We moeten uitkijken dat historische kennis niet ondersneeuwt in het geschiedenisonderwijs, zeggen docenten. ‘Je hoeft heus niet te weten waar en wanneer Bonifatius werd vermoord, maar toch eigenlijk wel hoe de ontwikkeling van de grondwet en onze democratie is verlopen.’
Bij welke Friese plaats werd Bonifatius vermoord?
Kandidaten van De Slimste Mens hadden deze week geen idee, tot afgrijzen van jurylid en historicus Maarten van Rossem. Geschiedenis zou verplicht moeten zijn op de middelbare school, stelde hij. Daarmee sloot Van Rossem aan bij een dringende oproep van geschiedenisdocenten aan het vmbo, waar het vak soms helemaal niet meer wordt gegeven: ‘Historisch besef is een basisvaardigheid om te slagen in het leven.’
Is het echt zo slecht gesteld met het geschiedenisonderwijs in Nederland?
,,Het is niet nodig om te weten waar Bonifatius werd vermoord’’, zegt Stefan van der Weide, docent geschiedenis bij Stad & Esch in Meppel. ,,Maar zeker in havo en vwo is de historische kennis wel oppervlakkig geworden. Het gaat veel om of je ontwikkelingen kunt herkennen en mooie antwoorden kunt formuleren. Een beetje een kunstje. Terwijl je toch eerst kennis nodig hebt om inzichten te kunnen toepassen. Als je niet eerst leert rekenen begrijp je ook niets van wiskunde.”
Juist in deze tijd van polarisatie is geschiedenis op school van groot belang, vindt Van der Weide. ,,Historisch denken is kritisch denken. Niet alles zomaar voor waar aannemen. Neem het asieldebat. Als je daarvan de geschiedenis kent, het koloniale verleden van Nederland, komt er meer nuance in. Als je dat niet op school krijgt aangeboden, ga je het niet uit jezelf leren.”
Middelbare scholieren krijgen alleen in de onderbouw verplicht geschiedenis. Op het vmbo basis en kader is geschiedenis dan ook nog onderdeel van het bredere vak ‘mens&maatschappij’ en wordt het al niet eens meer aangeboden als examenvak.
Te weinig aandacht voor vmbo
,,Dat is heel problematisch”, zegt Simon van der Wal, docent op de lerarenopleiding geschiedenis aan de NHL Stenden in Leeuwarden. ,,Daar is veel te weinig aandacht voor. Het gaat vaak over de bovenbouw, maar nooit over het vmbo. Terwijl kennis in zo’n samengesteld maatschappijvak met aardrijkskunde en economie ondersneeuwt in algemeenheden of erger: heel onsamenhangend wordt.”
Van der Wal doet naast zijn werk aan de Rijksuniversiteit Groningen promotieonderzoek naar de historie van de lerarenopleidingen geschiedenis. Daarin ziet hij die discussie over het gebrek aan feitenkennis steeds weer terugkomen.
,,’Leren ze nog wel wat op school?’, zeggen mensen dan. Halverwege de jaren negentig hield de VPRO een enquête over historische kennis en was de uitslag dramatisch. Daarna concludeerde een commissie dat het onderwijs te thematisch was en het historische overzicht, de chronologie, ontbrak.”
‘Van Rossem provoceert graag, maar heeft ook wel een punt’
Tegenwoordig wordt geschiedenis gegeven in tijdvakken. Maar omdat diezelfde commissie concludeerde dat ‘historisch denken’ belangrijker was dan het oplepelen van dorre feiten, worden per tijdvak alleen de ‘kenmerkend aspecten’ onderwezen: de grote lijnen.
,,Maarten van Rossem provoceert graag”, zegt Van der Wal. ,,Maar inderdaad, de historische kennis is wel wat ondergeschikt geraakt aan het aanleren van vaardigheden en de grote nadruk op het maatschappelijk nut dat geschiedenis zou moeten hebben. Het verhaal van de geschiedenis van Nederland, de Opstand, Napoleon, Thorbecke, de Tweede Wereldoorlog: dat is waar het vak over gaat. Die kennis dient nu meer als decor bij het oefenen van vaardigheden. Het gaat niet minder om de historische kennis zelf.”
Is historische kennis nodig als alle feiten in je broekzak zitten?
Aan de andere kant: is het in een tijd als deze nog wel nodig om feiten te kennen, als je alle kennis van de wereld in je broekzak hebt zitten en met een druk op de knop bereikbaar is? ,,Dat is een gevaarlijke gedachte”, zegt Van der Wal. ,,Je kunt niet iets opzoeken als je helemaal niet weet wát er allemaal op te zoeken is.”
Ook binnen het vakgebied ziet Van der Wal steeds meer kritiek op de huidige vorm van onderwijs. ,,Er is een commissie onder leiding van vakdidacticus Carla van Boxtel bezig met aanpassingen. Zij stelt ook dat we moeten uitkijken dat historische kennis niet ondersneeuwt. Je ziet een beweging terug naar de inhoud.”
Ontwikkeling grondwet en democratie
Uiteraard is ook docent Stefan van der Wiel groot voorstander van het verplicht stellen van geschiedenis op de middelbare school. ,,Ik preek natuurlijk voor eigen parochie, maar dat zou een hele goede ontwikkeling zijn om leerlingen op te leiden tot kritische en verantwoordelijke burgers. Daarvoor hoef je niet te weten waar en wanneer Bonifatius is vermoord, maar wel hoe de ontwikkeling van de grondwet en onze democratie is verlopen.”
