Burgerwacht Ter Apel is vertrouwen in overheid kwijt. 'Als wij zelf niks doen tegen de overlast, gebeurt er niets'

,,Die man kon zo gruwelijk hard rennen. De burgerwachten hadden geprobeerd hem aan te houden, maar hij ging ervandoor.”

Willeke Vroom leunt met beide ellebogen op de tafel in haar woonkamer aan de Westerstraat in Ter Apel. Ze heeft koffie en gebak geserveerd, aan haar zijde zitten de mannen met wie ze een missie deelt: haar dorp veilig houden. Harry Siemers, Edis Vukalic en echtgenoot Wim Vroom, alias de Burgerwacht Ter Apel, luisteren mee met haar gedetailleerde relaas van een incident van een aantal weken geleden.

,,Dus Edis en ik stappen in de auto, ik zat achter het stuur, en rijden Ter Apelervenen op. De azc-weg, noemen wij dat. En die is zo slecht verlicht. Op een gegeven moment zien we iemand lopen. Eerst denk ik nog, nee, dat kan hem niet zijn. Deze persoon is te klein. Maar we draaien toch de auto een beetje voorlangs. Dan rijst hij omhoog en begint te rennen. Het is de dader van die inbraak verderop. Edis zegt: we gaan hem moe maken.”

De burgerwacht is in het leven geroepen vanwege de aanhoudende overlast van de groep veelal Noord-Afrikaanse asielzoekers die zich misdraagt rondom het aanmeldcentrum in Ter Apel. Diep teleurgesteld in de overheid die het probleem niet oplost en vrezend voor het welzijn van hun familie en vrienden, zeggen ze niet te kunnen stilzitten en toekijken. De burgerwachters vatten asielzoekers die ze betrappen op crimineel gedrag zelf in de kraag om ze vervolgens over te dragen aan de autoriteiten.

,,We hadden de politie op dat moment aan de lijn’’, dendert Willeke verder. ,,We verloren hem even uit het oog. Want het is donker weetjewel. Je rijdt heel rustig, daar ben ik blij om, want op een gegeven moment zie ik uit mijn rechterooghoek dat hij mij voor de auto springt. Gelukkig stond ik gelijk stil, en ik weet dat ik hem niet geraakt heb. Godzijdank. Maar hij liet zichzelf vallen. Edis ging bij hem kijken. Alles leek goed.”

De opluchting was groot, maar helemaal gerust was ze er toch niet op. ,,Toen de politie eindelijk kwam zei ik nog: misschien is wel handig om de ambulance te bellen. Je weet maar nooit, je hebt wel met mensen te maken. Maar die agent zegt: deze meneer mankeert niks. Ze zijn heel goed in zich een beetje aanstellen en de boel voor de gek houden. Dus hij zet hem in handboeien, kwakt hem in de auto.” Ze zucht. ,,Dan ga je naar huis, is het half vijf in de ochtend. Kom dan nog maar eens in slaap. Je zit helemaal vol met de spanning.”

Eindelijk valt ze stil. Harry Siemers kijkt met een grote grijns naar de telefoon waarop het gesprek wordt opgenomen. ,,Komt er rook uit?”, zegt hij plagend over het vele praten van Willeke. De sfeer onder deze vier Ter Apelers is goed, ze kennen elkaar duidelijk door en door. Tussen de serieuze zaken die ze aankaarten maken ze voortdurend grappen, steken de draak met elkaar. Ze eten eerst gebak, drinken later een biertje.

Wie diep in de nacht samen op pad gaat om boeven te vangen, deelt een onwrikbaar vertrouwen.

De burgerwacht roert zich vooral sinds dit voorjaar, en werd duidelijk zichtbaar door de grote spandoeken die in mei in het dorp hingen. Ze patrouilleren niet op straat, maar krijgen signalen van verdachte activiteiten via verschillende appgroepen van Ter Apelers. In drukke tijden meerdere tips per dag. Het zijn filmpjes en foto’s van asielzoekers. Als ze eenmaal in de WhatsAppgroepen circuleren, worden ze door leden in de gaten gehouden. ,,Je ziet meteen als het foute boel is’’’, zegt Willeke Vroom. ,,Je staat constant op scherp.”

De overlast in Ter Apel wordt nog altijd onderschat, vinden de leden van de burgerwacht. ,,Het gaat in de media vaak over winkeldiefstallen”, zegt Siemers. ,,Maar er is zoveel meer aan de hand. Dat willen we nu eindelijk eens vertellen.”

Siemers heeft een lijst voor zich liggen met een opsomming van wat er volgens hem allemaal in Ter Apel gebeurt. Hij leest voor: ,,Mensensmokkelaars, criminele bendes, kinderen die verdwijnen uit het azc, steekpartijen, intimidaties, autokraken, straatterreur, inbraken, plunderingen, zelfverminking, insluipingen, aanrandingen, lastigvallen van vrouwen en meisjes, kinderen die niet meer veilig over straat kunnen, schennispleging, buschauffeurs die worden lastiggevallen of bedreigd, berovingen van ouderen, drank- en drugsmisbruik.’’

Hij kan nog wel even doorgaan, zegt hij, maar stopt daar. ,,Niet alleen de winkeliers, ook de bewoners lijden hieronder. Om de opsomming te ondersteunen laten de burgerwachtleden video’s zien van jongens die een bestelbus insluipen, iemand die doodsbedreigingen uit bij een aanhouding, een kreunende verwarde man onder een boom die duidelijk van de kaart is door de drugs. ,,De winkeliers krijgen nog een schadevergoeding”, zegt Willeke Vroom. ,,Gewone burgers niet. En wij wonen hier.”

Burgemeesters Jaap Velema (Westerwolde) en Eric van Oosterhout (Emmen) maken zich zorgen over burgers die het heft in eigen hand nemen omdat ze zat zijn van de overlast rond het azc. Ze vrezen voor de veiligheid van burgers zelf, en ook voor de veiligheid van asielzoekers die op deze manier worden aangehouden. Want stel dat er iemand wel echt onder een auto komt, of dat iemand van de burgerwacht wordt aangevallen en gewond raakt. Anders dan politieagenten of beveiligers zijn deze burgers niet getraind in het omgaan met geweld.

,,Als staatssecretaris van Justitie mag ik nooit positief zijn over burgerwachten”, zei Eric van der Burg vorige maand. ,,Alles in mij wat staatsrechtelijk, strafrechtelijk, bestuurlijk denkt zegt: dames en heren: nooit het recht in eigen hand nemen want het gaat een keer mis en dat is slecht voor u en anderen. Maar snap ik het als mens en buurtbewoner dat je iets wilt doen? Ja.”

Volgens artikel 53 van het Wetboek van Strafvordering is bij ontdekking van een strafbaar feit iedereen bevoegd om een verdachte aan te houden. Voorwaarde is dat de verdachte meteen aan de politie wordt overgedragen. Daarmee mag dwang worden gebruikt, zoals iemand op de grond drukken, maar dat mag niet verder gaan dan nodig is om te voorkomen dat iemand vlucht. Als iemand zich overgeeft of weerloos is, dient het geweld te stoppen.

De burgerwachtleden weten dat er risico’s zijn. ,,Het is gevaarlijk. Absoluut”, zegt Edis Vukalic. ,,Daar ben ik me van bewust. Maar als ik niets doe, als wij niks doen als team, dan gebeurt er niets. Ik sta in de frontlinie, zo voel ik dat. Achter me staat mijn gezin dat ik moet beschermen.” Omdat hij door zijn optreden bekend is bij de groep criminele asielzoekers, wil zijn vrouw niet meer met hem gezien worden in het dorp. Hij hoopt maar dat hij bepaalde jongens niet tegenkomt als hij met zijn kinderen door de supermarkt loopt.

Wim Vroom heeft het vijf jaar geleden aan den lijve ondervonden. Toen hij met Willeke en andere dorpsbewoners een voorbij rennende winkeldief achtervolgde en staande hield stak de 20-jarige Algerijn hem in de arm. ,,Ineens was er dat mes, tjak, en dan loop je leeg.” Natuurlijk zijn hij en zijn vrouw bang dat er nog een keer zoiets gebeurt, toch blijven ze actief voor de burgerwacht.

,,Mensen zeggen weleens tegen me: laat het toch gaan”, zegt Willeke Vroom. ,,Maar het stopt niet als ik het laat gaan.”

PVV-lid Harry Siemers richtte in 2013 al het ‘burger preventie team’ (BPT) op omdat er te weinig agenten waren in het dorp. Het team, dat in herkenbare kleding surveilleerde in Ter Apel, bleef tot 2017 actief. Uiteindelijk, vertelt Siemers, hebben ze de stekker eruit moeten trekken omdat ze als bestuur van de stichting BPT niet meer konden instaan voor sommige leden. ,,Er zat zoveel frustratie bij de jongens door al die onzin. Je kon erop wachten dat er een keer eentje zou doordraaien.”

De burgerwacht is een soort doorstart van de BPT, alleen is het geen stichting, wordt er niet gesurveilleerd en is niet duidelijk wie er allemaal lid zijn. Hoeveel mensen zich hebben aangesloten, willen de woordvoerders niet zeggen. ,,Voor de veiligheid. Anders wil de gemeente weten wie het allemaal zijn.”

De Facebookpagina van de burgerwacht is openbaar, de Whatsapp-groepen zijn besloten. Verzoek van Dagblad van het Noorden om een periode te volgen wat er in de appgroepen gebeurt en mee te gaan met een burgerarrest wijst de burgerwacht af. ,,Vanwege de privacy van onze leden”, zegt Siemers. ,,En het is bij een aanhouding niet goed als burgerwachten op hun tenen moeten lopen.”

Op de Facebookpagina van de burgerwacht worden foto’s gedeeld van verdachte asielzoekers en beschrijvingen van incidenten gedeeld. Foto’s van aangehouden asielzoekers kunnen rekenen op applaus van reageerders, die soms stevige teksten gebruiken als ‘vies k*tvolk’ of ‘vies goor rottuig’.

Het gescheld op social media schaart Willeke Vroom onder de ‘toetsenbordridders’, zoals zij ze noemt. Grove taal, maar alleen online. ,,Wij staan daarbuiten want dat is niet onze aanpak.”

We hebben bepaalde gedragsregels afgesproken, zegt Wim Vroom. Niet iedereen kan lid worden. ,,We willen geen racisme, geen rechts-extremisme gedachten of uitlatingen. Dan is het finito. Wegwezen. Daar selecteren we op.”

Zij zijn geen racisten, benadrukken ze meerdere malen, ze hebben ook niets tegen asielzoekers. ,,Maar dit noem ik geen asielzoekers”, zegt Siemers, doelend op de overlastgevers. ,,Je wordt snel in de extreemrechtse hoek gedrukt als je je uitspreekt tegen wat hier gebeurt. Laatst ben ik nog uitgemaakt voor ‘nazi-nageboorte’ door die tegendemonstranten bij het bezoek van Wilders.”

Dat raakt hem. ,,Dat krijg je dan voor je kiezen als je probeert om kinderen, ouderen, dorpsgenoten te beschermen. We helpen iedereen, ook de andere asielzoekers die net zo’n last van deze groep hebben als wij.”

Uiteindelijk is het grootste probleem van de burgerwacht niet eens de overlastgevende asielzoeker zelf. ,,Ons probleem is de overheid.” Ministerie, burgemeester, COA, gemeenteraad: zij pakken het probleem al jaren niet aan, zo schetst de burgerwacht. De aanrijtijden van de politie zijn lang Laatst werd Vukalic zo moe dat hij de aangehouden asielzoekers bijna niet meer in bedwang kon houden. Vaak loopt de verdachte binnen een paar uur weer op straat. De politie? Dat is weinig meer dan een taxi terug naar het azc, concludeert de burgerwacht. Laatst zijn ze maar zelf naar het azc gegaan om een gestolen elektrische fiets terug te eisen. De dief was te zien op een filmpje daar, de politie deed niks.

Ook de burgemeester doet te weinig, vinden ze, als hebben ze wel zo nu en dan ‘goed overleg’ met hem. De gemeente ontfermt zich volgens hen onvoldoende over slachtoffers. ,,Asielzoekers leveren de gemeente geld op’’, zegt Wim Vroom. ,,Daarom worden ze met fluwelen handschoenen behandeld.”

Van die nieuwe procesbeschikbaarheidslocatie, de sobere opvang die overlast moet tegengaan, verwacht de burgerwacht weinig. Ook al is het de laatste twee weken wel rustiger, aldus Willeke Vroom. ,,Maar dat hebben we in 2020 met de eerdere sobere opvang ook een poosje meegemaakt.” Het komt altijd weer terug, is de ervaring van deze Ter Apelers.

Op de dag ná de aanhouding van de snel rennende inbreker, stond de politie bij Willeke Vroom voor de deur.

,,We hebben op zich best goed contact met de politie, maar die agent zei gelijk al: we komen in een iets andere setting. Want ja, ik had iemand aangereden. Ik zei: nee, deze gast is er zelf voorgesprongen. Nooit in mijn hoofd zal ik iemand aanrijden, en al helemaal niet met opzet. Maar ik werd dus verdacht van artikel 5 en 6 van de Wegenverkeerswet of zoiets. Want deze meneer bleek toch gewond aan zijn arm, been, heupen en hij wilde aangifte doen. Ik wist dat ik niets had misdaan maar dat voelt dan zo slecht hè. Dan wil je als burger een aanhouding doen en word je zelf gepakt. Ik heb gelukkig niks meer gehoord verder.”