook dat nog.”

De boerderij was gelukkig verlaten. ,,De foto’s en herinneringen hebben we wel meegenomen, maar het voelt niet eerlijk. Wat hebben wij dan misdaan?”, vraagt Monique zich hardop af. Af en toe praat ze alsof haar tranen op zijn. Soms verbeten: ,,Ja, ik heb heel veel gehuild.”

Het gezin is tussen wal en schip beland. De verzekeraar erkent de brandschade niet. De Nationaal Coördinator Groningen (NCG) beweegt ook niet mee. De stress die het met zich meebrengt, is vooral Monique te veel. ,,Je bent er steeds mee bezig.” Ze slikt, op doktersadvies, antidepressiva. ,,En slaaptabletten. Want ik lig ’s nachts in bed te malen: wat als we ook hier weg moeten? De pillen geven een klein beetje rust.” De diagnose: posttraumatisch stress stoornis (ptts).

Ook Peter gaat eronder gebukt. Gebruikt morfine tegen de pijn en slikt maagbeschermers. ,,We leven al jaren in onzekerheid. Niemand die ons kan helpen.”

Het verhaal van de familie Klok is niet een uit een ‘twaalf-in-een-dozijndossier’. Toch vragen ze niet veel, zeggen ze. Gewoon terug wat ze hadden. Niks meer. ,,Ons huis met schuur voor de paarden terug. Een normale keuken. Die hoeft echt geen 25.000 euro te kosten. Gewoon functioneel en netjes. Net zoals een normale woonkamer. Ja, dat kost geld. En dus gebeurt er niks en zijn we alweer vier jaar verder.”

Peter, Monique en de kinderen woonden sinds 2007 in de boerderij in Roodeschool. Vijf jaar later vindt de grote beving van Huizinge plaats. ,,Ik zat met mijn moeder aan de telefoon en stond op uit de stoel om op de bank te gaan zitten. Toen kwam die klap. Enkele vierkante meters plafond vielen naar beneden. Op de stoel waar ik net zat”, vertelt Monique.

Het echtpaar – ‘sinds 1984 bij elkaar’ - houdt de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) nog steeds verantwoordelijk voor de bevingsschade aan hun boerderij. Vier en een half jaar na Huizinge, het is december 2016, krijgen Peter en Monique te horen van het Centrum Veilig Wonen (dat bestaat niet meer) dat de boerderij onveilig is. Er worden twaalf punten als onveilig aangemerkt, drie daarvan worden direct gestut. Zo kon de muur naar binnen vallen. ,,Je kunt je niet voorstellen wat dat inhoudt”, verzucht Monique. Even twijfelt ze of ze het wil zeggen. En dan: ,,We kunnen zo goed samen. Maar wij hebben ook een periode gehad dat de emoties zo hoog opliepen dat het richting een scheiding ging.” Peter knikt. ,,Maar wij gooien de handdoek niet in de ring.” Zij glimlacht. Nee.

Negen maanden later verlaat het echtpaar de boerderij. De situatie is zo onveilig, binnen 24 uur moeten ze eruit.

Hun minderjarige dochters wonen dan al niet meer bij hun in huis. ,,De kinderen hebben twee jaar bij hun oma gewoond in een flatje in de stad Groningen. Wat moesten we dan? Er waren scheuren in het huis. We voelden dat het niet goed zat.” De dwarsbalken waar de slaapkamer van de kinderen op rustte, zaten nog maar 2 centimeter in de muur. De boel stond op instorten. In 2018 gebeurde dat. Een deel van de schuur stortte in.

,,Als je moet kiezen tussen de veiligheid van de meisjes of ze altijd bij je hebben. Dat is toch niet te doen”, zegt Monique vol vuur. En dan: ,,Ze hebben het goed gehad bij oma. Maar ik vind het heel erg dat wij de meiden niet hebben kunnen geven wat wij ze wilden geven.”

Het gaat niet goed met haar ouders, zegt hun dochter, de 21-jarige Kendra een paar dagen later. Volgens haar gaan ze gebukt onder de stress en de uitzichtloosheid. ,,De onzekerheid over waar ze straks wonen. Of ze hun boerderij ooit nog terug krijgen. Het is verdrietig om te zien. Ik zie dat ze meer kibbelen, er zijn kleine ruzietjes. Af en toe een grote ruzie. Dat wil je niet zien als kind.”

Ze legt de schuld grotendeels bij de NAM. Het bedrijf dat ‘haar jeugd- en tienerjaren naar de kloten hielp’. ,,Ik ben veel sneller volwassen geworden dan ik zou willen. Ik maakte me zorgen. Om mijzelf, mijn zus en mijn ouders. Ik vind het verschrikkelijk dat we ons eigen huis uit moesten vluchten. En door die brand hebben we helemaal niks meer. Mijn jeugd zat in die boerderij. Gewoon weg.”

Sinds de beving bij Huizinge zijn er heel veel mensen die geld hebben verdiend aan hun dossier, zegt Peter. Hij probeert niet zuur te zijn. ,,Wij hebben nog steeds niks”, klinkt het dan vlak. ,,En maar wachten totdat er weer een antwoord komt van een van de instanties. Ik vertrouw bijna niemand meer”, vult Monique aan.

Onlangs hebben ze contact met de burgemeester gehad. Voor het eerst hadden ze het gevoel een beetje serieus genomen te worden. Toch blijft ze gereserveerd, want door schade en schande weten ze: niet te veel ergens op hopen. Monique: ,,Ze hebben ook jaren gezegd dat de boerderij zou worden hersteld. En de kleine schuur. Steeds maar weer beloftes die niet na zijn gekomen.”

Een keer werd het zelfs Peter, een ogenschijnlijk zachtaardige man die op rustige en vertrouwde toon spreekt, te veel. Hij schoot uit zijn slof. Voor zijn doen dan, vertelt Monique. ,,Dat was bij een afspraak met de Nationaal Coördinator Groningen. Hij verhief zijn stem.”

Peter: ,,Ik heb niet gescholden hoor. Ik was het wel zat.”

Monique: ,,Toen kreeg hij te horen dat hij moest dimmen. Anders zou er niks meer gedaan worden. Want zo gaan we niet met mensen om, zeiden ze.”

Peter: ,,Ik heb toen maar mijn excuses aangeboden. Wat moet je anders?” Monique heeft de tranen in de ogen als hij dat zegt. ,,Peter moest zijn excuses aanbieden. En wij dan?”

De schade aan de boerderij is duizend maal erger dan een beving, zeggen ze. Door die bureaucratische molen. Ze voelen zich erdoor vermalen. ,,Al die mensen bij de instanties, ze doen vast hun best. Maar ze hebben geen idee wat het met een mens doet als ze je zo laten bungelen.” Monique valt even stil. Peter roert wat in zijn thee en kijkt dan naar zijn vrouw. En dan weer naar z’n mok. ,,Het is gewoon onrechtvaardig.”

Monique en Peter Klok zijn echt ten einde raad. ,,Ik weet ook niet hoe lang we nog in Schildwolde kunnen blijven. We huren dit. Deze week zijn er kijkers. Die komen samen met een makelaar. Waar moeten we dan naar toe?”

Kirsten de Jong is niet verdrietig. Ook niet wanhopig of verslagen. Slapeloze nachten van de stress heeft ze evenmin. In de strijd met de instanties over de versterking van haar huis heeft ze soms zelfs schik. Boos is ze wel. Boos dat dit kan gebeuren. Dat je in Nederland zo behandeld kan worden.

,,Tien jaar geleden had ik niet kunnen verzinnen dat de overheid in Nederland zo met haar burgers om zou gaan. Je verwacht dat je beschermd wordt door je eigen overheid, maar ze werken me tegen’’, zegt Kirsten. Ze zit in de tuin van haar monumentale boerderij Molenheerdt in Siddeburen.

Al jaren proberen Kirsten de Jong (44) en haar man Pieter Bouwman (42) hun Oldambster boerderij veilig te krijgen. Dat begon vier jaar geleden, toen ze contact opnamen met de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) om te kijken of hun huis versterkt kon worden. Dat was niet nodig. Een jaar later opeens wel. Dat bleek toen ze een brief zonder aanhef bezorgd kregen met de boodschap dat hun huis onveilig is en versterkt moet worden. Het huis waar ze met hun zonen Reinald (9) en Meindert (7) wonen. Dat ze zelf van top tot teen verbouwd hebben.

Over de versterking van dat huis hebben ze zelf niets te zeggen. Na twee dagen graven en breken voor de inspectie van het huis concludeerde de monumentenspecialist in zijn rapport voor de versterking dat de glas-in-loodramen in de hal en de vloeren in het voorhuis monumentaal zijn. Klopt niets van, zeggen Kirsten en Pieter. De ramen hebben ze er zelf in gezet en in heel het pand is geen monumentale vloer te bekennen.

,,Dat is de rode draad in het hele verhaal. Niemand vraagt ons wat onze ideeën zijn, wat wij willen. Er wordt niet gevraagd en niet geluisterd’’, zegt Kirsten op verbaasde toon.

Drie jaar na de brief is er nog niets gedaan aan het huis. Niet door de NCG. Wel door Pieter, die de bovenverdieping zelf heeft aangepakt. De versterking wil hij niet afwachten. De slaapkamers van zijn kinderen kunnen niet wachten.

Het versterkingstraject frustreert Kirsten en Pieter. Het duurt veel te lang. ,,We hebben steeds tegen de Nationaal Coördinator Groningen gezegd dat we de snelste manier naar versterking willen. Het kan ons niet schelen met welk project of welke pilot’’, zegt Kirsten.

Het rapport over de versterking van hun huis krijgen ze maar niet. Kirsten regelt een gesprek met Henk Mulder, gemeentesecretaris van Midden-Groningen. ,,Prompt een week ervoor krijgen we het rapport ineens. Heel toevallig vind ik dat. Dan kan het opeens wel.’’

Tijdens de versterking kunnen ze negen maanden niet in hun boerderij wonen. ,,Ik wil het liefst niet hartje winter in een stacaravan met twee kinderen en een man. Wij willen half maart volgend jaar ons huis uit en voor Kerstmis er weer in. Dan moet je nu echt beginnen met voorbereiden.’’

Van die voorbereiding merken ze niets. Na maanden radiostilte over de versterking is Pieter het zat. Hij stuurt een mail naar de NCG. Een scherpe mail, noemt Kirsten het. ,,We hadden geen contactpersoon en Pieter wilde weten wanneer hij langs kon komen om eindelijk eens met iemand te praten.’’

Ze krijgen een brief terug. Dat Pieter de NCG bedreigt en ze de gedragsregels maar eens moeten doornemen. Kirsten is er zichtbaar nog boos over. ,,Dat schoot mij vreselijk in het verkeerde keelgat. Ik snap niet hoe je het uit je toetsenbord krijgt. Het is een bureaucratische aanpak en er zit totaal geen gevoel bij. Ze slaan de plank zo vaak mis.’’

Uiteindelijk kwam het tot een gesprek. ,,Ze gaven toe dat het niet zo had gemoeten. Toch moesten we de emotie los zien van het proces. Dat kan niet. Zij kunnen dat doen. Ze pakken het heel theoretisch aan. In theorie klopt alles wat ze in Den Haag verzonnen hebben, maar het is niet de werkelijkheid. Ze zien niet dat er mensen zitten te wachten’’, zegt Kirsten.

Het stel is het wachten zat. Kirsten en Pieter willen verder. ,,Ik wil geen nieuwe keuken en ik hoef geen nieuwe badkamer. Ik wil gewoon een veilig huis. Regel dat of laat mij dat regelen. We zijn nogal van het zelf aanpakken, maar je kunt niets zelf aanpakken hierin. Wij kunnen wel verder, maar we staan steeds stil omdat we moeten wachten’’, zegt Kirsten.

Ze zijn het zo zat dat ze weg willen. Weg uit het aardbevingsgebied. Weg uit Nederland ook. Het land waar ze ooit zoveel vertrouwen in had. In het gasdossier heeft ze geen enkel vertrouwen meer. De monumentale boerderij staat te koop. Een jaar al. Vertrekken kunnen ze niet zomaar. Iemand moet het pand kopen. Als is het de Nederlandse Aardolie Maatschappij.

Het komt niet alleen door de aardbevingen, benadrukt Kirsten. Ze zijn toe aan een nieuw avontuur. Portugal moet het worden. Ook daar gaat vast wel eens iets mis, maar dan zijn ze van het gedonder in Groningen af. Hoe erg ze ook probeert door te gaan, het versterkingstraject beheerst haar leven wel. Dat beaamt zoon Meindert. ,,Papa en mama hebben het nu niet meer zoveel over de aardbevingen. Vroeger wel. Nu gaat het gelukkig weer over leuke dingen.’’

Ze kan slecht tegen onrecht. Dat is ook de reden dat ze haar verhaal deelt. ,,Ik wil graag dat de rest van Nederland ziet wat hier gebeurt. Als je niet zelf in deze situatie terecht komt, zie je het denk ik niet. Ik denk dat zelfs veel mensen in de stad Groningen geen idee hebben hoe zo’n proces als dit gaat.’’

Zelf had ze er ook niet zo ingestaan als ze niet in het bevingsgebied had gewoond, denkt Kirsten. ,,Ik ben van rechts naar links gaan stemmen. Ik stemde altijd VVD. Daar ben ik helemaal klaar mee. Dit jaar heb ik SP gestemd. Het is niet dat ik tegen de overheid ben, maar mijn vertrouwen in de Rijksoverheid in het gasdossier kan niet meer goedkomen.’’

Katherine Stroebe, hoofddocent sociale psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen, onderzoekt sinds 2016 de gezondheid van Groningers in het aardbevingsgebied. Ze zag gedupeerden van de gaswinning veranderen. Ze zijn murw geworden. Er wordt gesproken door sommige bewoners over het verlaten van het bevingsgebied, anderen namen die stap al.

Uit haar onderzoek blijkt dat gedupeerden met meerdere schades een minder goede gezondheid hebben. Ze hebben vaker last van stress en depressie. Het laatste jaar is er een lichte verbetering in deze groep te zien. ,,Dat zou kunnen komen doordat schadeafhandeling is verbeterd, maar dat is denk ik maar een deel van het verhaal’’, zegt Stroebe.

Ze ziet grote verschillen tussen gedupeerden die al jaren bezig zijn met het schadetraject en bewoners die sinds een jaar of twee schade aan hun huis hebben. ,,Een deel van de bevolking heeft chronische stress. Je kan niet concluderen dat iedereen eraan went.’’

Het vertrouwen in de overheid zijn veel gedupeerden kwijt. Dat noemt Stroebe pijnlijk. ,,Vertrouwen in de overheid is een basaal goed. Ook jongeren zijn dat kwijt. Het is mogelijk dat het weer terug kan komen, maar dan moet de overheid erg haar best doen. De bewoner moet centraal staan en de vergoedingen moeten goed worden geregeld. We zijn er nog niet.’’

Stroebe heeft vooral de impact van schade op de gezondheid van gedupeerden onderzocht. Het meten van de gezondheidseffecten van versterking staat nog in de kinderschoenen. Voorzichtige conclusies durft ze al wel te trekken. ,,Versterking heeft impact op mensen. Gedupeerden bij wie versterkt wordt, voelen zich tijdelijk minder veilig. Bewoners die nog wachten op versterking maken zich ook financieel zorgen en vragen zich af of ze na de versterking terugkrijgen wat ze hadden.’’

De versterking heeft ook impact op gemeenschappen. ,,De een krijgt een nieuw huis, de ander niet. Er is ongelijkheid in wat bewoners krijgen. Daardoor ontstaan sociale conflicten. De versterking wordt heel individualistisch aangepakt. Bewoners mogen er niet met hun buren over praten’’, zegt de hoofddocent.

Stroebe sprak ook met de mensen die werken in het bevingsgebied. Het viel haar op dat experts – bewonersbegeleiders en aardbevingscoaches – niets te zeggen hebben over het beleid. ,,Dat vind ik echt een gemiste kans. Degenen die met bewoners te maken hebben, krijgen niet de kans om mee te denken.’’

De gesprekken met medewerkers van onder meer ministeries, provincies, gemeenten, Nationaal Coördinator Groningen, Instituut Mijnbouwschade Groningen en Staatstoezicht op de Mijnen hebben haar blik op de problematiek veranderd. ,,Het besef dat het systeem niet goed functioneert is er bij de werknemers. Het raakt ze ook. Er zijn veel mensen die empathie hebben met de bewoners. We horen ook dat veel werknemers overspannen raken.’’

Vijf jaar onderzoek doen in het bevingsgebied heeft Stroebe zelf ook veranderd. ,,Bij elke verlenging van het onderzoek twijfelde ik, moet ik wel doorgaan? We tonen al vijf jaar aan dat het echt een schrijnende situatie is. Toch duurt het lang voor er oplossingen komen en de situatie voor bewoners verbetert. Dat is frustrerend. Tegelijkertijd ben ik overtuigd van het belang van ons onderzoek.’’

Stroebe is vooral geschrokken van het systeem dat de aardbevingsproblematiek moet oplossen. ,,Ik ben misschien een beetje naïef begonnen. Je denkt dat we in een democratie leven en misstanden hier worden opgelost. Natuurlijk, de aardbevingen zijn stressvol, maar het is vooral de manier waarop ermee om is gegaan dat zoveel schade heeft veroorzaakt.’’

Psycholoog Janneke Hollander woont en werkt in het aardbevingsgebied. In 2015 begon ze met twee collega’s een wekelijks spreekuur voor mensen met stress door aardbevingsproblematiek. Inmiddels is Hollander de enige van de drie die nog gedupeerden met psychische problemen door aardbevingen behandelt.

Dat doet ze bij haar thuis in ’t Zandt. Daar woont ze mooi en rustig in het groen. Achter haar huis weilanden zover het oog reikt. Dat komt goed uit. De patiënten die in haar tuin schreeuwen vallen dan niemand lastig. ,,Dat gillen gebeurt nogal eens. Even de frustratie en woede er uit.”

De mensen die Hollander helpt, hebben het zwaar. Ze zijn verdrietig, angstig en gestrest. Mannen hebben vaak een verlies van eigenwaarde. Dat ze niet voor de veiligheid van hun gezin kunnen zorgen, vinden ze moeilijk. Vrouwen hebben meer verdriet en voelen zich machteloos. Hollander staat ook echtparen bij van wie de relatie door de aardbevingsstress onder druk staat.

Toen Hollander in 2015 begon dacht ze nog dat ze mensen kon helpen om hun problemen op te lossen. Dat kan niet, weet ze inmiddels. ,,Wat ik wel kan doen, is mensen helpen met al die heftigheid te leven. Met heftige emoties moet je iets. Anders knapt het’’, zegt de psycholoog.

Hollander ziet dat de aardbevingsproblematiek steeds ontwrichtender wordt. ,,Dat heeft met de duur te maken. Mensen kunnen niet weg. Het is een veel te zware last om zo lang te dragen. Ik zie steeds meer mensen met ernstige klachten. Ze kunnen niet meer slapen, hebben fysieke problemen en zijn boos.’’

Gedupeerden moeten het ook steeds meer alleen doen, constateert Hollander. Protesten en acties zoals de fakkeltocht worden niet meer georganiseerd. ,,Het collectief waardoor je gedragen wordt is er niet meer. We kunnen elkaar niet meer zo goed steunen.’’

Dat ziet ze als een groot probleem. ,,De overheid, de Nederlandse Aardolie Maatschappij, Shell en de advocaten gaan wél door. Er is iets compleet mis met ons politieke bestel. De enigen die niet betaald worden in dit spel zijn de gedupeerden.’’