Bezwaarmakers kunnen bouwprojecten eindeloos vertragen of zelfs torpederen. Illustratie: Job van der Molen
Tegen het woningtekort bestaat maar één remedie: bouwen, bouwen, bouwen. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Een belangrijk obstakel zijn bezwaarmakers die bouwprojecten eindeloos vertragen of weten te torpederen.
Honderd woningen zouden er moeten komen in het gebied Maatlanden-De Zulthe, een driehoekig stuk grasland in de bebouwde kom van Roden. Omwonenden stonden meteen op hun achterste benen, toen ze er weet van kregen.
De bewoners gingen ervan uit dat de weilanden altijd onbebouwd zouden blijven. Zo was het ook vastgelegd in de omgevingsvisie uit 2017. ‘Nu blijkt dat ze de boel besodemieteren’, brieste Trijntje Kleefman in deze krant in de richting van de gemeente Noordenveld.
In Roden is nog een aantal inbreidingslocaties beschikbaar. Bebouwing daarvan is onvoldoende om het tekort aan woningen weg te werken. De bevolking is sneller gegroeid dan in 2017 was voorzien.
Het tekort wordt tot 2030 geschat op tussen de 151 en 330 grondgebonden woningen. Maatlanden-De Zulthe is een stuk agrarisch land binnen de ringweg van Roden, dus uitermate geschikt voor een woonwijk, vindt de gemeente.
Waarover maken de omwonenden zich zorgen? Vooral over hun uitzicht en het verkeer. ‘Dan heb ik hier de hele avond de koplampen door de kamer flitsen’, vreest Kleefman.
‘Zo kunnen we de woningnood niet snel oplossen’
Rudie Neef hekelt vooral de manier waarop de gemeente de bewoners het plan door de strot duwt. „Er is ons participatie beloofd, maar die is een wassen neus. Dat zet kwaad bloed.”
Vooralsnog was het verzet van de omwonenden tevergeefs: na jarenlange vertraging stemde de gemeenteraad van Noordenveld twee weken geleden in met de wijziging van het bestemmingsplan.
Het verzet tegen het bouwproject in Roden staat niet op zichzelf. Overal tekenen omwonenden bezwaar aan tegen bouwplannen. Uit recent onderzoek van Binnenlands Bestuur en Nederlands Dagblad blijkt dat 83 procent van de gemeenten ermee te maken heeft. Het gevolg is dat een derde van de nieuwe huizen minimaal 1 tot 2 jaar vertraging oploopt of helemaal niet wordt gebouwd.
‘Het loopt de spuigaten uit’, tekende Binnenlands Bestuur op uit de mond van Peter Boelhouwer, hoogleraar woningmarkt aan de TU Delft. ‘Zo kunnen we de woningnood niet snel genoeg oplossen.’
Voormalig minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening Hugo de Jonge (CDA) noemde bezwaar maken tegen nieuwbouw ‘volkssport nummer 1’. Woningzoekenden vormen een diffuse groep wiens stem zelden wordt gehoord, terwijl die van ‘de boze buurman’ des te luider klinkt.
‘Meest genoemde bezwaar is dat uitzicht wordt verstoord’
In het dichtbevolkte Nederland wordt er om elke vierkante centimeter gevochten. De nood van woningzoekenden staat op gespannen voet met de belangen van bestaande bewoners. Nu steden en dorpen verdichten om het groene platteland te sparen wordt het spel hoog gespeeld.
Meest genoemde bezwaar van klagers is dat door nieuwbouw hun uitzicht wordt verstoord, zo komt uit hetzelfde onderzoek naar voren. De andere redenen zijn vrees voor verkeersoverlast, privacyschending door inkijk, parkeeroverlast en aantasting van de natuur. Om de bouw te frustreren worden vaak zoveel mogelijk bezwaren tegelijk van stal gehaald.
15 jaar later zijn de huizen nog steeds niet gerealiseerd
In menig dorp zijn er voorbeelden van te vinden. In Grolloo werd lang geleden een plan gelanceerd voor vier vrijesectorwoningen en zes startershuizen, zodat jongvolwassenen in het dorp konden blijven wonen. Omwonenden zetten de hakken in het zand. Reden? Hun uitzicht gaat naar de Filistijnen. 15 jaar later zijn de huizen nog steeds niet gerealiseerd.
In een stad als Groningen is het bijna vaste prik. Zo riep een complex met 37 sociale huur- en gezinswoningen over twee en drie bouwlagen in de noordelijke stadswijk Beijum veel verzet op. Tegenstanders vonden het te groot en massief worden. Ze kregen hun zin. Na jarenlange vertraging komen er uiteindelijk 31 woningen, 6 minder dan gepland.
De grootscheepse bouw van de broodnodige nieuwbouwhuizen wil maar niet van de grond komen. In de eerste helft van dit jaar bleef de teller volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) steken op 33.000, terwijl het kabinet inzette op 50.000. Dat heeft tal van oorzaken. Niet in het minst de gestegen rente en bouwkosten. Vertraging en uitstel is er ook één van.
‘Moeten we hier op een kluitje leven?’
Het tekort is inmiddels opgelopen tot ongeveer 400.000 woningen. Hoe hoog de woningnood in de stad Groningen is, blijkt uit het aantal belangstellenden dat onlangs afkwam op een verkoopevenement voor 100 koophuizen plus 76 sociale- en middenhuurwoningen in de nog te bouwen wijk De Suikerzijde. Er kwamen 1500 mensen.
Een deel van hen zou aan een woning geholpen kunnen worden op een van de lege plekken in Helpman Noord. Onder meer op het voormalige bedrijfsterrein van de Hoefijzerfabriek moeten 136 huurappartementen verrijzen.
Maar bezwaarmakers komen ertegen in opstand en beroepen zich op de gebiedsvisie Helpman Noord, waarin nog werd uitgegaan van 100 woningen. Ze vrezen dat hun ‘dichtbebouwde wijk’ verder versteent en dichtslibt met auto’s. ‘Moeten we hier op een kluitje leven?’, stelde bewoner Harm van der Kamp, alsof dat voor stadsbewoners een bijzonderheid is.
Rik van Niejenhuis, wethouder van Wonen en Ruimtelijke Ordening in Groningen, geeft toe dat hij daar ‘een beetje ongeduldig’ van wordt. ,,Tegelijkertijd begrijp ik dat mensen opkomen voor hun belang in de leefomgeving. Ons systeem van ruimtelijke ordening biedt daar ook de ruimte voor.”
‘Niemand gaat naar de rechter’
Op het terrein van de Hoefijzerfabriek is het aantal geplande woningen volgens de wethouder verhoogd, omdat een woningcorporatie daar graag sociale woningen wil toevoegen.
,,Het zijn er meer geworden, omdat wij vinden dat er aan de zuidzijde van de stad ook betaalbare woningen moeten komen. Er zijn meer kleinere huizen gepland, maar die passen binnen het bestaande bouwvolume. Het gebouw wordt niet groter en het aantal parkeerplaatsen neemt evenmin toe.”
Van Niejenhuis is er trots op dat er tegen het Omgevingsplan voor Stadshavens, waar 3300 huizen op de rol staan, uiteindelijk geen protest is aangetekend. ,,Niemand gaat naar de rechter. We hebben complimenten van het ministerie gehad dat je zo dicht bij het centrum van de zesde stad van Nederland een stadsuitbreiding maakt zonder juridische procedures.”
Het kan dus wel, is zijn boodschap. Participatie is het toverwoord. Hoe eerder burgers worden betrokken bij een bouwplan in hun buurt, des te beter kunnen hun wensen worden meegenomen in de planvorming. Dan komen ze ook niet in opstand, blijven rechterlijke procedures uit en treedt er geen of minder vertraging op.
Raad van State is zwaar overbelast
Ook de gemeente Groningen doet volgens Van Niejenhuis zijn best om draagvlak te creëren onder omwonenden, hoewel het nog steeds geregeld misgaat. Ook elders blijven gemeenten of projectontwikkelaars in gebreke door omwonenden te laat bij bouwplannen te betrekken.
Aan de andere kant: omwonenden mogen soms ook een toontje lager zingen. Er moeten overal nieuwe huizen worden gebouwd. Het is onvermijdelijk dat dit ook in de achtertuin van zittende bewoners gebeurt.
Daarom wil het kabinet bezwaar- en beroepsprocedures verkorten. In de Tweede Kamer bestaat daarover brede consensus, ook bij oppositiepartijen. ‘Het aanpassen van vergunning- en bezwaarprocedures die meer rekening houden met de belangen van woningzoekenden krijgt prioriteit’, schreven PvdA en GroenLinks in hun gezamenlijke verkiezingsprogramma.
Veel vertraging treedt doorgaans op als een procedure in hoger beroep terechtkomt bij de Raad van State, de hoogste bestuursrechter van Nederland. Die instelling is zwaar overbelast, dus kan het lang duren voordat er een zitting komt, waarna de uitspraak op zijn beurt tijden op zich laat wachten.
Een van de gevolgen is dat sommige projectontwikkelaars bezwaarmakers proberen om te kopen om af te zien van een hoger beroep. Volgens onderzoek van NRC zijn er gevallen bekend waarbij bedragen tot 100.000 euro aan bezwaarmakers zijn betaald. Brancheorganisatie Neprom spreekt van een ’zeer onwenselijke ontwikkeling’.
Dat zou veel mensen afschrikken
Herman Bröring, hoogleraar bestuursrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen, tempert de verwachtingen. Ook hij erkent dat bouwprojecten door inspraak-, bezwaar- en beroepsprocedures veel te lang duren. Er zijn allerlei juridische mogelijkheden om er iets aan te doen. ,,Je kunt bijvoorbeeld kritischer zijn op misbruik.”
Een stevige juridische ingreep zou zijn om burgers die tegen de overheid willen procederen een hoger griffierecht in rekening te brengen en te veroordelen tot het betalen van de proceskosten als ze hun zaak verliezen. Dat zou veel mensen afschrikken om te procederen.
Daaraan kleven volgens Bröring wel nadelen. ,,Dan zou het bijvoorbeeld ook voor burgers in het aardbevingsgebied een stuk moeilijker worden om tegen de machtige overheid in het geweer te komen. Je moet uitkijken dat je niet te ver gaat in het uithollen van de rechtsbescherming.”
Minister Mona Keijzer (BBB) van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening wil in navolging van haar voorganger Hugo de Jonge (CDA) het hoger beroep bij bezwaren tegen bouwprojecten afschaffen. Mensen zouden alleen moeten kunnen procederen bij de rechtbank. De gang naar de Raad van State wordt dan afgesneden. Pikant detail: vlak voor haar ministerschap vocht Keijzer als privépersoon tot aan de Raad van State de komst van een woonzorgcentrum tegenover haar eigen huis aan.
Bröring vreest dat het uitmondt in langere rechtbankprocedures. Aangezien controle in hoger beroep niet mogelijk is, zullen rechtbanken extra zorgvuldig willen zijn. Ook is hij bevreesd voor uiteenlopende uitspraken van rechtbanken. „Dat leidt tot ongelijkheid en onduidelijkheid. Daar hebben bouwers evenmin belang bij. Wel zou het hoger beroep beperkt kunnen worden tot een kleine selectie van zaken.”
‘Het is goed dat mensen voor hun belangen kunnen opkomen’
Verder pleit Bröring ervoor de capaciteit bij rechtbanken en de Raad van State te vergroten, dat zou procedures bespoedigen, en meer met definitieve uitspraken in spoedprocedures te werken. De Raad van State heeft al aangegeven bezwaren tegen grotere woningbouwprojecten sneller af te handelen. Nu duurt het gemiddeld 56 weken voor de hoogste bestuursrechter uitspraak doet over een aangevochten plan. Rechtszaken over grote projecten duren nog langer. Hoeveel sneller het kan, is nog onduidelijk. “Verwacht niet direct een big bang”, zegt Pieter-Bas Beekman, woordvoerder van de Raad van State.
Mocht Keizer het hoger beroep willen afschaffen, dan dient ze er in elk geval rekening mee te houden dat deze wetsverandering tijdrovend is.
,,Op het gebied van rechtsbescherming kun je best op veel punten wat wijzigen”, meent Bröring, „maar je moet weten wat je doet en het is niet 1,2,3 geregeld. Er wordt al tientallen jaren geklaagd over de lange duur van procedures. Er zijn al veel verbeteringen doorgevoerd. Als het allemaal zo eenvoudig was, was het al opgelost.’’
Wethouder Van Niejenhuis betoogt dat de nieuwe Omgevingswet die per 1 januari is ingegaan ook al soelaas biedt. Die is in de plaats gekomen van 26 verschillende wetten over zaken als geluid, bodem, milieu en veiligheid.
De bedoeling is dat er minder vertraging optreedt bij bouwprojecten, hoewel de start niet vloeiend is verlopen, blijkt uit de eerste reacties. „Met de Omgevingswet hoef je bezwaarprocedures wat mij betreft niet verder in te perken”, vindt Van Niejenhuis.
Ook hij is sceptisch over het welslagen van het voornemen van minister Keijzer om het hoger beroep te schrappen. ,,Dat gaat haar niet lukken, vrees ik. Het is een groot goed dat mensen voor hun rechten en belangen kunnen opkomen. Het zou heel raar zijn dat je het hoger beroep ineens gaat schrappen.’’
Rudie Neef heeft er kennis van genomen dat de gemeenteraad van Noordenveld heeft ingestemd met het bestemmingsplan van de nieuwbouwwijk in Roden. Daar leggen de omwonenden zich niet bij neer, verklaart hij. „Dat moge duidelijk zijn. We nemen de nodige stappen om de gang van zaken te toetsen.”
