Personeelstekorten? FNV-bestuurder Masja Zwart noemt de krappe arbeidsmarkt 'een zegen voor de arbeiders'

Een te krappe arbeidsmarkt? Masja Zwart (51) glimlacht. De FNV-bestuurder vindt het personeelsgebrek ‘een zegen’. Grote aantallen werkzoekenden maken het werkgevers mogelijk de lonen laag te houden, veel te laag, vindt ze. De race naar beneden, zoals zij het noemt, lijkt op een keerpunt beland. Het huidige grote aantal vacatures noodzaakt werkgevers werknemers beter te betalen en te behandelen, stelt de vakbondsvrouw.

Zwart: ,, De politiek heeft de arbeidsmarkt de afgelopen decennia onder druk van een werkgeverslobby helemaal verkloot. Ze heeft aandeelhouders en ondernemers alle ruimte gegeven om zo veel mogelijk geld te verdienen ten koste van de arbeiders. In de laagstbetaalde banen is het loon, zeker nu met die hoge energierekening, niet meer voldoende om van te leven. Waarom zou je dan nog werken? We creëren armoede. Laat het maar voortduren. Want de verarming aan de onderkant leidt echt een keer tot revolutie.”

De werknemers hebben de laatste decennia steeds minder gekregen van elke in Nederland verdiende euro. Dat aandeel (de zogeheten arbeidsinkomensquote ) bedroeg in de jaren zeventig nog ruim 90 cent, maar is gedaald tot ruim 70 cent. Volgens de FNV geeft dit gemiddelde nog een vertekend beeld, doordat in grote sectoren de daling nog veel groter is. ,,Het gaat dan om wel 25 cent”, zegt Zwart.

Ze hoopt dat door de huidige situatie op de arbeidsmarkt de slechte werkgevers het afleggen tegen de goede. Zwart: ,,Ik adviseer alle werknemers die hun werk of hun werkgever niet prettig vinden om juist nu een overstap te maken. Ik ken mensen in de installatiebranche die bij een ander bedrijf voor hetzelfde werk 800 euro meer loon zijn gaan verdienen. Zo komt er ook een schifting van goede en slechte werkgevers. Grote kans dat veel bullshitbedrijven gaan omvallen.”

Er zijn volgens de FNV-bestuurder genoeg mensen om al het werk te doen. Ze spreekt dan ook liever van onbalans, dan van krapte op de arbeidsmarkt. De hang naar lage lonen, flex, controle en bureaucratie bij werkgevers en overheid staan een gezonde arbeidsmarkt in de weg.

Ze loopt een aantal voorbeelden langs. ,,Jongeren kiezen niet meer voor techniek omdat het zwaar werk is én ze er niet genoeg aan verdienen. Die willen hogerop in de inkomenspiramide.”

De mensen in de zorg worden te slecht betaald en zijn zomaar de helft van hun werkweek bezig met administratie, zegt ze. ,,Als je die papieren rompslomp halveert, komen ze weer toe aan hun eigenlijke werk. En bespaar je geld voor de controlemechanismes dat je kunt betalen aan mensen die de steunkousen aantrekken en oude mensen helpen douchen.”

Het ontbreekt landelijk en lokaal aan een fatsoenlijk arbeidsmarktbeleid, meent de vakbondsvrouw. ,,Langs de snelwegen verschijnen allemaal van die zwarte dozen. Gemeenten onthalen die als nieuwe werkgelegenheid, maar ze voegen niets aan de economie toe. Als mensen uit de buurt er dan niet voor het minimumloon willen gaan werken, worden er weer 40 Polen ingevlogen. Bij Bol.com in het zuiden van het land werken Spanjaarden die hier 40 of nog liever 50 uur willen werken. Die krijgen contracten voor 20 of 24 uur, omdat ze dan flexibeler inzetbaar zijn. Want als je contracten voor 40 uur aanbiedt, heb je een kleinere poule en eerder een probleem als iemand ziek is.”

Ook de hoge kosten voor kinderopvang hinderen de arbeidsmarkt, zegt ze. ,,Er zijn veel moeders die meer willen werken. Maar waarom zou je als je al je loon moet wegbrengen naar de opvang? En dan na een dag hard werken ook nog eens vermoeid om vijf uur je kind moet ophalen?”

De bedrijven die goed voor hun werknemers zijn, stelt ze vast, hebben veel minder personeelsproblemen. Zwart: ,,Dan praat je over de werkgevers die mensen aan zich binden, weten wat op de werkvloer leeft, hun medewerkers kennen, respect hebben voor het feit dat iedereen ook een privéleven heeft, weinig uitzendkrachten én weinig managers in dienst hebben. Maar in veel bedrijven is het anders; controllers en accountants die moeten zorgen dat zo veel mogelijk geld naar boven stroomt, te veel leidinggevenden, weinig handjes op de werkvloer, te veel uitzendkrachten.”

Ze had eerder op de dag een overleg met Friese FNV-kaderleden uit de grootmetaal. Zwart: ,,Dan bespreken we hoe het ervoor staat in twintig grotere techniekbedrijven. Nog steeds zijn er bedrijven waar 40 procent van de mensen op de werkvloer uitzendkracht is. Toch klagen ook die werkgevers dat er te weinig personeel is. Dan zorg je toch dat je mensen bindt met een vast inkomen zodat ze een hypotheek kunnen krijgen.”

Ook over het grote aantal werkenden dat op enige wijze op flexbasis werkt, geven de statistieken Zwart gelijk. Van de 8 miljoen mensen met een werkrelatie tot een werkgever, hebben er 2,7 miljoen geen vast dienstverband.

Met collega’s ging ze onlangs op bezoek bij de werkzaamheden aan de zuidelijke ringweg in Groningen. Het doel: controleren of de uitzendkrachten – zoals het hoort – net zo worden betaald als de vaste werknemers. Zwart: ,,Maar er waren helemaal geen uitzendkrachten. Er werkten daar nu vooral zzp’érs. Zelfs ijzervlechters die gewoon moeten doen wat de voorman zegt, zijn zogenaamd zelfstandigen. Een nog goedkopere schijnconstructie waarmee de aannemer geen risico loopt. Hij hoeft niet op cao-loon te controleren, heeft geen gedoe met de belasting of het betalen van premies.”

Zwart voert al jaren met haar collega’s een kruistocht tegen de ‘uitbuiting’ van goedkope buitenlandse krachten in onder meer de scheepsbouw. Aannemers en werven haalden via discutabele constructies goedkope krachten uit lagelonenlanden. De goedkope buitenlanders werden niet alleen ‘uitgebuit’, maar verdrongen ook de Nederlanders van de arbeidsmarkt die volgens de cao betaald moeten worden.

De misstanden leidden tot de wettelijk vastgelegde zogeheten ‘ketenaansprakelijkheid’. Opdrachtgevers zijn tegenwoordig verantwoordelijk voor naleving van cao’s en arbeidswet, hoeveel onderaannemers er ook zijn. Maar nog altijd zijn er voldoende sluipwegen om goedkope buitenlanders in te huren

Zwart hoont de roep van VNO-NCW om de komst van arbeidsmigranten uit bijvoorbeeld Noord-Afrika mogelijk te maken. De FNV-bestuurder: ,,Dat kan nu al. Als je ergens in de EU een werkvergunning krijgt, mag je daarmee in alle lidstaten aan het werk. In Polen en Litouwen worden heel veel van die vergunningen afgegeven. Daar is het een verdienmodelletje. Maar wat moeten we met nog meer arbeidsmigranten ? We hebben niet eens huisvesting voor ze.”

Met de inzet van buitenlandse krachten willen de werkgevers volgens haar voorkomen dat de lonen te hoog worden. ,,Zij willen: meer, meer en meer voor de aandeelhouders en ondernemers. Ik ben geen marxist, maar wat Marx schreef klopt wel: Het kapitalisme heeft werkloosheid nodig om de lonen te drukken en de geldstroom naar boven in gang te houden.”

Mensen moeten voor zichzelf opkomen en lid van een vakbond worden, zegt Zwart. Maar, geeft ze toe, haar eigen FNV treft ook blaam. Sinds werknemers en werkgevers in 1982 in het Akkoord van Wassenaar afspraken maakten over loonmatiging, is haar vakbond veel te bescheiden geweest met zijn looneisen. Door het gestaag vergrijzende en slinkende ledenbestand wordt de slagkracht minder. Ook daarvoor kan een radicalere FNV soelaas bieden, zegt ze.

Zwart: ,,De FNV pleit al jaren voor een minimumloon (per 1 juli 10,14 euro bij werkweek van 40 uur, red.) van 14 euro per uur. De regering zegt nu: over een periode van drie jaar doen we er 7 procent bij, terwijl mensen met die belachelijk lage inkomens gewoon hun energierekening en zorgverzekering moeten betalen. Als FNV sluiten we stapels cao’s af, maar we zouden ook kunnen zeggen: Wij eisen een minimumloon van minstens 15 euro en daar zetten we de helft van onze mensen op. Dan heb je als vakbond impact en verander je levens. “