Anis wil even weg uit Ter Apel, waar mensen denken dat alle Algerijnen slecht zijn. Bij de bushalte praat hij met straatcoach Rachid. 'Wanneer was iedereen zo boos op jou?'
Straatcoach Rachid in Nieuw Weerdinge. In gesprek met Anis Hale (links) en zijn vriend Rami Bouchair Foto: Huisman Media
De overlast in en rond Ter Apel beheerst al jaren de discussie van de vluchtelingenproblematiek. Autoriteiten krijgen maar geen grip op de groep asielzoekers uit voornamelijk Noord-Afrika die zich misdraagt. Terwijl de politieke discussie voortduurt en het wachten is op nieuwe maatregelen woekert de spanning door op straat. Een reportage uit Nieuw-Weerdinge en Ter Apel.
’’Ga terug naar je eigen land’, zei die man in Ter Apel tegen me. Hij zei: ‘Je bent een beest’.”
Anis Hale uit Algerije staat bij de bushalte in Nieuw-Weerdinge. Mintgroene hoodie, zwarte trainingsbroek, haar strak gestyled. Het is een mooie zaterdagavond. Hij was met zijn vriend, ook een Algerijn, op weg naar Groningen om op stap te gaan, maar ze zijn de bus uitgezet.
Eigen schuld: ze dachten stiekem uit te checken zodat ze goedkoop konden reizen, maar de chauffeur had ze in de gaten. In Nieuw-Weerdinge, nog maar net het azc in Ter Apel verlaten, konden ze alweer uitstappen.
Bij de halte vangt straatcoach Rachid Elghoul de twee Algerijnen op. Maakt een praatje, bedaart de gemoederen, houdt met een schuin oog café De Buurvrouw aan de overkant in de gaten waar dorpsbewoners op de stoep staan en met de armen over elkaar geslagen toekijken.
De sfeer in Nieuw-Weerdinge is gespannen. Die middag sloegen winkeldieven uit azc Ter Apel toe in de naastgelegen Food Market. Cafégangers, op de been voor de Formule 1-kwalificatierace van Max Verstappen in Monaco, hielden de dieven een uur vast totdat de politie eindelijk kwam.
Ze zitten niet te wachten op twee Algerijnen die de bus uit zijn gezet omdat ze niet betaalden.
Straatcoach Elghoul, ingehuurd door de gemeente Emmen om overlast in Nieuw-Weerdinge te verminderen door zowel het gesprek aan te gaan met asielzoekers als dorpsbewoners, luistert naar Hale die vertelt over wat hem eerder gebeurde in Ter Apel.
,,’Ga terug naar je eigen land’, zei die man tegen me. Hij zei: ‘Je bent een beest’. Al die mensen waren boos. De politie heeft me daar weggehaald. ‘Anders word je geslagen’, zeiden de agenten.”
Hale zegt dat hij ‘een goeie jongen’ is. Niet zoals die andere ‘slechte’ Algerijnen die schreeuwen en stelen. Hij lacht er een charmante glimlach bij.
Dat ze uitcheckten terwijl ze nog in de bus zaten, zegt hij, was alleen maar omdat ze te weinig geld hebben om naar Groningen te gaan. En hij wil zo graag even weg uit Ter Apel, waar de mensen denken dat alle Algerijnen slecht zijn en hem ‘een beest’ noemen. Want dat doet pijn.
,,Wanneer was dat?’‘, vraagt straatcoach Elghoul hem. ,,Wanneer was iedereen zo boos in Ter Apel?”
De pendelbus voor asielzoekers in Ter Apel. Foto: Corné Sparidaens
Broek naar beneden
Het was met Hemelvaart.
Die mooie vrije dag waarop de vlam in de pan sloeg toen vijf Algerijnen zich luidkeels en dronken misdroegen in het winkelcentrum van Ter Apel. Er ontstond een conflict met dorpsbewoners, die al waren gealarmeerd vanwege diefstal en een vechtpartij in de Jumbo.
De schok was groot toen een van de mannen op het parkeerterrein bij het winkelcentrum zijn broek en onderbroek naar beneden trok en zijn geslachtsdeel toonde. Het gebeurde in het zicht van een 11-jarig meisje. Haar moeder zou later aangifte doen.
Het incident gebeurde in een toch al zeer gespannen tijd. In het weekend voor Hemelvaart hingen leden van de zogenaamde burgerwacht grote spandoeken op in het dorp, met leuzen als Diefstal wordt hier niet bestraft (bij de Hema) en 112 taxi azc (bij het politiebureau).
Bij sommige Ter Apelers is de maat vol. De toenemende overlast, frustratie van jaren, het gevoel door de overheid in de steek te zijn gelaten, en dan ook nog de voorspellingen van een zeer hoge instroom van asielzoekers: ze zijn het zat.
In het aanmeldcentrum en het grootste azc van Nederland (2000 bedden) in Ter Apel zoeken niet alleen asielzoekers veiligheid en bescherming, maar komt ook een groep (volgens onderzoek ongeveer 4 procent van het totaal) die de asielopvang misbruikt. Voornamelijk jongens en jongemannen uit het noorden van Afrika. Ze komen niet in aanmerking voor een verblijfsvergunning maar doen wel een asielaanvraag. Terwijl hun procedure loopt hebben ze recht op opvang. Een deel van hen misdraagt zich of vertoont crimineel gedrag.
Het probleem speelt al jaren, legt een bom onder het draagvlak voor asielopvang in Nederland, en toch is het nog steeds niet opgelost. Een nieuwe aanpak is in de maak, maar de vraag is of die dan wél helpt. Ondertussen lopen de spanningen in Ter Apel en omliggende dorpen als Nieuw-Weerdinge op.
Zo’n incident met Hemelvaart is olie op het vuur.
Wie omgaat met dieven wordt zelf een dief
,,Er is een groepje gestoorde gasten in het azc”, zegt Anis Hale bij de bushalte in Nieuw-Weerdinge. ,,Ze gebruiken drugs, zijn agressief, ze vechten.”
,,Als jonge jongens zijn ze naar Europa gekomen voor een kans”, zegt straatcoach Elghoul, die behalve in Nieuw-Weerdinge ook werkt bij de opvang voor alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv) in Ter Apel en veel contact heeft met de Noord-Afrikaanse jongens die problemen veroorzaken.
,,Ze komen alleen, en eenmaal in een land als Spanje vinden ze geen aansluiting. De enige bij wie ze terecht kunnen zijn landgenoten, jongens die al langer zonder perspectief in Europa zijn. Eerst is het gezellig, ze spreken dezelfde taal, eten samen, hebben een feestje. Na een paar keer komen er drugs in het spel, worden die nieuwe jongens gebruikt voor criminaliteit. Zo komen ze in die netwerken terecht.”
,,Wie omgaat met dieven wordt zelf een dief”, zegt Hale knikkend. ,,Eerst maken ze kleine problemen. Dan bam! is het Hiroshima.”
Hij lacht erbij. Dit gaat niet over hem, zegt hij. Hij is een goeie jongen, hij heeft gestudeerd in Algerije, hij is 31 jaar, niet zo losgeslagen als die jongelui. Hale spreekt goed Engels, maakt graag een praatje. Zijn vriend Rami Bouchair is stiller. Hij houdt zich op de achtergrond en besluit tijdens het gesprek om iets te kopen in de supermarkt.
,,Pas op”, waarschuwt straatcoach Elghoul hem. In het Arabisch vertelt hij dat de mensen daar nog boos zijn over de diefstal van vanmiddag. Gedraag je netjes, geeft hij Bouchair mee.
,,Wees als de Nederlanders, zeg ik altijd. Tel tot tien, heb geduld. Jullie denken snel dat Nederlanders racistisch zijn, ik zie het meer als onbekendheid. Je wilt niet dat zij jullie over één kam scheren, doe dat dan andersom ook niet.”
,,Die slechte gasten in het azc kennen maar drie woorden Engels: hello,fuck you en racist”, zegt Hale hoofdschuddend. Over zijn eigen rol tijdens Hemelvaart houdt hij zich verder op de vlakte.
Bouchair komt terug met twee blikjes cola en biedt een sigaret aan. Elghoul steekt er één op en blijft bij ze, totdat de volgende bus komt, om te zorgen dat ze in Nieuw-Weerdinge geen problemen maken of krijgen.
Een ander geluid
Het Openbaar Ministerie besluit een week na Hemelvaart om de 27-jarige asielzoeker die zijn broek naar beneden trok niet te vervolgen voor schennispleging. De reden: het OM kan uit het opgestelde proces-verbaal niet vaststellen dat de man een seksueel motief had bij het omlaag trekken van zijn kleding. ‘Dat neemt niet weg dat het gedrag ongepast en schokkend is, zeker in het zicht van kleine kinderen’, aldus het OM.
Een vrouw rust even tussen de klaver. Foto: Corné Sparidaens
Voor een aantal Ter Apelers die het vertrouwen in de autoriteiten toch al kwijt zijn voelt het als een bevestiging: kwaadwillende asielzoekers kunnen maar onbestraft hun gang gaan. Ook na winkeldiefstallen of insluipingen staan ze vaak snel terug op straat. De politie houdt de daders wel aan, maar kan na het opmaken van proces-verbaal van deze relatief kleine vergrijpen niet veel anders doen dan ze terugbrengen naar het azc. Vandaar het spandoek van ‘de burgerwacht’ bij het politiebureau: 112 taxi azc!
De burgerwacht is opgericht door Ter Apelers die vinden dat de overlast onvoldoende wordt aangepakt. Dan maar zelf surveilleren om de straten veilig te houden. Een van de oprichters is PVV’er Harry Siemers, die in 2013 ook al aan de wieg stond van het Burger Preventie Team (BPT).
,,Onze rambo’s”, zegt Ter Apeler Casper van Rossem met een grijns. ,,Wat lost dat nou op?” Hij zit op het terras van café Troapel waar de meningen over de overlast en de burgerwacht sterk uiteenlopen.
,,Mooi dat ze er zijn. Pak ze maar aan.”
,,Ik vind het eng. Straks zijn onschuldigen de klos.”
,,Je moet iets doen. Ik heb één grens: kom niet aan kinderen.”
,,Die overlast wordt overdreven. Het valt wel mee hoor, en Nederlanders zijn ook geen lieverdjes.”
Soms lijkt het door alle aandacht dat heel Ter Apel het zwaar te verduren heeft en fel tegen de opvang van asielzoekers is. Zo is het niet, blijkt als je mensen spreekt op straat.
Camera's in Ter Apel. Foto: Corné Sparidaens
,,Het wordt je niet altijd in dank afgenomen als je een andere mening hebt”, zegt Saskia van der Tuuk op het terras. ,,Ik snap echt dat ondernemers er veel last van hebben, maar ik woon in het centrum en heb zelf nooit problemen. Die burgerwacht maakt mensen bang. Ze lopen erachteraan.”
Ook Zwaantje Kroeze (71) wil graag een ander geluid laten horen. ,,Het is ophitserij”, vindt ze. ,,Mensen maken elkaar bang. Er is ook een deel van Ter Apel dat het hier niet mee eens is. Mogen wij ook een keer wat zeggen? Al die aandacht voor die burgerwacht, voor het negatieve. Dit zet Ter Apel zo slecht op de kaart.”
Ze woont sinds 1985 in Ter Apel en heeft persoonlijk nooit overlast gehad van het azc of zich onveilig gevoeld. ,,Natuurlijk zit er altijd slecht volk tussen, maar je mag nooit iedereen over één kam scheren. De nuance ontbreekt.” Vreselijk vindt ze het, dat die spandoeken weken in het dorp mochten hangen. ,,Schandalig. Onmiddellijk weghalen die dingen.”
De gemeente liet ze hangen vanwege het demonstratierecht. Burgemeester en politie hebben contact met de burgerwacht. Begin april zaten ze met elkaar om tafel. Prima als jullie de ogen en oren van de politie willen zijn, is de boodschap, maar wees je bewust van de risico’s. De burgemeester vreest al langer dat het een keer echt uit de hand loopt als burgers zelf de confrontatie aangaan.
Stel dat een winkeldief die een blikje cola heeft gepikt wordt opgejaagd en onder een auto terechtkomt. Stel dat een burger een keer door het lint gaat en voor eigen rechter speelt. Stel dat een in het nauw gedreven criminele asielzoeker niet zijn broek naar beneden laat zakken maar een mes trekt.
Heft in eigen hand
,,Jullie doen óók al niks!’‘, briest Ronnie van Klinken – grote man, armen vol tatoeages – in Nieuw-Weerdinge tegen Elghoul. Hij duwt zijn vinger tegen de borst van de straatcoach, doemt dreigend boven hem uit.
Straatcoach Rachid in gesprek met Ronnie van Klinken in Nieuw Weerdinge. Foto: Huisman Media
De Algerijnen zijn vertrokken, Elghoul is nog even richting café De Buurvrouw gelopen om het gesprek te voeren. Een geëmotioneerd maar rustig gesprek over hoe de Nieuw-Weerdingers de overlast helemaal zat zijn, totdat Van Klinken naar buiten stormt.
Het zit hem hoog, nadat hij vanmiddag een uur voor de deur van de supermarkt stond om die dieven tegen te houden. Wil je lekker even Formule 1 kijken, pilsje erbij, komen die gasten weer langs. Van Klinken, zegt hij, ziet van mijlenver af al of het asielzoekers zijn die echt hulp nodig hebben of dat ze uit zijn op rottigheid.
,,Als het zo doorgaat duurt het niet lang meer of Nieuw-Weerdinge neemt het heft in eigen hand.”
Zijn woede over de hele situatie richt hij op Elghoul, die hem rustig en vriendelijk glimlachend blijft aankijken. ,,Ik snap het heel goed’‘, zegt hij. Met hulp van sussende woorden van omstanders (‘wel met respect Ronnie!’) komt Van Klinken uiteindelijk tot bedaren.
Daarna praten ze nog even kalm verder: Nieuw-Weerdinger en Nederlandse Marokkaan. Ze hebben hetzelfde doel, het stoppen van de overlast.
,,Alles staat op zijn kop”, zegt Van Klinken. ,,Die kerel die zijn geslachtdeel liet zien gaat ook gewoon vrijuit. Of neem de gasten die die bus hebben vernield: als je zo’n chauffeur hoort huilen, dat gaat je toch door merg en been? En wij betalen met zijn allen voor de opvang van die mensen die hier roven en stelen. Waar houdt de wereld op?”
Elghoul ziet een andere kant. Jongens die zich misdragen, maar ook jongens die ooit door alles en iedereen in de steek zijn gelaten. Hij kan contact met ze leggen, spreekt de taal, begrijpt de cultuur. Hij houdt zoveel van zijn werk dat hij ervoor van Limburg naar Groningen verhuisde. Iemand moet aansluiting zoeken bij deze jongens.
Na het gesprek staat Elghoul op en schudt Van Klinken de hand. Hij moet terug naar Ter Apel, naar de amv-opvang in het dorp, waar het zo druk is dat hij nog een extra dienst moet draaien.
De volgende keer, belooft hij Van Klinken, neemt hij Limburgse vlaai mee.
Iedereen houdt van George
In Ter Apel is het nog steeds een mooie zaterdagavond. In het dorp is het rustig, op een bankje luistert een groepje jonge asielzoekers naar muziek via de telefoon. Twee jongeren uit het azc struinen rond met plastic tasjes in de hand, met onduidelijke bestemming.
Op het terras van café Troapel geniet een bont gezelschap van een pilsje, sigaretje en elkaar.
Op een afstandje staat een jongeman uit het azc toe te kijken. ,,Hij is in heel Ter Apel berucht”, zegt de barvrouw. ,,Staat ons hier een beetje uit te dagen. Probeerde net nog vals geld te wisselen.”
Ter Apel. Foto: Corné Sparidaens
Voor het terras langs stuntelt George, ook een asielzoeker, op de skates die hij heeft geleend van een meisje. Onder luid gejuich en gelach probeert hij vooruit te komen, ondersteund door twee stamgasten.
,,Hij is aan het integreren!”
Hoe verschillend ze ook denken over overlast en wat eraan gedaan zou moeten worden: allemaal houden ze van George, een joviale en knuffelige man die hier al een paar weken regelmatig aanwaait.
,,George is een schatje”, zeggen ze hier. ,,Hij heeft respect. Doet geen vlieg kwaad. En het erge is: die slechten verpesten het voor hem.”
Nieuwe maatregelen tegen 'dweilen met de kraan open'
Straatcoaches, beveiligers, boa’s, camera’s, mobiele straatteams, pendelbussen, surveillerende agenten, toezichtteams: de afgelopen jaren is van alles ingezet om de overlast van asielzoekers in Ter Apel en omgeving te bestrijden.
,,Preventieve maatregelen die wel tijdelijk effect hebben, maar in de loop van de tijd zie je steeds dat de overlast toch weer toeneemt”, zegt ‘ketenmarinier’ Henk Wolthof die sinds 2019 in opdracht van het ministerie van Justitie en Veiligheid werkt aan de aanpak van overlastgevende asielzoekers in Noord-Nederland.
Henk Wolthof werkt namens Justitie & Veiligheid aan de aanpak van overlastgevende asielzoekers in Noord-Nederland. Foto: Corné Sparidaens
,,Hoe hoog we ook opschaalden, het houdt niet echt op. Met repressie kun je wel zorgen dat een overlastgevende groep wordt aangepakt of vertrekt, maar er komt ook weer een nieuwe instroom. We lossen wel zaken op, maar het lukte nog niet om deze groep te ontmoedigen om hiernaartoe te komen. Dat maakt de overlast zeer hardnekkig.”
Het moet anders. Het kan ook anders, daarvan is voormalig COA-manager Wolthof overtuigd. Al een jaar geleden kwamen Wolthof en zijn collega’s met het plan voor een speciale sobere opvanglocatie voor asielzoekers die weinig kans maken op een verblijfsvergunning (bijvoorbeeld omdat ze uit een veilig land komen). Dat kwam toen niet van de grond, omdat er geen gemeente was die de locatie wilde huisvesten.
Vorige week werd besloten om deze procesbeschikbaarheidslocatie (pbl) dan toch maar in Ter Apel te huisvesten. Daar wordt hard aan gewerkt, de locatie zal ‘zo snel mogelijk’ operationeel zijn.
Het grote verschil met andere maatregelen is dat in deze pbl de asielzoekers tijdens de procedure wél binnen moeten blijven. Niet omdat ze worden opgesloten, maar omdat ze beschikbaar moeten zijn voor de procedure die voor deze groep zo snel mogelijk (binnen acht dagen) wordt afgehandeld. Als ze toch vertrekken, de deur zit niet op slot, dan geven ze hun recht op opvang op en mogen ze niet langer in Ter Apel blijven.
,,We weten dat de overlast veroorzakende groep hier over het algemeen niet komt voor asiel, maar om misbruik te maken van de opvangvoorzieningen. Als je de opvang zo onaantrekkelijk maakt, en de procedure kort houdt, verwachten we dat ze snel vertrekken. Uit de ervaring met de pilot sobere opvang blijkt dat ze dan meestal doortrekken naar een ander land en niet op straat blijven zwerven. Uiteindelijke doel is elke kwaadwillende te ontmoedigen om überhaupt nog naar Nederland te komen.”
Wolthof verwacht veel van die pbl, maar om het probleem echt op te lossen is meer nodig. Je moet ook zorgen dat criminele asielzoekers niet ongestraft wegkomen, en dat vereist een andere aanpak vanuit justitie. ,,We moeten toe naar een lik-op-stukbeleid.”
Staatssecretaris Eric van der Burg schrijft aan de Tweede Kamer dat de ‘strafrechtketen’ en ‘vreemdelingenketen’ beter gaan samenwerken: ‘Doel is om het voor de harde kern overlastgevers onmogelijk te maken door Nederland rond te trekken en daarbij ongrijpbaar te blijven. Door een nationale, intensieve samenwerking tussen de strafrechtketen en de vreemdelingenketen, wordt het net rond deze groep gesloten’.
Een van de maatregelen is de inzet van supersnelrecht tegen overlastgevende asielzoekers, waarbij verdachten binnen drie tot zes dagen (de termijn van ‘inverzekeringsstelling’) berecht kunnen worden. Zo voorkom je dat ze niet op zitting verschijnen bij de rechtbank. Dat dit supersnelrecht in al die jaren van overlast niet eerder is ingezet heeft te maken met gebrek aan capaciteit en het maken van keuzes, zegt Wolthof.
Het Openbaar Ministerie (OM) Noord-Nederland laat weten dat een aantal rechtbanken in Nederland dit supersnelrecht al gebruikt, maar de Rechtbank Noord-Nederland nog niet. ‘Het OM is wel in gesprek met de Rechtbank Noord-Nederland en de politie-eenheid Noord-Nederland over toepassing van supersnelrecht, maar dat vraagt van alle betrokken organisaties de nodige capaciteit en deze is en blijft schaars.’
,,De intentie is dat we alles wat mogelijk is gaan inzetten”, zegt Wolthof.
Aanmeldcentrum
In Ter Apel is het enige aanmeldcentrum van Nederland gevestigd. Iedereen die in Nederland asiel wil aanvragen moet zich hier melden. Nieuwkomers worden hier geregistreerd door de vreemdelingenpolitie AVIM en de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Bij de IND worden asielzoekers later ‘gehoord’ over de reden van hun asielaanvraag, waarna wordt beslist of ze recht hebben op een verblijfsvergunning in Nederland.
Het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) vangt de mensen gedurende het eerste deel van de procedure in Ter Apel op. Met een capaciteit van 2000 is het asielzoekerscentrum in ter Apel het grootste van Nederland. Behalve reguliere opvang, heeft Ter Apel ook speciale opvang voor alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv) en een vrijheidsperkende locatie (vbl) voor uitgeprocedeerde asielzoekers, waar de Dienst Terugkeer & Vertrek hen voorbereid op terugkeer.
