Wat is er aan de hand in werkend Nederland? Schreeuwend tekort aan personeel én mensen in de bijstand. Zo zit het

Overal zie je ze hangen, de bordjes. ‘Personeel gevraagd.’ ‘Leuke collega gezocht.’ ‘Wil je werken met toffe peren? Kom bij ons.’ Nog nooit leek de vraag naar personeel zo groot. Want de economie groeit, en blijft groeien, zo blijkt uit de arbeidsmarktprognose 2022-2023. En nog nooit, in al die tientallen jaren dat hij bij het UWV werkt, heeft arbeidsmarktadviseur Erik Oosterveld zoveel slagen om de arm moeten houden.

Want alles kan nog veranderen- dat is wat een oorlog doet.

,,Wat je nu ziet, is een reactie op de coronatijd. In 2021 ging de werkgelegenheid pijlsnel omhoog en nu in 2022 gaat we nog ietsje groeien- ook als reactie op Corona. In de heropende horeca, in de kledingwinkels, daar zie je dit vooral. Maar volgend jaar is dat effect weg en hebben we ook nog eens allerlei onzekerheden zoals de oorlog in Oekraïne. Dus verwachten wij dat de werkgelegenheidsgroei in ieder geval afvlakt en als de oorlog in Oekraïne nog langer duurt, kan het ook nog wel eens stilstand worden. Je kunt het niet overzien. Onze prognose is gebaseerd op cijfers van het Centraal Planbureau, dat ieder jaar in maart met een voorspelling komt. Op dat moment was de oorlog in Oekraïne net begonnen en ze hebben een aanname gedaan: dit is een tijdelijke oorlog, de energieprijzen zijn tijdelijk hoog.’’

Dat leidt tot de voorspelling dat de economie zal groeien, maar volgend jaar minder hard.

,,De werkgelegenheid zal iets teruglopen, voornamelijk in de industrie, de tuinbouw en op den duur de consumentendiensten. Aangenomen’’, zegt hij ,,Dat die oorlog dit jaar stopt.’’

,,Prognoses zijn altijd onzeker. Je kunt niet zeggen: het is onzeker dus we doen maar niets. De belangrijkste boodschap voor de arbeidsmarkt is, dat, ondanks al die onzekerheid, de personeelstekorten niet weg zullen zijn. We zitten in een hele rare situatie op het ogenblik. We hebben –hopelijk- net de coronacrisis achter de rug. In twee jaar is de economie er eigenlijk heel goed doorgekomen. Het eerste jaar zakte die enorm in, het tweede jaar werd dat gecompenseerd. De economische groei in 2021 was zelfs groter dan de krimp van 2020. We zaten in 2021 dus alweer boven dat niveau.’’

Het grootste punt is nu dat die arbeidsmarkt gekenmerkt wordt door heel veel vacatures en weinig kandidaten. En dat na twee jaar coronacrisis. Heeft dat nou te maken met conjunctuur of is er iets structureels aan de hand? Het verwonderlijke is dat dat personeelstekort de hele coronacrisis heeft doorstaan. Maar de Oekraïnecrisis staat voor de deur, de effecten op de economie moeten er nog komen. ‘’

,,Wij verwachten van niet. Omdat dit veel meer met andere factoren te maken heeft: de vergrijzing van Nederland, dus er is veel uitstroom richting pensioen, jongeren die niet altijd opleidingen kiezen waar de arbeidsmarkt behoefte aan heeft, de technologische ontwikkeling van de maatschappij, waardoor heel veel mensen niet meer passen in hun functie. En dan heb je ook nog eens de ambities van de overheid. Honderdduizend woningen erbij, verduurzamingen van de huizen; waar haal je al die arbeidskrachten vandaan?’’

,,Ja. En dan staan er ook nog eens veel mensen langs de kant. Dat is heel verwonderlijk. Personeelskrapte en tegelijkertijd veel mensen in de bijstand. Daar zit iets scheef.’’

,,Opleiden. Jongeren de juiste opleidingen bieden, maar ook bijscholen. Je zit niet meer twintig jaar lang op een baan. Als je bijvoorbeeld secretaresse bent, dan kom je er niet meer met de vaardigheden die je twintig jaar geleden nodig had –notuleren, agendabeheer- daar kom je er nu niet meer mee. Die secretaresse is nu een managementassistent die inhoudelijk kan sparren, dat gaat veel meer richting een HBO-baan.’’

,,Voor alle banen geldt dat je veel meer digitale kennis nodig hebt. Covid heeft dat digitaliseringsproces nog versneld. Het is dus niet zo dat er banen verdwijnen of bijkomen, maar de inhoud van het werk verandert. Dat zijn héle belangrijke ontwikkelingen, die laten zien dat Nederland misschien best nog veel werkenden en werkzoekenden beschikbaar heeft, maar die passen niet meer in hun banen.’’

,,Er wordt best meer technisch opgeleid, maar de mensen die nu in de techniek werken, gaan met pensioen. Dus je moet die groep vervangen en tegelijkertijd de groeiende vraag naar technici opvangen, daar kun je bijna niet tegen opleiden. Maar het moet. De maatschappij wordt steeds technischer. Verduurzaming van de woningbouw vraagt mensen met een technische opleiding, maar ook in de ‘gewone’ beroepen zijn steeds meer digitale vaardigheden nodig. Een automonteur moet elektronische meters kunnen aflezen, als secretaresse moet je allerlei apps kunnen gebruiken.’’

Niet alleen de groeiende economie, maar het vooral gat tussen kennis en behoefte van de markt veroorzaakt het gebrek aan personeel, stelt hij. ,,De groeiende economie maakt het probleem alleen wel erger. Het is belangrijk dat werkgevers dit beseffen. Die stellen vaak functie-eisen op basis van een profiel dat honderd procent voldoet aan hun eisen: die opleiding, zoveel jaar werkervaring… maar die kandidaten zijn er gewoon niet. En die komen er voorlopig ook niet. Werkgevers zullen creatiever moeten worden.’’

,,De horeca wordt gekenmerkt door flexibele contracten, oproepcontracten, lage lonen, werken in de avonduren. Daar werken voornamelijk jongeren, studenten, scholieren. Toen de sector een aantal keren moest sluiten in coronatijd, ontdekten die jonge mensen dat het best wel fijn is om ergens anders te werken, zonder oproepcontract, met een hoger salaris. Dus de horeca heeft heel veel moeite om die mensen weer terug te krijgen. Het horecawerk moet dus weer aantrekkelijk gemaakt worden. Betere arbeidsvoorwaarden, werksfeer, zekerheid. De mensen zijn er wel, maar ze vertrokken, bijvoorbeeld, naar de prikstraten en de callcenters van de GGD’s. En dat zijn best goeie werkgevers.’’

,,De mensen zijn huiveriger geworden om naar voorstellingen te gaan. In tegenstelling tot de horeca, die zich direct heeft hersteld, heeft de cultuur het moeilijker, komt niet op het niveau van voor de coronacrisis, terwijl de horeca, zeker in Groningen, weer boven dat niveau zit. De horecawerkgelegenheid in Groningen is hoger dan het landelijk gemiddelde.

,,Ja. Drenthe is een vergrijsd gebied. De stad Groningen is booming. Groningen staat er goed voor wat werkgelegenheid betreft: de bouwsector, ICT en horeca groeit hier harder dan in de Randstad. Daar is het dichter bevolkt en zijn de personeelstekorten nog groter.’’

De filosoof Ephesius zei het al eeuwen geleden: alles stroomt. Ook de economie doet dat.

,,Personeelsschaarste remt de economische groei, dus wat je ziet is dat die groei zich verplaatst naar de randen: Flevoland, Zwolle, en Groningen profiteert ook van deze ontwikkeling. Drenthe minder, dat heeft te maken met die bevolkingsopbouw.

,,Ja. Dat is op zich niet erg. Dan zijn er ook minder mensen die hoeven te werken, dus daar hoeft minder werkgelegenheid voor te zijn. Je moet altijd kijken naar of je werkgelegenheidsgroei in de pas loopt met je bevolkingsgroei. Als je bevolking krimpt, kan je economie ook krimpen. Dan is het in evenwicht. Groningen is jonger, met name de stad. Hier heeft de horeca echt moeite mensen te vinden. ICT is langzaam aan het groeien in Groningen, de stad heeft een hoogontwikkelde beroepsbevolking waaruit de ICT-sector kan putten en dus verder door kan groeien.’’

‘De mbo-er’ heeft het niet per se slecht. Belangrijk is een goede richting te kiezen. De mbo-er in de techniek heeft betere kansen op de arbeidsmarkt dan iemand met een mbo-opleiding administratie op zak.’’

,,Bijvoorbeeld omdat de financiële dienstverlening zich steeds meer concentreert op de hoofdkantoren in de grote steden, waar de hoogopgeleiden werken met veel ICT ondersteuning. Tegelijkertijd worden in kleinere steden en dorpen bankfilialen en verzekeringskantoren gesloten. Waar veel mbo-opgeleiden werken.’’

,,Die aversie heeft te maken met salariëring, werkdruk, met hoeveel uren je draait en wanneer. In de zorg zijn piekuren in de ochtend en de avond. Maar de groep mensen die je daarvoor nodig hebt, heeft zelf ook vaak kinderen te verzorgen, maaltijden te maken op die tijdstippen. De kinderopvang toegankelijker en goedkoper maken, zou helpen. Maar de kinderopvang heeft ook geen mensen, dus het versterkt elkaar allemaal. Dit zijn uitdagingen van structurele aard. De economie gaat altijd op en neer, als ze groeit worden deze problemen groter, bij krimp kleiner. Maar ze gaan niet weg.

,,Dus het wordt meer concurreren om de schaarse hoeveelheid sollicitanten te interesseren. Je ziet werkgevers nu ook andere wegen bewandelen door Oekraïense vluchtelingen en scholieren te werven. Omdat de groep waar ze meestal in zochten, studenten en andere twintigers, deels naar ander werk hebben gezocht.’’

Lacht. ,,Daar ga ik niet over. Maar de Nederlandse arbeidsmarkt heeft inderdaad meer jonge mensen nodig. En je ziet wel jongeren binnenkomen. Dat zijn de migranten.’’