Een wasstraat of nagelstudio met enorme omzet, maar nauwelijks klanten. Criminelen in Groningen gaan te veel hun gang. Zo wil stad en ommeland het 'minder leuk maken' voor ze

Schietpartijen, hinderlijke drugshandel, gevaarlijke productielocaties voor drugs en louche pandjesbazen: criminaliteit wordt steeds zichtbaarder in de maatschappij. Soms met ontwrichtende gevolgen en dan is er sprake van ondermijning. ,,Criminelen houden zich niet aan grenzen. Het is belangrijk om verbanden te leggen. De mensen achter een drugslab in Pekela hebben mogelijk in de Stad contacten voor de handel’’, zegt burgemeester Klaas Sloots van de gemeente Stadskanaal, een van de voortrekkers van de samenwerking.

In Stad en Ommeland is ondermijnende criminaliteit aan de orde van de dag, bleek vorig jaar uit het rapport Groningse praktijken.

De onderzoekers Pieter Tops en Edward van der Torre signaleerden relaties tussen drugscriminelen in de stad Groningen en drugsproducenten of -importeurs in het Ommeland. ,,Het platteland is zeer interessant voor de productie van drugs’’, aldus Sloots. ,,De afgelopen 4,5 jaar groeit het aantal boeren dat stopt. Hun werktuigloods staat leeg, vaak op een wat afgelegen plek. Criminelen willen die maar al te graag huren voor hennepteelt of de productie van synthetische drugs.’’

Alleen al in Stadskanaal worden jaarlijks een stuk of zes grotere hennepplantages opgerold. Eind juni werd na een brand in een schuur in buurgemeente Pekela een drugslab ontdekt. De gemeenten gaan met stoppende boeren en andere vastgoedeigenaren in gesprek. ,,Zodat ze weten wat ze moeten doen als er iemand voor de deur staat die de schuur wil huren of als ze een briefje in de bus krijgen met een dergelijk verzoek.’’

De Stad is een belangrijke afzetmarkt voor de drugs die op het platteland worden gemaakt. ,,Er heerst een stevige dynamiek tussen Stad en Ommeland. Groningen heeft een 24-uurs economie, er is altijd vraag naar drugs.’’ Tijdens simpele observaties op straat ontdekten de onderzoekers dat drugs altijd dichtbij zijn en heel gemakkelijk te krijgen.

Ondermijning begint bijna altijd met drugs. Zware, georganiseerde criminelen maken voor hun illegale activiteiten gebruik van legale bedrijven en dienstverleners waardoor onder- en bovenwereld met elkaar vermengd raken. Ze wassen het misdaadgeld wit in de ‘gewone’ wereld.

Dat kan leiden tot ontwrichtende situaties. ,,Stel, zo’n crimineel koopt een horecapand. Hij zorgt op papier dat de omzet hoog is, waardoor hij geld witwast. Omdat het pand deels is verworven met crimineel geld zijn de kosten laag en is de exploitatie dus goedkoop. Terwijl een collega-ondernemer een torenhoge hypotheek heeft of een hoge huurprijs. Die kan nooit tegen zijn concurrent op. Als dergelijke dingen op grote schaal gebeuren, werkt dat ontwrichtend voor de maatschappij.’’

De voorbeelden zijn legio: kapsalons en nagelstudio’s die grote omzetten opvoeren terwijl er amper een klant over de drempel komt, wasstraten met fictieve inkomsten. De illegale praktijken gaan gepaard met toenemend geweld en onveiligheid voor derden (schietpartijen, intimidatie, gevaarlijke drugslabs in woonwijken) met grote gevolgen voor het maatschappelijk leven. De roep om aanpak wordt groter.

Groningen doet, net als veel andere gemeenten, te weinig om criminele praktijken in de kiem te smoren, blijkt uit de rapportage van Tops en Van der Torre. Veel gemeenteraadsleden zijn nog niet doordrongen van het belang van een brede aanpak, terwijl zij wel over het geld gaan. Dat moet anders, meent ook Sloots. ,,Stel een kleinere gemeente wil twee fte’s erbij voor de aanpak van ondermijning. Dan praat je over jaarlijks drie ton aan kosten. Voor dat geld kun je ook een zwembad openhouden. Waar kies je dan voor als raadslid?’’

Om een completer beeld te krijgen van de hele provincie stellen Tops en Van der Torre ook een ondermijningsbeeld op van de regio. De uitkomsten worden eind oktober in Hoogezand gepresenteerd aan de raadsleden van de tien gemeenten. ,,Iedereen moet doordrongen worden van het probleem. Criminaliteit speelt zich af in het schimmige, is niet zo zichtbaar als de sluiting van een zwembad. Maar ondermijning kan wel heel ingrijpend zijn voor burgers’’, aldus Sloots. Ook de provincie en de waterschapen (‘ogen en oren op het platteland) doen mee aan de samenwerking.

Sloots zit in de kernploeg die het gezamenlijke beleid gaat ontwikkelen. Net als Wendy Scholten, hoofd van RIEC Noord, het Regionaal Informatie en Expertise Centrum Noord waarin politie, OM, belastingdienst (FIOD), gemeenten en andere organisaties al langer samenwerken. ,,Je ziet het pas als je het door hebt’’, zegt zij. Met campagnes als ‘Niet onder mijn neus’ wijzen de samenwerkende organisaties burgers op vreemde praktijken die mogelijk voortvloeien uit misdaadpraktijken. Scholten ziet een kentering. ,,Steeds meer gemeenteraden en ambtelijke organisaties hebben aandacht voor criminaliteit en ondermijning.’’

Met bestuursrechtelijke stappen (niet afgeven of intrekken van vergunningen, sluiten en onteigenen van woningen) kunnen gemeenten het misdadigers knap lastig maken. ,,We willen er bovenop zitten. We zoeken het vaak in de horeca en bij louche autohandelaren, maar ook in bijvoorbeeld vakantieparken.’’

De samenwerking is ook van belang gezien de schaarste aan deskundig personeel. ,,Organisaties vullen elkaar aan en kunnen van elkaar leren, hoeven niet alles opnieuw uit te vinden’’, aldus Scholten ,,Beter goed gejat dan slecht bedacht.’’

Groningen heeft al ervaring opgedaan met een aantal groepen rivaliserende jongeren en de aanpak voor jonge, beginnende criminelen of jeugd die dreigt te bezwijken voor groepsdruk of het snelle geld. Kansarme jongeren wordt met speciale programma’s als YouChoose houvast geboden. ,,We willen hen helpen een bestaan op te bouwen met structuur en werk’’, zegt Arjan Hof, hoofd van de afdeling openbare orde en veiligheid van Groningen en lid van de kernploeg.

Wie niet openstaat voor hulp krijgt de instanties achter zich aan, waardoor de criminele speelruimte kleiner wordt. ,,De Stad heeft een kleine categorie jongens en meisjes van wie je weet dat als je ze nu niet stoppen ze straks in het zware milieu zitten’’, aldus Hof. ,,Voor deze groep starten we een speciale aanpak.’’

Er is volgens hem nog een lange weg te gaan. ,,Het valt niet mee. Als je hebt ervaren dat je 2000 euro per week krijgt voor het afleveren van pakketjes is de stap naar werken in de supermarkt voor 5 euro per uur wel heel groot.’’ Volgens Hof gaat het wat jongeren betreft niet louter om stadse problematiek. ,,Vergis je niet in de ernst van de situatie in het Ommeland. Daar is het alleen wat minder zichtbaar.’’

Misdaad uitbannen is een illusie, beaamt Sloots, maar er is wel ambitie: ,,We gaan het minder leuk maken voor criminelen. We willen niet in Brabantse toestanden terecht komen.’’