Omdat er elders geen opvangplekken beschikbaar waren, sliepen asielzoekers een paar weken geleden in tenten op het parkeerterrein van het COA in Ter Apel. Foto: Corné Sparidaens
Het kabinet werkt aan een wet die gemeentes kan dwingen asielzoekers op te vangen. Het is dwang die eigenlijk niemand wil, maar waaraan de staatssecretaris in de huidige opvangcrisis niet meer ontkomt. Te weinig gemeentes werken mee, want draagvlak voor asielopvang is schaars.
Burgemeester Roger de Groot van de gemeente Noordoostpolder was woensdag meteen duidelijk. ,,Niet wenselijk”, zei hij nadat staatssecretaris Eric van der Burg bekend had gemaakt in Bant, vlak bij azc Luttelgeest, een locatie te hebben gevonden voor een extra aanmeldcentrum om Ter Apel te ontlasten.
,,Wij hebben een afspraak gemaakt met onze inwoners: we vangen duizend asielzoekers op in Luttelgeest en daar blijft het bij. We doen al genoeg.”
Billenknijpen of gemeenteraad instemt
Een van de oorzaken dat het maar niet lukt om genoeg opvanglocaties te vinden, is dat gemeenten niet verplicht zijn om asielzoekers te huisvesten. Neem dat aanmeldcentrum: al maanden is de staatssecretaris op zoek naar een locatie, de burgemeester van Westerwolde smeekt de collega’s al tijden om hulp. Nu dan eindelijk een locatie is gevonden, is het nog steeds billenknijpen of de gemeenteraad wel instemt.
De staatssecretaris van Justitie en Veiligheid wil daar verandering in brengen, met een wet die gemeenten kan dwingen tot opvang van asielzoekers. Vrijdag schaarde de ministerraad zich achter zijn plan, na de zomer komt hij met een uitgewerkt voorstel. Waarschijnlijk zullen niet alle gemeentes een taakstelling krijgen, maar krijgen provincies de regie om gemeentes aan te wijzen en zo de opvang beter te verdelen.
Nu is het zo dat ongeveer de helft van de gemeentes helpt om de opvangcrisis op te lossen. Sommige gemeentes doen heel veel, andere doen al jaren niets of hebben zelf nooit asielzoekers opgevangen.
Angst voor tweede Ter Apel
Deze ‘dwangwet’ is een omstreden maatregel, die nog door de Eerste en de Tweede Kamer moet. Het kabinet wilde er ook lang niet aan, en blijft spreken van een ‘uiterste maatregel’ als het op vrijwillige basis niet lukt.
Dat het niet lukt, is wel duidelijk. De tekorten in de asielopvang zijn opgeschaald tot nationale crisis, maar nog steeds rijden bussen af en aan naar noodopvanglocaties en zit Ter Apel regelmatig in spanning of iedereen wel een dak boven het hoofd krijgt. En de chaos in Ter Apel maakt het ondertussen alleen nog maar moeilijker om draagvlak te vinden voor asielopvang.
,,We worden een tweede Ter Apel’’, schetste een raadslid in Vlissingen donderdag een doemscenario in het debat over de mogelijke komst van een cruiseschip voor duizend asielzoekers. Ook in Velsen-Noord, waar net zo’n cruiseschip wordt aangemeerd, is de onrust groot. De buurt voelt zich ‘het afvoerputje’.
‘Draagvlak komt pas als locatie er is’
Het zijn felle sentimenten die een gemeentebestuur dat vrijwillig voor opvang kiest voor de kiezen krijgt. Het COA (Centraal Orgaan opvang asielzoekers) probeert op inspraakavonden zorgen weg te nemen. ,,Die gaan vaak over veiligelanders, de vraag of dochters nog wel veilig kunnen fietsen, de angst voor het onbekende”, schetst Alet Bouwmeester van het COA. ,,Draagvlak komt er pas als een locatie er eenmaal is en er geen problemen zijn.”
Dat is bijvoorbeeld het geval in Luttelgeest, een van de oudste azc’s van Nederland. Anders dan in bijvoorbeeld Ter Apel en Budel, waar de omgeving echt last heeft van criminaliteit van veiligelanders, gaat het in Luttelgeest goed, zegt ook burgemeester De Groot. Juist dat kostbare draagvlak wil hij niet riskeren door zomaar afspraken met inwoners te schenden. ,,We gaan een zorgvuldig democratisch proces in. Dit soort zaken moet je doen in goed overleg.”
Dwang is niet goed voor het draagvlak
Als gemeentes worden gedwongen, is van goed overleg geen sprake meer. Daarom betreuren ook het COA en De Groot, die wel vindt dat nu andere gemeentes dan de Noordoostpolder aan de beurt zijn, het feit dat deze wet blijkbaar nodig is. Want dwang is niet goed voor het draagvlak.
,,Ik zie ook wel waar gemeentes mee worstelen”, zegt de Groot. In zijn vorige functie als burgemeester van De Wolden heeft hij aan den lijve ondervonden hoe hoog emoties rond asielopvang kunnen oplopen. In 2016 waren plannen voor een azc in Echten een splijtzwam in het dorp. Uiteindelijk blies het COA daar alles af omdat de instroom afnam, zoals in meerdere gemeentes met vergevorderde azc-plannen gebeurde. Die slechte ervaring met het COA is voor sommige gemeentes ook een reden om niet (meer) mee te werken aan asielopvang.
Ook in verplichte huisvesting statushouders lopen gemeenten achter
De schaduw van de nieuwe wet, die op zijn vroegst op 1 januari ingaat, hing donderdagavond al boven het verhitte debat in de raad van Vlissingen. Laten we maar meewerken, werd door opportunistische raadsleden gezegd, want nu kunnen we tenminste nog wat uit de onderhandelingen slepen. Straks worden we gewoon verplicht.
Uit de onderhandelingen sleepte Vlissingen onder meer de belofte dat de gemeente minder statushouders hoeft te huisvesten. Een opmerkelijke ruil, want juist omdat nog zoveel statushouders geen woning krijgen, zitten de azc’s propvol. Veel gemeentes lopen achter met de huisvesting van statushouders. Terwijl gemeentes al wél wettelijk verplicht zijn om statushouders te huisvesten, lopen velen achter.
Ook dwang is niet altijd een oplossing.
Crisis- en noodopvang in Drenthe en Groningen
In de provincies Drenthe en Groningen zijn in de periode september 2021 - juli 2022 ruim 3.300 plekken gerealiseerd in de (crisis)noodopvang. Dat is naast de reguliere azc’s en ‘overlooplocaties’ voor een nacht zoals in Stadskanaal.
