Hoe moet het verder met de kleine kustvissers 'op' Lauwersoog? Barbara (53): 'De haven gaat kapot'

Een zonnige dag in Lauwersoog. De frisse wind suist langs ’t Ailand, ‘viswerkplaats’ en restaurant op de havenkade. Op het terras staan de bloemetjes in oude plastic bakken van de visafslag. Afgekeurd, of opgevist op zee, net als een half juttersmuseum aan boeien, scheepsgerij en schelpen in het restaurant. ,,Op het wad vind je wel eens wat’’, zegt uitbaatster Barbara Rodenburg droogjes.

Ieder weekend opent ’t Ailand zijn garagedeuren (en keuken) voor gasten. Op weekdagen fungeert het als kantine voor personeel, dat de oesters schoonmaakt in het naastgelegen pand. Een van de bruine houten tafels staat voor een raam met weids uitzicht over de Waddenzee. Als ze niet zelf het wad op is om te vissen, kijkt Barbara Rodenburg-Geertsema (53) hier uit op haar ‘favoriete werkplek’.

Maar het toekomstbeeld van de vissers stemt haar somber. ,,De haven gaat kapot. In de weekenden zijn er zo weinig schepen. Terwijl: de haven moet het hebben van volume. Met elkaar houden we het draaiende. Als er niet genoeg kotters aanvoeren, valt er ook geen brood te vinden voor toeleveranciers, van het ijs voor onze vis tot onderhoudsbedrijven. Dan verdwijnt uiteindelijk ook de visafslag en wordt het hier een museum, uitsluitend nog goed voor recreatie en toerisme.’’

De onzekerheden en zorgen stapelen zich rap op voor de kleine kustvisserij op het wad en boven de eilanden. Het was al lastig een goeie boterham te verdienen met stijgende brandstofkosten en sterk wisselende opbrengstprijzen, maar nieuwe richtlijnen en regels maken het er nog moeilijker op.

De meest acute bedreiging zijn de plannen van de Europese Unie om de ‘bodem beroerende’ visserij te verbieden. In kwetsbare Natura 2000-gebieden zoals de Waddenzee zijn vissers op garnalen en ander zeebanket volgens Brussel een bedreiging voor de natuur. Met hun netten zouden ze de zeebodem verstoren en daarmee de onderwaterflora en -fauna.

Maar voor de vissers is het dreigende verbod met ingang van 2024 de dood in de (garnalen)pot. De bodemvisserij komt dan tot een halt, vrezen Rodenburg en haar collega’s. De visserij staat dan ook lijnrecht tegenover Brussel. Daarbij in de rug gesteund door minister Piet Adema (ChristenUnie) van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Het kabinet vreest dat de Europese plannen de Nederlandse garnalenvisserij de kop gaan kosten.

Die politieke steun is welkom, want die spreekt bepaald niet vanzelf. Integendeel: op heel veel andere fronten voelen de vissers zich in de steek gelaten door de Nederlandse overheid. In de loop van de jaren zijn steeds grotere delen van het wad tot kwetsbaar en dus verboden gebied verklaard. En dat wordt er niet beter op, nu de verzamelde natuurorganisaties naar de rechter zijn gestapt om de teugels nog verder aan te halen.

Zelf leveren Barbara en echtgenoot annex compagnon Jan (52) de zeebaars en harders die ze vangen tegenwoordig al af aan de visafslag in Wieringen in plaats van die in thuishaven Lauwersoog. ,,Zover zijn we inmiddels verdreven naar de westkant van het waddengebied. Verboden gebieden maken een rendabele nettenvisserij vanuit Lauwersoog onmogelijk’’, verzucht Barbara. En het einde is nog niet in zicht, want met elk succesje dat ze boeken bijten de natuurorganisaties harder door.

Voor de vissers voelt de handhavingsprocedure van de natuurorganisaties om het wad nog verder af te grendelen als een steek in de rug, zegt Rodenburg. ,,Wij dachten dat we nog met elkaar in gesprek waren. De laatste jaren hebben we in goed overleg al heel veel vooruitgang geboekt met convenanten over onder meer de mossel- en garnalenvisserij. Maar ineens staan we nu tegenover elkaar.’’

De visserij wordt gemangeld tussen onwil van de natuurorganisaties en onbegrip bij de overheden, vindt Rodenburg. Vooral de invoering van de natuurbeschermingswet heeft het tij voor de vissers doen keren. ,,Die heeft gezorgd voor een enorme juridificering. De wet geeft heel veel juridische macht aan de natuurorganisaties, hoe klein ook. Feitelijk kan elke groep biologiestudenten die een stichting opricht en zegt dat ze voor het wad opkomt, tegenwoordig procederen tegen alle visserijvergunningen. Je ziet dat de overheden zich daarop instellen, want die hebben geen trek in lange en dure procedures met grote kans dat ze onderuitgaan bij de Raad van State. Zonder instemming van de natuurorganisaties wordt er geen natuurvergunning meer verstrekt.’’

Rodenburg weet waar ze het over heeft, want ze komt als afgestudeerd bosbouwkundige zelf uit ‘de natuur’ en heeft zich jaren beziggehouden met groene wetgeving.. ,,Veel van de mensen die ik nu tegenkom in allerlei overleggen zijn studie- of vakgenoten van me. En op zich zijn ze ook allemaal heel begripvol en meegaand als je ze jouw situatie voorlegt. Maar als het erop aankomt, kiezen ze toch weer voor de weg van juridisch verzet. Het lijktwel een familieruzie, waarbij het op een of andere manier niet lukt om het samen op te lossen. Dat terwijl we als maatschappij voor een enorme uitdaging staan. We kunnen het tij alleen keren door samen de schouders eronder te zetten.’’

Terwijl: voor een florerende waddennatuur is een visserijverbod helemaal niet nodig, zegt Rodenburg. Het beeld van viskotters die met kettingen de zeebodem omploegen, staat ver van de realiteit. De bodemverstoring van garnalenkotters is volgens haar minimaal. De vissers werken met een klossenpees die over de bodem ‘veegt’, in plaats van met kettingen.

,,De schade van de visserij valt in het niet bij die van een zware storm of ijsgang op zee. Moet je eens kijken wat er dan aanspoelt aan scheermessen en schelpen. Bovendien: wij vissers zijn niet doof voor kritiek, hè. We steken er heel veel tijd en moeite in om bodemberoering en ook bijvangst van ondermaatse jonge vis te verminderen. En daarin zijn nog wel stappen te zetten. We kunnen minder vaak en rustiger ‘trekken’, of met lichtere motoren varen. Maar dan moet je daar wel in kunnen investeren en dat lukt niet als de verdiensten nog verder onder druk komen te staan. Bovendien weet je niet of je de komende jaren nog wel mag vissen. De harde opstelling van natuurorganisaties maakt het voor vissers alleen maar moeilijker om te investeren in verduurzaming.’’

Rodenburg blijft hopen op toenadering tussen overheden, visserij en natuurorganisaties. ,,Zolang we niet verdronken zijn, heeft het zin om te pompen. Er moet meer aandacht komen voor wat wél kan op het wad. Wij mogen nu op een aantal plekken oesters rapen. Maar als je ziet hoelang we daarover hebben moeten soebatten en aan hoeveel regels dat is gebonden... Zo’n vergunning wordt op de persoon afgegeven. Je mag bij de gratie Gods een vervanger aanwijzen, maar dat mag maar één vaste persoon zijn, niemand anders. Wat kan het die Waddenzee nou schelen wie er in de boot zit?’’

,,Ik ben visser geworden omdat ik het een prachtig en eerzaam beroep vond. En dat is niet veranderd. We zijn in Nederland gezegend met een heel productieve Noord- en Waddenzee. Zolang de zon schijnt, is er plankton: bron van alle leven op zee. Er ligt hier onder handbereik een grote rijkdom aan voedsel, in een tijd dat we ons eten van over de hele wereld invliegen. Ik zie het haast als een morele plicht om dat te benutten’’, zegt ze haast filosofisch, terwijl ze bedenkelijk door het raam naar de Waddenzee kijkt.

,,Voedsel voor onze deur, mooier kan eigenlijk niet.’’